هیولای 13میلیارد دلاری

ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان چقدر واقعی است؟

نمایشی برای افکار عمومی جهان

قدرت و غروری که طالبان پس از رسیدن به قدرت به نمایش گذاشتند، دوام نیاورد. یک‌سال پس از آن‌که طالبان به حکومت رسید و دولت موقت افغانستان را تشکیل داد، کمک‌های خارجی که گمان می‌کردند ادامه خواهد داشت، قطع شد یا به حداقل ممکن رسید. افغانستان تا پیش از به قدرت رسیدن طالبان بیش از 5 میلیارد دلار کمک خارجی فقط از سازمان ملل متحد دریافت می‌کرد که با روی کار آمدن طالبان، این کمک‌ها به تدریج کاهش یافت. هرچند به دلیل بحران گرسنگی در این کشور، هنوز این کمک‌ها با کمترین میزان ادامه دارد، اما طالبان دیگر منابع مالی کافی برای اداره کشور در اختیار ندارد. طالبان تا پیش از رسیدن به قدرت، سه منبع مالی مهم در اختیار داشت: اول، غنایم جنگی حاصل از درگیری با نیروهای آمریکایی، دوم، مالیات از کشت خشخاش و سایر مواد مخدر در مناطق تحت نفوذ خود و سوم، کمک‌های خارجی که از سوی گروه‌های ناشناس حامی آنها صورت می‌گرفت. پس از سقوط دولت اشرف غنی و خروج نیروهای آمریکایی از این کشور، درآمدهای صادراتی و کمک‌های خارجی که طالبان بر روی آنها حساب باز کرده بود و برای باقی ماندن آنها در مذاکرات دیپلماتیک شرکت می‌کرد، آنقدر کم شده که کفاف اداره حکومت را نمی‌دهد. نمای کلی اقتصاد افغانستان یک‌سال پس از خروج نیروهای آمریکایی بیانگر آن است که اوضاع مالی دولت موقت آن‌چنان که پیش از این تصور می‌شد، خوب نیست. بحران کرونا که اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار داد، کمک‌های خارجی -رسمی و غیررسمی - را به این کشور به حداقل رساند. نمایش قدرت طالبان برای اعمال سیاست‌های حکومت اسلامی که باعث نارضایتی عمومی و اعتراض‌های پیاپی شد، برای طالبان که چشم‌انتظار کمک‌های خارجی از سوی نهادهای بین‌المللی مثل سازمان ملل بود، گران تمام شد. شاید به همین دلیل هم حاکمان طالبان تصمیم گرفتند که برای انحراف افکار عمومی جهان از آنچه بر گروه‌های مدنی، زنان و حقوق بشر در این کشور می‌گذرد، قانون ممنوعیت کشت مواد مخدر را اعلام کنند تا نشان بدهند، طالبان جلوی گسترش مواد مخدر به بازارهای جهانی ایستاده است؛ حال آنکه واقعیت چیز دیگری است. براساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC)، افغانستان همچنان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان است. مزارع خشخاش در این کشور، به تنهایی 80 درصد از تریاک جهان را تامین می‌کنند. برخی گزارش‌ها هم نشان می‌دهد که هروئین ساخته‌شده از تریاک که در افغانستان کشت می‌شود 95 درصد بازار اروپا را تشکیل می‌دهد. بیش از 90 درصد تجارت مواد مخدر از این کشور از طریق جاده و 10 درصد از طریق دریا و در مسیرهایی بین اقیانوس هند به سمت اروپا و دیگر کشورها انجام می‌شود. براساس آماری که UNODCدر سال 2018 منتشر کرد، تولید تریاک حدود 11 درصد از اقتصاد افغانستان را تشکیل می‌دهد. مقامات دولت قبلی افغانستان روایت می‌کنند که تولید تریاک و دیگر مواد مخدر در مناطق تحت نفوذ طالبان انجام می‌شد. با این حال برخی گزارش‌ها هم نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها نیز از تجارت مواد مخدر در دوران اشغال این کشور سهم برده‌اند. استان هلمند در جنوب افغانستان در سال 2020 که تا پیش از به قدرت رسیدن طالبان، تحت کنترل طالبان بود، بیشترین زمین مورد استفاده برای کشت خشخاش را به خود اختصاص داده بود و هنوز هم این استان یکی از مراکز مهم کشت خشخاش است. میزان خشخاش تولیدی در ولایت هلمند 39 درصد از تولید غیرقانونی تریاک جهان را تشکیل می‌دهد. تریاک منبع اصلی اشتغال در افغانستان است که تقریباً 120 هزار شغل ایجاد کرده است. میزان زمین‌های تحت کشت مواد مخدر در افغانستان حدود 214 هزار هکتار در سال تخمین زده می‌شود. طالبان پیش از به قدرت رسیدن، از طریق اعمال مالیات 10 درصدی بر محصول تریاک به طور غیرمستقیم از تولید این محصول سود می‌برد؛ رقمی حدود 400 میلیون دلار که 60 درصد از درآمد سرانه طالبان را تشکیل می‌داد.

