مافیای آب نداریم

وفا تابش مجری طرح سد و نیروگاه کارون 3 در گفت‌وگو با هم‌میهن:

مافیای آب نداریم

خساراتی که سیل اخیر به کشور زد؛ بحث سدسازی برای مهار سیلاب‌‌ها را دوباره داغ کرده است. برخی کارشناسان معتقدند در این شرایط مافیای آب هم دست به کار شده و در تلاشند برخی از پرونده‌‌های مختومه سدسازی را به بهانه مهار سیلاب‌‌ها احیا کنند. از نظر شما طرح موضوعات سدسازی چقدر با چنین منافعی اختلاط پیدا کرده است؟

به مافیای آب و سدسازی اعتقاد ندارم. سدهایی که در کشور ساخته شده به لحاظ تقسیم‌بندی کلی به دو دسته تقسیم می‌‌شوند. یک دسته براساس مطالعه و بررسی‌‌های حوضه‌‌های آبریز و مهار آب‌‌های سطحی شناسایی و معرفی شده‌اند و بسیاری از این طرح‌‌ها به دهه‌‌های پیش و حتی پیش از انقلاب باز می‌‌گردد، از جمله سد رودخانه کارون، کرخه، سپیدرود. نوعا هم سازه‌‌های خوبی هستند و عملکرد مناسبی به لحاظ کنترل آب‌‌های سطحی، سیلاب و تولید انرژی دارند. دسته دوم پروژه‌هایی هستند که بیشتر از آنکه از وزارت نیرو و ستادهای مرکزی دستور ساخت گرفته باشند و به عنوان پروژه‌‌های کارشناسی مطرح باشند از سمت مسئولان محلی و استانی تعقیب شده و هزینه ساخت آنها روی دست کشور گذاشته شده است. مواردی از این پروژه‌‌ها از نظر مهندسی و مشاوره، توجیه اقتصادی و فنی ندارند و تحت فشار، ردیف گرفته و به اجرا گذاشته شده است، دلیل آن هم نیازهای محلی بوده است. لذا این تصور وجود دارد که تنها راهی که می‌‌شود اشتهای رو به توسعه برای آب بیشتر به‌خصوص برای بخش کشاورزی و در برخی موارد توسعه صنعتی را پاسخ داد؛ ایجاد فشار از سوی مسئولان محلی است.

نمایندگان هم در اعمال فشار برای سدسازی نقش داشته‌اند؟

بله عمدتا از سمت نمایندگان مجلس این فشارها وارد می‌‌شود. البته من مواردی را هم سراغ دارم که مشکل در خود دستگاه‌‌های اجرایی است. یعنی یک دستگاه اجرایی به دلیل آنکه اعتبارات جاری تکافوی هزینه‌‌ها را نمی‌‌کند به دنبال تعریف پروژه می‌‌رود و گاه روی پروژه‌هایی دست می‌‌گذارند که خودشان هم می‌‌دانند در مقام عمل، اهداف تعریف‌شده را محقق نمی‌‌کند، اما چون به پول بیشتر برای اداره دستگاه نیاز دارند به این پروژه‌‌ها متوسل می‌‌شوند. ولی بار اصلی و فشار اصلی در سال‌‌های گذشته از سمت نمایندگان مجلس و مقامات محلی و استانی وارد شده است. این افراد تصور می‌‌کنند مشکل محلی خود را که عمدتا هم کم‌آبی است حل می‌‌کنند. نسخه شفابخش را هم سدسازی می‌‌دانند. لذا طرح‌‌های بی‌تناسبی به لحاظ فنی و مهندسی اجرا می‌‌شود. این علایق محلی حتی در خود دستگاه‌‌های اجرایی از سوی افراد شاغل در دستگاه برای مناطقی که به آنها تعلق دارد دنبال می‌‌شود که بعضا باعث منازعات بین شهرها و استان‌‌ها نیز شده است. در حال حاضر شرایط سبب شده اقناع عمومی و اعتماد به بدنه کارشناسی نسبت به طرح‌‌های ارائه شده، وجود نداشته باشد.

