سرزمین مشتـرک حقـوق نابرابـر

تبعیــض سیستماتیــک، روابـط اعـــراب اســـرائیـل را بـا اکثــریت یهــــــــودی تیره کرده است

شهروندان عربِ اسرائیل که کمی بیش از یک‌پنجم جمعیت کل اسرائیل را تشکیل می‌دهند، طبق قانون دارای حقوقی مشابه حقوق یهودیان هستند. آنها از بیشترِ فلسطینی‌های کرانه باختری که تحت حکومت خودگردان فلسطین هستند و نیز فلسطینی‌های ساکن غزه که تحت حکومت حماس زندگی می‌کنند و نیز بیشتر ساکنان عربِ بیت‌المقدس شرقی که حقوق محدودتری دارند، متمایز هستند. اما بسیاری از آنها خود را شهروندان درجه دو می‌دانند و برخی از ناظران، بیم آن را دارند که آشوبی که در ماه‌های اخیر این سرزمین را متلاطم کرده، برای روابط آینده اکثریت یهودی اسرائیل و اقلیت عرب آن که عمدتا مسلمان هستند، پیام بدی باشد. تشدید خشونت‌ها در سال 2021 به تشدید تنش‌ها بین اکثریت یهودی و اقلیت عرب عمدتا مسلمان منجر شد. با این حال، اندکی بعد، یک حزب عربی برای اولین بار وارد حکومت اسرائیل شد.

شهروندان عرب اسرائیل چه کسانی هستند؟

دولت اسرائیل از این اعراب به‌عنوان «عرب‌های اسرائیلی» یاد می‌کند و رسانه‌های اسرائیلی و جهانی نیز معمولا از عبارات مشابهی استفاده می‌کنند. برخی از اعضای این جامعه، خود را «شهروندان فلسطینی اسرائیل» یا فقط «فلسطینی» معرفی می‌کنند تا نشان دهند که هویت اسرائیلی خود را نپذیرفته‌اند. برخی دیگر از آنها ترجیح می‌دهند به عنوان شهروندان عربِ اسرائیل نامیده شوند، زیرا آنها به دنبال حقوق برابر با شهروندان اسرائیلی هستند.

شهروندان عرب اسرائیل از نسل کسانی هستند که پس از جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1948 باقی مانده‌اند؛ جنگی که به ایجاد اسرائیل از قیمومیت بریتانیا بر فلسطین منجر شد که در آن زمان حدود 2/1میلیون عرب در آنجا زندگی می‌کردند. پس از آنکه بیش از 700هزار نفر از آنها در آنچه «نکبت» یا فاجعه می‌نامند، از اسرائیل اخراج شدند یا آنجا را ترک کردند، حدود 150هزار نفر باقی ماندند و به‌طور خودبه‌خود شهروند شدند و حدود نیمی از جمعیت اسرائیل را تشکیل دادند. اما برخلاف شهروندان یهودی، این افراد تا سال 1966 تحت حکومت‌نظامی قرار داشتند. امروزه، حدود 21درصد از جمعیت اسرائیل را عرب‌ها تشکیل می‌دهند (یعنی تقریبا دو میلیون نفر). بیشتر آنها مسلمان سنی هستند، اگرچه در بین آنها مسیحیان زیادی هم وجود دارد.

محل زندگی اعراب اسرائیل

بیشتر شهرهای اسرائیل، دارای جمعیت عمدتا یهودی یا عمدتا عرب هستند. شهرهای «الجلیل» و منطقه «نقب» عمدتا دارای جمعیت عرب هستند. این جدایی مستمر به دلیل عوامل مختلفی است؛ از جمله میراث حاصل از محدودیت‌های اِعمال‌شده در زمان تشکیل اسرائیل، مدارس مجزا و قوانین کار تبعیض‌آمیز علیه اعراب و همچنین تعصبات رایج یهودیان علیه شهروندان عرب ساکن در محله‌های یهودی‌نشین که مشخص می‌کند اسرائیلی‌های غیریهودی کجا می‌توانند زندگی کنند. رشید خالدی، تاریخ‌شناس فلسطینی-آمریکایی می‌گوید: «به لحاظ نظری خط قرمزی ندارید و قوانین تبعیض‌آمیزی برای شما وجود ندارد؛ در عمل اما چرا.» خالدی می‌گوید، با این حال، این جدایی غیررسمی در همه‌جا حاکم نیست. حدود یک‌دهم شهروندان عرب اسرائیل در شهرهایی زندگی می‌کنند که رسما آنها را شهرهای «مختلط» می‌نامند که در آنها جمعیت‌ها درهم آمیخته شده‌اند. شهرهایی مانند «حیفا» و «لود» که اعراب آن را «اللد» می‌نامند.

