اصلاحات استبدادی

درباره محمد بن‌سلمان و پرونده قطور حقوق‌بشری‌اش:

سلما 34ساله وقتی از زندان بیرون می‌آید، 68ساله شده است. جرم او برای حاکمان سعودی، نابخشودنی است؛ فالو کردن منتقدان و انتشار دوباره توئیت‌های آنها در فضای توئیتر. سلما اولین نفر نیست، آخرین نفر هم نخواهد بود؛ اما او اولین نفری است که چنین حکم طولانی‌مدتی را گرفته و باید به همان اندازه که تاکنون زندگی کرده، در زندان بماند. دولت عربستان سعودی تحت حاکمیت محمدبن‌سلمان، ولیعهد این کشور، بیش از پیش رفتارهای سرکوبگرانه را در پیش گرفته است؛ مجازات‌هایی سختگیرانه حتی برای خفیف‌ترین و بی‌ضررترین مخالفان. به گزارش اندیشکده کوئینسی، گرچه غیرمعمول نیست که دولت عربستان سعودی، منتقدان را به‌خاطر ارسال توئیتی که مقامات، آن را خیانت یا عدم اشتیاق کافی برای حمایت از سیاست رسمی می‌بینند، زندانی کند. آخرین نمونه از سرکوبگری نفرت‌انگیز دولت سعودی، مورد سلما الشهاب، دانشجوی 34ساله دکتری در دانشگاه لیدز در انگلستان است. او به‌خاطر فالو کردن مخالفان و فعالان در توئیتر و بازنشر پیام‌های آنها، به زندان محکوم شده است. به گفته ناظران حقوق بشر، محکومیت سلما، طولانی‌ترین حکمی است که تاکنون به یک فعال سعودی داده شده است. او در ابتدا به شش سال زندان محکوم شد که همین حکم هم ترسناک بود، اما پس از درخواست تجدیدنظر، این حکم به 34 سال افزایش یافت. گویی بن‌سلمان، این «به‌اصطلاح‌ اصلاح‌طلبِ سعودی» و حامیانش، دو نکته را به مخالفان و منتقدان‌شان گوشزد می‌کنند: یکی اینکه دست از انتقاد بردارند و دوم، ‌حکمی که برایشان بُریده می‌شود را با روی باز بپذیرند؛ چون از نگاه آنها، تجدیدنظرخواهی به معنای زیر سوال بردن رأفت در حکم بدوی است.

دندانِ تیز سلمان برای سلما

محکوم کردن یک زن بی‌گناه به ده‌ها سال زندان، آن‌هم به جرمِ خنده‌دارِ استفاده از رسانه‌های اجتماعی، نشان‌دهنده سرکوبگریِ ظالمانه دولت سعودی علیه مردم خود و سوءاستفاده از قانونِ به اصطلاح ضدتروریسم برای منکوب‌کردن انتقادها از دولت است. این هم مثال دیگری است که این حبابِ دروغین را می‌ترکاند که ولیعهد سعودی، یک مدرنیستِ اصلاح‌طلب است. همان‌طور که سازمان اروپایی حقوق بشر عربستان سعودی اعلام کرده، حکمِ سلما «تایید می‌کند که عربستان سعودی، با منتقدانی که در شبکه‌های اجتماعی خواستار اصلاحات هستند، مانند تروریست برخورد می‌کند.» عربستان سعودی سال‌های زیادی است که توسط رژیمی مستبد اداره می‌شود، اما در چند سال اخیر حتی بیش از گذشته به حکومتی پلیسی تبدیل شده است. پس از سفر اخیر جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا به عربستان سعودی و دیدارِ «مشت به مشتِ» او با بن‌سلمان، بایدن مدعی شد که تعهداتی را از سوی ولیعهد جوان «در رابطه با اصلاحات و پادمان‌های نهادی» به منظور جلوگیری از رفتار ناشایست مخالفان در آینده دریافت کرده است. حالا تنها با گذشت چند هفته پس از «تعهداتی» که بن‌سلمان به بایدن داده،‌ با حکم ظالمانه‌ای که علیه سلما الشهاب صادر شده،‌ مشخص می‌شود که تا چه اندازه این تعهدات‌ بی‌ارزش