توافق شکننده

توافق روسیه و اوکراین برای صادرات غلات چه تاثیری بر حل بحران غذا دارد؟

اولگ نیکولنکو، سخنگوی وزارت خارجه اوکراین در فیس‌‌بوک خود نوشت که این حمله‌‌ها پاشیدن «تفی به صورت» آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل و رجب طیب اردوغان، رئیس‌‌جمهور ترکیه است؛ آن هم بعد از ماه‌‌ها تلاش برای رسیدن به آن. نیکولنکو اعلام کرد که چهار ‌موشک کروز کالیبر از طرف نیروهای روسی به سمت بندر اودسا در اوکراین پرتاب شده‌اند‌‌؛ دو موشک به‌وسیله نیروهای دفاعی مهار شده‌‌ و دو موشک دیگر، تاسیسات زیرساخت‌‌های این بندر را هدف قرار داده‌اند. تا لحظه نگارش این گزارش، هنوز معلوم نیست که زیرساختی مربوط به سوله‌‌های غلات مورد اصابت قرار گرفته باشد اما به‌نظر می‌‌رسد میزان خرابی‌‌ها در بندر اودسا، یکی از شش بندر این منطقه، شدید باشد.

چرا غلات انبار شده بود؟

پس از حمله روسیه به اوکراین در 24‌فوریه، کشتی‌‌های جنگی این کشور در امتداد ساحل دریای سیاه مستقر شدند. اوکراین نیز برای جلوگیری از حمله دریایی روسیه، بستر این آب‌‌ها را مین‌‌گذاری کرد. این بدان معنی است که هرگونه حمل‌و‌نقل تجاری از بنادری که برای صادرات غلات اوکراین استفاده می‌‌شدند، مسدود شدند. به گزارش نیویورک‌تایمز، روسیه نیز به این انبارهای غلات دستبرد زده بود، سوله‌‌های ذخیره غلات را نابود و زمین‌‌های زیر کشت غلات را مین‌‌گذاری کرده بود تا امکان کشت آن‌‌ها هم از بین برود.

اجرای این توافق به چه شکل است؟

کاپیتان‌‌های اوکراینی، کشتی‌‌های مملوء از غلات را از بنادر اودسا، یوژنه و چورنومورسک هدایت خواهند کرد. یک مرکز فرماندهی مشترک متشکل از مقامات اوکراین، روسیه،‌‌ ترکیه و سازمان ملل بلافاصله در استانبول ایجاد می‌‌شود تا تمام حرکات شناورها را کنترل کند. این کشتی‌‌ها به‌سمت آب‌‌های ترکیه می‌‌روند تا دوباره به‌وسیله تیم مشترکی از مقامات ترکیه، سازمان ملل، اوکراین و روسیه بازرسی شده و سپس محموله‌‌های آنها به مقاصد بین‌‌المللی سراسر دنیا ارسال شوند. این کشتی‌‌ها در راه بازگشت به اوکراین نیز برای بار دیگر بازرسی می‌‌شوند. در این توافق تاکید شده که مسئولیت اولیه تیم بازرسی، کنترل «محموله‌‌ها و پرسنل غیرمجاز در کشتی‌‌های ورودی و خروجی به و از بنادر اوکراین است.» درخواست کلیدی روسیه این بود که کشتی‌‌ها در راه برگشت به اوکراین، سلاحی با خود حمل نکنند. طرفین این قرارداد توافق کردند که کشتی‌‌ها و تاسیسات بنادری که برای این عملیات مورد استفاده قرار می‌‌گیرند، از هرگونه اقدامات جنگی در امان بمانند. انتظار می‌‌رود پس از امضای این توافق، بلافاصله ماهیانه پنج میلیون تن غلات در ماه صادر شود. اگر نرخ صادرات در همین سطح باقی بماند، با توجه به اینکه هم‌‌اکنون 5/2 میلیون تن از طریق زمینی و رودخانه‌‌ای به همسایگان دوست اوکراین صادر می‌‌شود، طی چهار ماه آینده نزدیک به 20‌میلیون تن از غلات دپوشده ارسال می‌‌شوند.‌‌ فضای سوله‌‌های ذخیره نیز برای کشت جدید اوکراین که در راه است، خالی می‌‌شوند. چه خطراتی وجود دارد؟ در این توافق هیچ صحبتی از آتش‌‌بس گسترده نشده است. کشتی‌‌ها باید از منطقه جنگی عبور کنند. هر حمله‌‌ای که نزدیک کشتی‌‌ها یا در بنادر مورد استفاده باشد؛ می‌‌تواند باعث به‌هم خوردن این توافق‌نامه شود. خطر دیگر، سلب‌اعتماد یا اختلاف‌نظر میان بازرسان و مقامات فرماندهی مشترک است. نقش سازمان ملل و ترکیه، میانجی‌‌گری در محل برای حل این‌گونه اختلافات است. آنها همچنین مسئولیت نظارت و اجرای کامل توافق را برعهده دارند. این توافق تا 120‌روز معتبر است و سازمان ملل امیدوار است که بتواند آن را دوباره تمدید کند.