حقوق اعراب اسرائیل

به‌طور رسمی، شهروندان عرب اسرائیل از زمان ایجاد اسرائیل، از حقوق مساوی برخوردار بوده‌اند. تفاوت عمده این است که برخلاف یهودیان اسرائیل، شهروندان عرب اسرائیل مجبور نیستند در نیروهای دفاعی اسرائیل، یعنی ارتش خدمت کنند. آنها البته می‌توانند برای خدمت ارتش نام‌نویسی کنند و استخدام شوند و برخی از آنها، مخصوصا دروزی‌ها و سرکیسی‌ها، این کار را انجام می‌دهند، اما در برخی از جوامع آنها، ممکن است چنین اقدامی باعث ایجاد لکه ننگ علیه‌شان بشود.

با این حال، همین نام‌نویسی نکردن در سربازی، می‌تواند به نابرابری اقتصادی کمک کند، چراکه کهنه‌سربازان واجد منافع بسیاری از جمله مزایای کمک مالی برای آموزش و تخفیف در مجوزهای ساختمانی هستند.

شهروندان عرب اسرائیل، جدا از اینکه این مزایا را از دست می‌دهند، با تبعیض‌هایی روبه‌رو هستند که به فقر آنها کمک می‌کند. دسترسی ضعیف به آموزش، شغل و خدمات و عدم حضور در سیاست، منجر به این شده که بیش از نیمی از خانواده‌های عرب اسرائیل در سال 2020 جزو افراد فقیر به‌شمار بیایند؛ درحالی‌که این رقم در خانواده‌های یهودی در آن سال، 40 درصد بوده است.

اگرچه نابرابری‌های اجتماعی- اقتصادی بین شهروندان یهودی و عرب اسرائیل در شهرهای مختلط، کمتر به چشم می‌آید، بررسی دولتی در جولای 2022، شکاف‌های قابل توجهی را در ارائه خدمات شهری در این شهرها نشان داد.

پس از تصویب قانون دولت-ملت در سال 2018 از سوی اسرائیل، نگرانی در مورد نابرابری، بیشتر شد. در میان سایر مقررات، این قانون، زبان عربی را به عنوان زبان رسمی حذف کرد، اما به آن «وضعیتی ویژه» داد؛ همچنین این قانون، اسرائیل را دولت-ملت قوم یهود اعلام کرد و گفت که یهودیان «حق منحصربه‌فردی برای اِعمال خودمختاری ملی در اسرائیل» دارند. این قانون باعث شد بسیاری از شهروندان عرب اسرائیل احساس کنند که حقوق آنها به عنوان شهروند، تضعیف شده است. در سال 2021، دولت یک برنامه پنج‌ساله برای افزایش اشتغال، بهبود خدمات مراقبت‌های بهداشتی و مسکن و توسعه زیرساخت‌ها و اهدافی دیگر برای بخش به‌اصطلاح عربی اسرائیل، تصویب کرد. این طرح که قرار است بیش از 9میلیارد دلار هزینه داشته باشد، ابتکار عمل مشابهی را که از سوی نخست‌وزیر پیشین، بنیامین نتانیاهو ارائه شده بود، دنبال می‌کند. نتانیاهو با اینکه اغلب با خشم از جامعه اعراب حرف می‌زند، بیش از پیشینیانش، برای اعراب اسرائیل، بودجه تعیین کرد.

فلسطینی‌های بیت‌المقدس شرقی

پس از آنکه در پی جنگ شش‌روزه 1967، اسرائیلی‌ها بیت‌المقدس شرقی را ضمیمه کردند، اسرائیل به صدها هزار فلسطینی ساکن در آنجا پیشنهاد شهروندی اسرائیل را داد. بیشتر آنها این پیشنهاد را رد کردند اما به آنها اقامت دائم اهدا شد. امروزه حدود 362هزار فلسطینی در بیت‌المقدس شرقی حضور دارند که اکثر قریب به اتفاق جمعیت عرب آنجا، این وضعیت (وضعیت اقامت موقت) را دارند.

اقامت دائم به آنها اجازه می‌دهد تا آزادانه در اسرائیل زندگی، کار و سفر کنند و همچنین به بیمه درمانی و خدمات اجتماعی اسرائیل دسترسی داشته باشند. با این حال، آنها پاسپورت اسرائیلی دریافت نمی‌کنند (بسیاری از آنها پاسپورت اردنی دارند) و بنابراین نمی‌توانند در انتخابات ملی شرکت کنند.

