پایان پایان‌بخش

مرگ میخائیل گورباچف احترام جهانی را برانگیخت

میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی روز گذشته در بیمارستان «کلینیک مرکزی» از دنیا رفت. گورباچف ​​که در سال ۱۹۸۵ به قدرت رسید، موجی از اصلاحات سیاسی و اقتصادی را با هدف مدرن‌سازی اتحاد جماهیر شوروی که از بحران‌‌های شدید رنج می‌‌برد، به‌راه انداخت. بین سال‌‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۱، گورباچف ​​سمت رهبری اتحاد جماهیر شوروی سابق را به‌عهده گرفت؛ اقدامی که منجر به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شد. وی در ۲۵دسامبر ۱۹۹۱ مجبور به استعفا شد. گورباچف ​​بخش اعظمی از دودهه گذشته را در حاشیه زندگی‌سیاسی روسیه گذراند و به‌طور متناوب از کرملین و کاخ سفید خواست تا روابط بین واشنگتن و مسکو را اصلاح کنند، زیرا معتقد بود تنش‌‌ها بین آنها به سطحی که در دوران جنگ‌سرد رسیده بود، افزایش یافته است. گورباچف ​​سال‌‌های آخر عمر خود را در بیمارستان گذراند و وضعیت سلامتی‌‌اش به‌شدت رو‌به‌وخامت گذاشت. این رهبر شوروی سابق ​​در سال ۱۹۹۰ به‌دلیل مذاکره با رونالد ریگان، رئیس‌‌جمهور وقت ایالات‌متحده، بر سر یک توافق مهم برای خلع‌سلاح هسته‌‌ای، برنده جایزه صلح‌نوبل شد و تصمیم او برای جلوگیری از مداخله ارتش شوروی در ممانعت از فروپاشی دیوار برلین، به‌عنوان عامل کلیدی در حفظ صلح تلقی شد. واکنش‌‌ها به مرگ میخائیلگورباچف، مانند دیدگاه‌‌ها درباره زندگی او، به دو اردوگاه اصلی تقسیم شد. او به‌ویژه در غرب و در میان برخی از روس‌‌ها به دلیل پایین کشیدن پرده آهنین و پایان دادن به سال‌‌های پرتنش جنگ سرد که جهان را به آستانه رویارویی هسته‌‌ای رسانده بود، مورد احترام بود. برخی از تندروهای روسیه و برخی دیگر او را دشنام می‌‌دهند و به‌خاطر اینکه اجازه داد قدرت اتحاد جماهیر شوروی از بین برود، بر او لعنت می‌‌فرستند. این اختلافات با این واقعیت تشدید شد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، بسیاری از میراث تعامل مسالمت‌‌آمیز گورباچف ​​را در شش ماه گذشته با حمله به اوکراین دفن کرد. جو بایدن، رئیس‌‌جمهوری آمریکا از گورباچف ​​به دلیل داشتن «شجاعت پذیرش اینکه همه چیز باید تغییر کند» و اصلاحاتی را برای هدایت مردمش از اثرات سال‌‌ها انزوا و محرومیت در پیش گرفته بود، تمجید کرد. بایدن در بیانیه‌‌ای گفت: «اینها اقدامات یک رهبر خاص بود؛ فردی با تصور اینکه آینده‌‌ای متفاوت امکان‌‌پذیر است و شجاعت به خطر انداختن تمام حرفه‌‌اش برای رسیدن به آن را نیز داشت و نتیجه‌‌ای که گرفت، جهانی امن‌‌تر و آزادی بیشتر برای میلیون‌‌ها نفر بود.» آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، در بیانیه‌‌ای گورباچف ​​را رهبر منحصربه‌فردی توصیف کرد که «مسیر تاریخ را تغییر داد». گوترش گفت که او بیش از هر کسی برای پایان دادن به جنگ سرد با پیگیری مسیر مذاکره، اصلاحات، شفافیت و خلع سلاح تلاش کرد. بوریس جانسون، نخست‌‌وزیر بریتانیا که به زودی کناره‌‌گیری می‌‌کند، در توئیتر نوشت: «همیشه شجاعت و صداقتی را که او در به پایان رساندن جنگ سرد به کار گرفت، تحسین می‌‌کردم.» هنری کیسینجر در گفت‌وگو با بی‌‌بی‌‌سی گفت: «مردم اروپای شرقی و مردم آلمان و در نهایت مردم روسیه، به خاطر الهام‌‌بخشی و شجاعت ارائه ایده‌‌ها، مدیون او هستند.» پوتین که فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را «بدترین فاجعه ژئوپولیتیکی» قرن بیستم خوانده است، از طریق سخنگوی خود، دیمیتری پسکوف، با خانواده گورباچف ابراز همدردی کرد و گفت که بیانیه مفصلی را منتشر خواهد کرد. تندروهای روسیه اما به سرعت گورباچف ​​را محکوم کردند. ایگور گیرکین، سرهنگ سابق اطلاعات روسیه و فرمانده قبلی جدایی‌طلبان، تحت حمایت روسیه در شرق اوکراین، در تلگرام نوشت که گورباچف ​​یک «خائن» و مستحق «شرمساری ابدی» است. برخی نیز در رسانه‌‌های اجتماعی اوکراین نیز به یاد آوردند که گورباچف ​​در افشای فاجعه هسته‌‌ای چرنوبیل، آن‌هم زمانی که اوکراین بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود و اوکراینی‌‌های بی‌‌شماری را در معرض تشعشعات مرگبار قرار داد، سستی کرد. ویلیام تاوبمن، استاد علوم سیاسی آمریکایی که به همراه همسرش جین، حداقل هشت بار برای بیوگرافی سال 2017 با گورباچف مصاحبه کردند، گفت: «در نهایت، آقای گورباچف ​​میراثی تقسیم‌شده از خود بر جای گذاشت. میراث گورباچف یک میراث دوگانه است. او این شانس را داشت که دستاوردهای بزرگی داشته باشد و همچنین نتوانست به همه آنچه که می‌‌خواست برسد.» گورباچف به تمامیت‌خواهی شوروی پایان داد. پایان جنگ سرد و آزادی اروپای شرقی و دموکراتیزه شدن اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد. اما به عقیده تاوبمن گورباچف در پایان شکست خورد، زیرا این آزادی‌‌ها حتی در زمان حکومت او کم شدند.