حل مشکل گرسنگی جهانی

آیا این توافق‌نامه بلافاصله می‌‌تواند مشکل گرسنگی در جهان را حل کند و قیمت مواد غذایی را کاهش دهد؟ خیر. گرسنگی، مشکل همیشگی جهان است که به وسیله توزیع نادرست مواد غذایی و دست‌‌کاری‌‌ها در قیمت‌‌ها، به برخی از مناطق جهان سال‌به‌سال آسیب می‌‌زند. معمولا درگیری‌‌ها می‌‌توانند این بحران را تشدید کنند؛ بحرانی که هم‌‌اکنون تحت تاثیر عواقب تغییر اقلیم قرار گرفته است. جنگ در اوکراین، کشوری که سهم بزرگی در تولید گندم دنیا دارد و به «سبد نان اروپا» مشهور است، فشار عظیمی بر شبکه‌‌های توزیع غلات وارد کرده و باعث بالا رفتن قیمت‌‌ها و گرسنگی شده است.‌‌ مقامات می‌‌گویند این توافق می‌‌تواند احتمال افزایش میزان صادرات گندم به سومالی را طی چند هفته بیشتر کند تا از وقوع یک قحطی تمام‌عیار در این کشور جلوگیری شود و درنهایت، قیمت جهانی غلات به تدریج کاهش پیدا کند. اما با توجه به سطح شکنندگی این توافق، بازارهای غلات احتمالا نمی‌‌توانند بلافاصله به شرایط عادی برگردند.

نفع روسیه چیست؟

روسیه، یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان غلات و کودهای شیمیایی است و امضای این توافق می‌‌تواند فروش این محصولات در بازارهای جهانی را آسان‌‌تر کند.‌‌ کرملین بارها ادعا کرده که به دلیل تحریم‌‌های وضع‌شده ازسوی آمریکا و اتحادیه اروپا نمی‌‌تواند ذخایر خود را صادر کند. البته این تحریم‌‌ها تاثیری روی این محصولات نداشتند؛ اثر آنها روی شرکت‌‌های حمل‌و‌نقل خصوصی، بیمه‌‌کنندگان و دیگر کسب‌و‌کارهایی است که از کمک کردن به روسیه برای صادرات غلات و کودهای شیمیایی سر باز می‌‌زنند. آنها می‌‌ترسیدند که یا خودشان تحریم شوند یا اینکه شهرت‌‌شان به‌خاطر تجارت با روسیه آسیب ببیند. اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه برای ارائه تضمین به این شرکت‌‌ها، به شفاف‌‌سازی حقوقی در عملکرد آنها پرداخت و گفت ممنوعیتی برای بانک‌‌ها و دیگر کمپانی‌‌هایی که در تجارت غلات مشارکت دارند، وجود ندارد. سازمان ملل با پشتوانه به تضمینی مشابه از طرف آمریکا اعلام کرد که گفت‌‌وگوهایی با بخش خصوصی انجام داده و قرار است تجارت از روسیه، به ویژه از بندر نووراسیسک آغاز شود.