با این حال اگر وزارت کشور تشخیص دهد که بیت‌المقدس شرقی دیگر اقامتگاه اصلی آنها نیست، می‌تواند وضعیت اقامت دائم آنها را لغو کند. براساس گردآوری داده‌های چندین سازمان دولتی توسط سازمان حقوق بشر اسرائیل به نام «بتسلم» (B'Tselem)، از سال 1967 تاکنون اقامت بیش از 14 هزار فلسطینی لغو شده است.

نماینده اعراب اسرائیل در سیاست

در ابتدا، نماینده اصلی اعراب اسرائیل در کنست - پارلمان اسرائیل - از حزب کمونیست عرب-یهود بود. احزاب مستقل عربی برای چندین دهه نمی‌توانستند مورد توجه و اقبال قرار گیرند و بیشتر آنها ممنوع یا تعطیل می‌شدند. اگرچه هنوز تلاش‌هایی برای محدود کردن قدرت سیاسی آنها وجود دارد، در حال حاضر (پیش از انتخابات اخیر)، احزاب عربی 10کرسی از 120کرسی کنست را در اختیار دارند.

با وجود اعتماد اندک شهروندان عرب اسرائیل به مقامات منتخب که مشارکت رای‌دهندگان در جوامع آنها را محدود کرده است، اعراب اسرائیل هرگز بیش از 15کرسی را در اختیار نداشته‌اند. شهروندان عرب اسرائیل در دادگاه عالی حضور داشته‌اند و در خدمات خارجی کار کرده‌اند و تعداد انگشت‌شماری از آنها نیز به عنوان سفیر از سال 1995 خدمت کرده‌اند. بسیاری به عنوان شهردار، قاضی در دادگاه‌های سطوح پایین‌تر و در موقعیت‌های خدمات مدنی مشغول به کار بودند. به لحاظ تاریخی، شهروندان عرب تاثیر کمی بر سیاست اسرائیل داشته‌اند. نارضایتی‌های شهرداری‌های آن‌ها، مانند مواردی گسترده جرم و فقدان مجوزهای ساختمانی، دربیشتر موارد نادیده گرفته شده‌ است و تا اواسط سال 2021، احزاب مستقل آنها هرگز در یک ائتلاف دولتی مورد استقبال قرار نگرفتند.

این زمانی تغییر کرد که فهرست متحد عربی (UAL) که با نام راعام نیز شناخته می‌شود، به احزابی پیوست که از نظر ایدئولوژیکی، متفاوت بودند اما می‌خواستند نتانیاهو را که در آن زمان نخست‌وزیر بود، برکنار کنند و موفق شدند. با این حال، هیچ وزیری در دولت بعدی از حزب فهرست متحد عربی نبود؛ ظاهرا امتیازی بود که این حزب در ازای اصلاحاتی به نفع جوامع عرب داده بود.

برای چندین سال، احزاب اصلی - یعنی بلد، هدش، تعل و فهرست متحد عربی - برای تشکیل ائتلافی به نام «فهرست مشترک» متحد شدند. اما حزب متحد عربی در سال 2021 و بلد در سال 2022 و پیش از انتخابات عمومی از هم جدا شدند. اختلاف میان احزاب به کاهش مشارکت رای‌دهندگان عرب کمک کرد. علاوه بر این، احزاب یهودی به‌طور فزاینده‌ای از رای‌دهندگان عرب استقبال کرده بودند. همین موارد باعث شد که برخی کارشناسان پیش‌بینی کنند که این تغییرات ممکن است به قیمت از دست رفتن کرسی‌های احزاب عرب در رای‌گیری ماه نوامبر تمام شود و در نهایت به بازگشت نتانیاهو به قدرت کمک کند؛ اتفاقی که در نهایت با پیروزی حزب لیکود و احزاب دست‌راستی اسرائیل، تقریبا قطعی شده است.

رابطه اعراب و یهودیان اسرائیلی

اگرچه شهروندان عرب و یهودی اسرائیل در برخی مناطق به صورت مسالمت‌آمیز همزیستی می‌کنند، اما آنها روابط پیچیده‌ای دارند. به عنوان مثال، سیستم مراقبت‌های بهداشتی اسرائیل مدت‌هاست که متخصصان پزشکی عرب و یهودی را در کنار یکدیگر به کار گرفته است.

همکاری آن‌ها به‌ویژه زمانی که اسرائیل با همه‌گیری کووید-19 مواجه شد، مشهود بود، زیرا کارکنان بهداشتی به درمان بیماران جوامع یکدیگر پرداختند. با این حال، دسترسی به خدمات بهداشتی برای شهروندان عرب اسرائیل که بیشترشان دورتر از بیمارستان‌ها زندگی می‌کنند، دشوارتر از دسترسی شهروندان یهودی است.