پایان سیاست‌‌مداری گورباچف

در 18 آگوست سال 1991، گورباچف، رئیس‌‌جمهور اتحاد جماهیر شوروی، در جریان کودتای کمونیست‌‌های تندرو خیلی سریع خلع‌‌شده و در حبس خانگی قرار گرفت. اما این کودتا خیلی زود شکست خورد و گورباچف به عنوان رئیس‌‌جمهوری بار دیگر به مسکو بازگشت تا قدرت را به دست بگیرد. اما چهار ماه بعد، گورباچف خطاب به مردم خسته و بیمناک روسیه اعلام کرد که از ریاست‌‌جمهوری استعفا خواهد داد و اینگونه بود که اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید. پس از گذشت 70 سال از استبداد کمونیستی، پایان اتحاد جماهیر شوروی یک چرخش خارق‌‌العاده و سریع رخدادها بود که نشان داد تسلط گورباچف ​​بر قدرت در جریان تحولی بود که خودش به راه انداخته بود و از کنترل خارج شد، چقدر شکننده بوده است. گورباچف ​​رهبران کودتا را «گروهی بدبخت» توصیف کرد که سعی کردند با محاصره او خانواده‌‌اش، او را در هم بشکنند. پس از شکست کودتا، آرامش در میان هزاران شهروند مسکو که دو شب بارانی را در سنگرهای موقت در اطراف ساختمانی شبیه کیک عروسی در سواحل رودخانه مسکو به نام کاخ سفید گذرانده بودند، گسترش یافت. از این ساختمان بود که یلتسین مبارزه با نیروهای کودتا را رهبری کرد. پس از این ماجرا، مسکو منتظر حضور مجدد گورباچف ​​بود. اما واضح بود موازنه قوا و مسیر تاریخ اتحاد جماهیر شوروی تغییر کرده است. کمونیست‌‌هایی که علیه تغییر جنگیده بودند، ضربه‌‌ای مهلک را متحمل شده بودند، اما گورباچف ​​اکنون در اختیار نیروهای ضدکمونیستی بود که او را نجات داده بودند و مهم‌‌تر از همه اینکه، یلتسین دیگر به رقیب او تبدیل شده بود. یلتسین که قرار بود نخستین رهبر روسیه پس از اتحاد جماهیر شوروی شود، سیاست‌‌مداری قاطع بود که به اصلاحات اقتصادی و سیاسی اعتقاد داشت. گورباچف امیدوار بود که تلاش برای کودتا آن‌‌هم زمانی که ثروت سیاسی او به سرعت رو به زوال بود، برای او عایدی سیاسی داشته باشد. اما این امید زیاد دوام نیاورد. در 26دسامبر سال 1991، گورباچف نهایتا از ریاست‌‌جمهوری استعفا کرد. گورباچف ​​در سخنرانی کوتاه تلویزیونی خود هیچ تلاشی نکرد تا پشیمانی تلخ خود را از اخراج شدن از سمت خود به دلیل ایجاد سیستم جدید روسیه پنهان کند؛ سیستمی متشکل از کشورهای مشترک‌‌المنافع، متشکل از 11 جمهوری سابق امپراتوری فروپاشی شوروی، تحت رهبری غیررسمی یلتسین که قصد داشتند فصلی نو را آغاز کنند. چند ساعت پس از استعفای گورباچف، کشورهای غربی و کشورهای دیگر روند به‌‌رسمیت شناختن روسیه و دیگر جمهوری‌‌های سابق را آغاز کردند. گورباچف ​​در خصوص دوران تصدی خود گفت: «ما اکنون در دنیای جدیدی زندگی می‌‌کنیم. پایان جنگ سرد و مسابقه تسلیحاتی و همچنین نظامی‌‌‌‌گری جنون‌‌آمیز کشور که اقتصاد، نگرش‌‌ها و اخلاق عمومی ما را فلج کرده، پایان یافته است. تهدید جنگ هسته‌‌ای نیز از بین رفته است.‌»