بوده است. روزنامه واشنگتن‌پست، همان روزنامه‌ای که جمال خاشقچی، روزنامه‌نگارِ مقتولِ عوامل سعودی در آن یادداشت می‌نوشت، در سرمقاله‌ای تند در همین هفته به این نتیجه رسید که «وعده‌های مقامات سعودی به آقای بایدن، مضحک بوده است.» هشدارهای مخالفان عربستان سعودی پیش از سفر بایدن به آن کشور، کاملا درست بود. مخالفان استدلال می‌کردند که دیدار رئیس‌جمهور آمریکا با ولیعهد عربستان، او را تشویق می‌کند که حتی بیشتر و شدیدتر مخالفان خود را سرکوب کند، چون واشنگتن در واکنش به این اقدامات، ‌نه چیزی می‌گوید و نه کاری انجام می‌دهد. اکنون زمان آن رسیده که دولت بایدن اشتباهات پیشین خود را تصحیح و فشار قابل توجهی را بر ریاض، اِعمال کند؛ فشاری که تاکنون دولت بایدن تمایلی به اِعمال آن نداشته است. ولیعهد جوان و مجریان فرمان‌هایش، نه فقط تاب تحمل منتقدان داخلی، بلکه تاب تحمل مخالفان مقیم کشورهای خارجی را هم ندارند و به شدت تلاش کرده‌اند که ردِ مخالفان خود را در خارج از کشور بزنند و آنها را مجازات کنند. دولت سعودی، از رسانه‌های اجتماعی برای هدف‌قرار دادن، آزار و تهدید بسیاری از فعالان سعودی استفاده کرده است. سعد القحطانی، یکی از دستیاران ارشد ولیعهد و همچنین یکی از افرادی که نقش پررنگی در طرح قتل جمال خاشقچی در استانبول داشته، در اجرای برنامه دولت سعودی برای ترویج تبلیغات آنلاین در جهت حمایت از دولت و نیز شناسایی سعودی‌های پراکنده در سراسر جهان به منظور ساکت کردن آنها هم نقش دارد.

بن‌سلمان و مگس‌هایش

بِن هوبارد، روزنامه‌نگار، در کتاب خود به‌نام «به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان» توضیح داده، قحطانی مسئول «رهبریِ یک مک‌کارتیسم آنلاین دیوانه‌وار» بوده است. اصطلاح مک‌کارتیسم برای اشاره به فعالیت‌های سناتور جوزف مک‌کارتی در زمان جنگ سرد است که موجب شد به‌خاطر مقابله با کمونیست‌ها، فهرست‌های سیاه، مقابله با روشنفکران، دادگاه‌های نمایشی و تفتیش عقاید در فضای آمریکا صورت بگیرد و بسیاری از افراد، خاصه روشنفکران، به اتهام کمونیست بودن، کارشان را از دست دادند یا مورد آزار و اذیت قرار گرفتند. ارتش ترول سایبریِ دولت سعودی با پیروی از خط دولتی، به دنبال افرادی می‌روند که به گمان‌شان منحرف هستند. ترول‌ها اشخاصی هستند که به‌طور عامدانه با ارسال نظرات تحریک‌آمیز، نامربوط یا توهین‌آمیز یا هرنوع محتوای مخل، با دیگران دشمنی می‌کنند. منتقدان بن‌سلمان، ارتش سایبری او را «مگس‌های الکترونیکی» می‌خوانند. حالا بن‌سلمان و مگس‌هایش روایتی جدید از ناسیونالیسم استبدادی گسترش می‌دهند و هرکسی که پایش را از این خطوط ترسیم‌شده بیرون بگذارد و خارج از این مسیر حرکت کند، به عنوان خائن معرفی می‌کنند. مضاوی الرشيد، نویسنده و استاد دانشگاهِ بریتانیایی که اصالتی عربستانی دارد، در کتاب خود موسوم به «پادشاهِ پسر» نوشته است: «ارتش سایبریِ بدنام دولت به بهانه دفاع از ملت، فعالان داخل و خارج از عربستان سعودی را مرعوب می‌کند. آنها برای سعودی‌های تبعیدی و دور از وطن، پیام‌هایی توئیتری می‌فرستند و آنها را به آدم‌ربایی و