بی‌اعتمادی بین جوامع عرب و یهودی اسرائیل، از موضوع درگیری گسترده اسرائیل و فلسطین بر سر سرزمین مقدس، جدایی‌ناپذیر است. با این حال، عوامل دیگری مانند تبعیض سیستماتیک علیه شهروندان عرب اسرائیل و نرخ بالای جنایت در جوامع آنها نشان می‌دهد که منابع کمتری برای توسعه دارند.

از آنجایی که رهبران راست افراطی در سال‌های اخیر نفوذ پیدا کرده‌اند، آنها تلاش داشته‌اند شهروندان عرب اسرائیل را به عنوان تهدید امنیتی معرفی کنند و این شهروندان را به گروه‌های افراطی مانند حماس که مشروعیت اسرائیل را رد می‌کنند، مرتبط بدانند. دالیا شیندلین از «بنیاد قرن» نوشت که لفاظی‌ها و سیاست‌های اغلب نژادپرستانه دولت نتانیاهو در قبال شهروندان عرب اسرائیل به ایجاد پایه‌ای برای افزایش خشونت در سال 2021 کمک کرد.

این کشاکش شامل تهدید به اخراج فلسطینیان در حومه بیت‌المقدس شرقی، یورش پلیس به مسجدالاقصی در ماه رمضان، آغاز جنگ بین حماس و اسرائیل و حملات اعراب به یهودیان بود. این نزاع‌ها به سرعت در سراسر اسرائیل، خاصه در شهر لود و دیگر شهرهای مختلط، طنین‌انداز و منعکس شد.

معترضان عرب، کنیسه‌ها و مشاغل متعلق به یهودیان را به آتش کشیدند، درحالی‌که ملی‌گرایان افراطی یهودی شعار «مرگ بر اعراب» سر دادند و مغازه‌های متعلق به اعراب را تخریب کردند. در چندین مورد، هم شهروندان عرب و هم شهروندان یهودی اسرائیل در حملات دار و دسته‌های بزهکار، به‌شدت مجروح شدند.

براساس مطالعه‌ای که توسط مؤسسه دموکراسی اسرائیل (Israel Democracy Institute) انجام شد، خشونت و سرکوب شهروندان عمدتا عرب، به دیدگاه اعراب نسبت به دولت و تمایل یهودیان برای زندگی در کنار آنها آسیب زد. الی گوتلیب، پژوهشگر اسرائیلی دانشگاه جرج واشنگتن، درباره تنش‌ها نوشت: «جایی که راست‌گرایان اسرائیلی شاهد خیانت خشونت‌آمیز شهروندان عرب به یهودیان اسرائیلی هستند که چندین دهه با آنها همزیستی کرده‌اند، چپ‌گرایان اسرائیلی قضیه را این‌گونه می‌بینند که اکثریت یهودی به اندازه کافی برای تضمین حقوق برابر برای اقلیت عرب تلاش نکرده‌اند.»

رابطه اعراب اسرائیل با سایر فلسطینیان

شهروندان عرب اسرائیل دارای روابط تاریخی، فرهنگی و خانوادگی با فلسطینیان در کرانه باختری و غزه هستند. به نظر می‌رسد که همبستگی بین آنها پس از تنش‌های

یهودی-فلسطینی در سال 2021 افزایش یافته است، اما آنها همچنان در حمایت خود از یک کشور فلسطینی در آینده متفاوت عمل می‌کنند.

براساس نظرسنجی سال 2020 «مرکز تحقیقات سیاسی و پژوهشی فلسطین»، اشاره کرده که شهروندان عرب اسرائیل بیش از یهودیان اسرائیل یا فلسطینیان در سرزمین‌های اشغالی، از ایجاد کشورهای جداگانه اسرائیلی و فلسطینی حمایت می‌کنند؛ اگرچه این حمایت کاهش یافته است.

برخی از طرح‌ها برای راه‌حل دوکشوری، مانند طرح‌هایی که آویگدور لیبرمن، وزیر حمل‌ونقل اسرائیل در سال 2004 و دونالدترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در سال 2020 پیشنهاد کردند، برخی از شهرداری‌های عربی در اسرائیل را به کشور فلسطینی آینده واگذار می‌کند که می‌تواند باعث ‌شود برخی از شهروندان عرب اسرائیل تابعیت خود را از دست بدهند.

با این حال، اکثر کارشناسان هم‌نظر هستند که بعید است درگیری اسرائیل و فلسطین به‌زودی پایان یابد؛ و این یعنی اینکه بعید است در آینده‌ای قابل پیش‌بینی، تابعیت اعراب در اسرائیل تغییر کند.