از سنتی به صنعتی

فصل برداشت تریاک در ماه جولای برابر خرداد و تیر در مزارع افغانستان به پایان می‌رسد. از آنجا که طالبان فرمان ممنوعیت کشت را چهارماه پیش اعلام کرده و برخوردهای انجام شده مربوط به کمتر از دو ماه قبل است، به نظر می‌رسد این ممنوعیت حداقل برای امسال کارساز نباشد، کما اینکه گزارش‌ها هم نشان می‌دهد که سناریوی افزایش قیمت تاکنون به نفع طالبان بوده است، زیرا بعد از اعلام ممنوعیت کشت، قیمت تریاک از هر کیلو 430 دلار به 2600 دلار افزایش یافته است؛ رقمی که شاید تا پایان سال درآمدی در حدود 13 میلیارد دلار را برای افغانستان ایجاد کند. UNODC پیشتر اعلام کرده بود که تجارت تریاک در سال 2021 بین 1.8 تا 2.7 میلیارد دلار (1.6 میلیارد و 2.4 میلیارد یورو) درآمد برای افغانستان داشته است. با توجه به افزایش قیمت تریاک، حالا این درآمد می‌تواند تا سه برابر افزایش یابد. یک افسر سابق ارتش افغانستان که نخواست نامش فاش شود، به دویچه‌وله گفته است: «تولید تریاک در افغانستان همچنان افزایش خواهد یافت. آنها [طالبان] نمی‌خواهند و نمی‌توانند این کار [ممنوعیت کشت] را انجام دهند، زیرا حامیان کلیدی روستایی خود را از دست خواهند داد.» هیولای تریاک بزرگ‌تر از آن است که جلوی آن با فرمان و دستور گرفته شود. نه‌تنها طالبان، بلکه دولت‌های پیشین افغانستان که یکی پس از دیگری متعهد شده بودند تولید و قاچاق تریاک و سایر مواد مخدر را متوقف کنند هم نتوانستند. حالا ثابت شده که هیچ دولتی قادر به مقاومت در برابر میلیاردها دلار سود نیست. هرچند دولت طالبان در دهه 1990 توانست کشت تریاک را کاهش دهد. اما پس از حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001، سود حاصل از مالیات تریاک باعث شد که طالبان هم درگیر این تجارت شود. تجارت افیون البته در طول 20 سال گذشته، مدرن‌تر هم شده است و به نظر می‌رسد به این آسانی هم نمی‌توان فرمان طالبان را جدی گرفت. چه آنکه افیون‌کاران برای تامین آب از سفره‌های زیرزمینی، موتورهای برق خود را به پنل‌های خورشیدی وصل کرده‌اند. برای کشوری که برق کافی ندارد، پنل‌های خورشیدی مشکل را حل کرده است؛ محصولی که به نظر گزارشگران نیویورک‌تایمز که یک ماه پیش گزارشی در این رابطه منتشر کردند، حالا آنقدر مدرن کشت می‌شود که به این آسانی قابل تغییر نیست. برایان دنتون، دیوید زوکینو و یعقوب اکبری در گزارشی که اخیرا در روزنامه نیویورک‌تایمز منتشر کرده‌اند، در این رابطه نوشته‌اند: «پمپ‌های آب که با پنل‌های خورشیدی تغذیه می‌شوند، قادرند از سفره‌های زیرزمینی بیابانی، آب استخراج کنند. این پنل‌های خورشیدی برای تضمین وضعیت افغانستان به عنوان رهبر جهانی تریاک نقش اساسی دارند. دولت قبلی افغانستان که تحت حمایت آمریکا بود، 8.6 میلیارد دلار برای ریشه‌کن کردن کشت مواد مخدر هزینه کرد، اما مقامات ارشد افغانستان این پول‌ها را صرف ساختن «کاخ‌های خشخاش» در کابل و خرید ویلاهای شیک در دوبی کردند، به‌طوری که گزارش بازرس کل دولت در سال 2018 به این نتیجه رسید که این کمپین هیچ تأثیر پایداری نداشته است.» گزارشگران نیویورک‌تایمز می‌نویسند:«طالبان در حالی دستور جمع‌آوری پنل‌های خورشیدی را برای خشک کردن مزارع خشخاش به ولایت‌های هلمند و قندهار داده که ممنوعیت تولید تریاک می‌تواند وضعیت فاجعه‌بار گرسنگی، فقر و خشکسالی در این کشور را دوچندان کند. سازمان ملل متحد تخمین زده که 23 میلیون افغانستانی از محرومیت شدید غذایی رنج می‌برند. اقتصادی که زمانی توسط کمک‌های غرب حمایت می‌شد، تحت تحریم‌ها و مسدود شدن بودجه‌های دولت افغانستان در خارج از کشور وضعیت فاجعه‌باری دارد.» شاه‌آقا، یک کشاورز 35ساله، از ولایت قندهار، درباره ممنوعیت کشت خشخاش به نیویورک‌تایمز گفته است:«این فرمان برای کشاورزان خیلی زیان‌آور است، زیرا خشخاش ثروت مردم افغانستان است. من فکر می‌کنم که آنها [طالبان] این تصمیم را به نفع خود ممنوع کرده‌اند، زیرا بیشتر قاچاقچیان و فرماندهان طالبان چندین تن تریاک دارند و ممکن است بخواهند قیمت‌ها را افزایش دهند.»