ترور، تهدید می‌کنند. ارتش سایبری همچنین در هک کردن حساب‌های آنلاین مخالفان و اجرای سیستم نظارت فراگیر با استفاده از آخرین فناوری وارداتی از ایالات متحده آمریکا، اروپا و اسرائیل، ورزیده و آموخته‌اند.» گزارش شده که یک ترول سعودی، فعالیت‌های سلما الشهاب را در توئیتر از طریق یک اپلیکیشن «دزدگیر» پرچم‌گذاری کرد (کاربران با پرچم‌گذاری یک توئیت، به توئیتر هشدار می‌دهند که پیام‌های این فرد با سیاست‌های رسانه‌ای توئیتر مطابق نیست و تیم توئیتر باید به او هشدار بدهد) و دو ماه بعد، وقتی سلما در تعطیلات اواخر 2020 به عربستان بازگشت، بازداشت شد. سلما الشهاب، فقط یکی از قربانیان اخیر این سیستم استبداد دیجیتالیِ درحال گسترش است. به عنوان مثال، سلمان العوده،‌ به‌خاطر توئیتی که در آن برای آشتی با قطر که از سوی برخی از کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی در محاصره قرار داشت، ابراز تمایل کرده بود. پس از این توئیت، ‌او را بازداشت کردند و یک سال بدون هیچ توضیحی به حبس رفت. در دادگاهی که پس از یک سال برگزار شد، 37 مورد اتهام را به او وارد کردند. حالا او پنج سال است که در زندان به‌سر می‌برد. سیاست‌های عربستان در قبال قطر تغییر کرده و محاصره قطر به‌پایان رسیده، اما العوده همچنان زندانی است. این کارزار جدید سرکوب، در پنج سال گذشته در جریان بوده است. براساس گزارش اخیر نیکلاس پِلهام برای مجله اکونومیست، هزاران شهروند سعودی از هر طبقه‌ای بازداشت شده‌اند. از سوی دیگر، علاوه بر اینکه بازداشت منتقدان و مخالفان به سست‌ترین و ضعیف‌ترین دلایل افزایش یافته، رفتار دولت سعودی هم وحشیانه‌تر و خونبارتر از پیش شده است. محمدبن سلمان به‌رغم وعده‌ای که برای فاصله گرفتن از مجازات اعدام داده،‌ افزایش قابل توجهی در تعداد اعدام‌ها، از جمله اعدام‌های دسته‌جمعیِ ده‌ها زندانی که بسیاری از آنها در دادگاه‌های نمایشی به اتهامات واهی تروریسم محکوم شده بودند. فقط در نیمه اول سال 2022، دولت عربستان 120نفر را اعدام کرده است؛ یعنی به طور متوسط هر سه روز، ‌دو نفر اعدام شده‌اند. همچنین از این تعداد 81نفرشان همگی در یک روز از ماه مارس (حوالی اسفندماه) کشته شده‌اند. «سازمان اروپایی حقوق بشر سعودی» دریافته است که از میان 81 نفری که در یک روز اعدام شده‌اند، 58 نفر برای جرایم غیرکشنده و 41نفر فقط به‌خاطر شرکت در اعتراضات دموکراسی‌خواهانه به اعدام محکوم شده‌اند. اجساد هیچ‌کدام از آنها به خانواده‌هایشان بازگردانده نشد. خانواده‌ها معمولا برای بازگرفتن اجساد عزیزان‌شان فشار می‌آورند، اما آنها با سنگ‌اندازی‌های دولت مواجه می‌شوند. یکی از دلایل این مخالفت‌ها این است که تشییع جنازه‌های عمومی می‌تواند به اعتراضاتی منجر شود. وزارت کشور عربستان سعودی در بیانیه‌ای در مورد اعدام دسته‌جمعی ماه مارس، اعلام کرد که دستور اجرای اعدام برای «کسانی است که افکار انحرافی دارند و روش‌ها و باورهای انحرافی را پذیرفته‌اند.» این بیانیه همچنین برخی از این افراد را با تروریست‌ها مرتبط کرده است. اوایل سال 2018 بود که بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، از کاهش مجازات اعدام سخن گفت. این یکی از وعده‌هایی بود که او برای اصلاح و مدرن‌سازی پادشاهی داد. واشنگتن‌پست گزارش داده که پس از این وعده، تعداد اعدام‌ها در سال 2020 کاهشی چشمگیر داشت و به 27 اعدام رسید. اما در سال 2021 دوباره 65 نفر به اعدام محکوم شدند. سپس در ادامه «اصلاحاتِ بن‌سلمانی»، فقط در شش ماه ابتدایی سال 2022، آمار اعدام‌شده‌ها نزدیک به دو برابر شد. یعنی از ابتدای سال تا ماه ژوئن 2022، تعداد اعدام‌ها از مجموع اعدامی‌ها در سال‌های 2020 و 2021 بیشتر است. حالا بماند که بن‌سلمان در ادامه اصلاحاتش، چه تعداد اعدام را برای نیمه‌دوم سال درنظر گرفته است. «سازمان اروپایی حقوق بشر سعودی» در بیانیه‌ای در اوایل ماه آگوست اعلام کرده که اگر به همین ترتیب اعدام‌ها ادامه پیدا کند، عربستان رکورد 186 اعدام در سال 2019 خود را خواهد شکست. واکنش دولت بایدن به صدور حکم برای سلما الشهاب تاکنون واکنش قوی و رضایت‌بخشی نبوده است. وزارت امور خارجه آمریکا روز چهارشنبه اعلام کرده است که ایالات متحده آمریکا در حال «مطالعه» این پرونده است و ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز اضافه کرده، «استفاده از آزادی بیان برای دفاع از حقوق زنان نباید جرم‌انگاری شود؛ هیچ‌گاه نباید چنین چیزی جرم‌انگاری شود.» شاید برخی استدلال کنند که این بیانیه فقط شروع واکنش‌ها است، اما در هر حال هرچه هست، کافی نیست و چیز خاصی را هم دربر ندارد. واقعیت این است که دولت سعودی، به‌طور هر روزه گفتارها را جرم‌انگاری و با مخالفان طوری رفتار می‌کند که گویی تروریست هستند و این رفتارها عملا هرگز با انتقاد یا مخالفتی از سوی واشنگتن مواجه نمی‌شود. دولت بایدن این فرصت را دارد تا اندکی از آسیبی که با رفتار متملقانه با ولیعهد سعودی، به اعتبار خود و ایالات متحده وارد کرد، کم کند. برای این منظور، بایدن باید دولت عربستان را تحت فشار قرار دهد تا اتهامات علیه سلما الشهاب را کنار بگذارد و اجازه بازگشت وی را به سوی خانواده‌اش در بریتانیا بدهد. عربستان سعودی همیشه هم شریک امنیتی قابل اعتمادی نبوده و نمی‌تواند باشد، آن‌هم وقتی سخن‌گفتن را عملی تروریستی می‌بیند و منتقدان مسالمت‌جو را به سال‌ها و دهه‌ها حبس، محکوم می‌کند. وقتی ایالات متحده آمریکا از این دولت‌های سرکوبگر حمایت و آنها را مسلح و مجهز می‌کند، عملا مُهر تایید خود را بر روش‌های وحشیانه آنها می‌زند و خود را در رفتارهای آنها، شریک می‌کند. تا زمانی که دولت عربستان بر این باور باشد که هیچ کاری وجود ندارد که آنها انجام دهند که حمایت واشنگتن از آنها به‌خطر بیفتد، رفتارشان در طول زمان توهین‌آمیزتر و ظالمانه‌تر خواهد شد. از زمانی که محمدبن‌سلمان به عنوان ولیعهد، قدرت را در عربستان سعودی به دست گرفت، با مقاومت جدی و ادامه‌داری از سوی واشنگتن مواجه نشد و این درس را گرفت که می‌تواند هرطور که بخواهد رفتار کند و مجازات نشود. حالا زمان آن رسیده تا ولیعهد سعودی با عواقبی مانند توقف فروش تسلیحات، بررسی دقیق‌تر نقض حقوق بشر و انتقادهای مستقیم‌تری مواجه شود.