تعریفی که برخی، از مافیای آب دارند بی‌شباهت به آنچه شما اشاره کردید نیست. به نظر می‌‌رسد تنها در عنوان اشتراک نظر وجود ندارد.

خیر. وقتی صحبت از مافیا می‌‌شود منتفع پیمانکار یا مشاور پروژه منظور نظر است. لذا خود دستگاه سفارش‌دهنده باید هزینه بپردازد. اما مثالی که من زدم در بخش کارفرما این انتفاع وجود دارد. شرکت آب منطقه‌‌ای را سراغ دارم که پروژه‌‌ای را که همه مشاورین خود دستگاه بر عدم توجیه آن تاکید داشتند؛ اصرار به اجرا داشت تا بخشی از کارمندان خود را در آن پروژه مستقر کرده و دستمزد آنها را تامین کند. این موارد بیشتر شبیه سواستفاده از اعتبارات کشور است و قابل مقایسه با بحث مافیای آب که پیمانکاران را دخیل می‌‌دانند، نیست. واقعیت آن است تعریف پروژه‌‌ها تا آن‌جایی که من اطلاع دارم در بخش پیمانکاری و قرارگاه‌‌ها نیز انجام نمی‌‌شود و پروژه‌‌ها جای دیگری با کیفیتی که اشاره کردم تعریف شده و از سوی نمایندگان و مسئولان محلی پیگیری می‌‌شود.

امتیازات ویژه برای پیمانکاران را چطور تعریف می‌‌کنید؟

در بخش پیمانکاری یک اشکال وجود دارد و آن اینکه بعد از تعریف پروژه، رقابت عادلانه‌‌ای که باید برای واگذاری پروژه به پیمانکاران وجود داشته باشد، نیست و عده‌‌ای طی سال‌‌ها به امتیازات ویژه‌‌ای دسترسی پیدا کرده‌اند. ولی این موضوع هم با مافیای آب متفاوت است. مافیا یعنی منافع یک عده باعث شود پروژه‌‌ای به اقتصاد کشور تحمیل شود که در واقعیت، من برای آن مصداقی ندارم.

به نظر شما مهار سیلاب‌‌های اخیر توجیه مناسبی برای احیای پروژه‌‌های سدسازی‌ست؟

در برخی مکان‌‌ها ممکن است ایجاد سد امکان مهار آب‌‌ها را ایجاد کند. مثلا سیلاب‌‌های چندباره در سیستان و بلوچستان توسط سد پیشین قابلیت مهار نداشت چراکه فقط یک بار می‌‌توانست پر شود و مابقی سیلاب ورودی به ناچار باید رهاسازی می‌‌شد. سال‌هایی هم بوده که در همین سد پیشین نه سیلابی بوده و نه بارندگی‌هایی، لذا کم‌آبی پایین‌دست این سد را آزاد می‌‌داد. با این حال پتانسیل مهار آب‌‌های سطحی نیاز به مطالعه دارد. این پتانسیل بی‌نهایت نیست و حتما باید با بررسی‌‌های کارشناسی عمل شود. بخش‌هایی از سیلاب‌‌ها در مکان‌هایی روان شده که اساسا امکان ساخت سد در آن محل‌‌ها وجود ندارد و مهار سیلاب به لحاظ سازه‌‌ای امکان‌پذیر نیست. بنابراین باید با روش‌‌های دیگر به‌خصوص سیستم‌هایی که آب را در حوضه پخش می‌‌کند و فرصت جذب بیشتر آب را فراهم می‌‌کند، عمل شود. به طور کلی من معتقد به مافیای سدسازی نیستم و این مباحثی را که هرازچندگاهی در کشور اوج می‌‌گیرد مربوط به مشکلات مادر و زمینه‌‌ای می‌‌دانم که در برنامه‌ریزی منابع آب و استفاده از آن در بخش دولتی و غیردولتی وجود دارد. توسعه نامتوازن شهرها و بخش‌‌های صنعتی در مناطقی که آب کافی وجود نداشته و یا توسعه کشاورزی به شکل غیربهینه، مسبب بروز مشکلات ریشه‌‌ای شده است. این توسعه‌‌های نامتوازن باعث شده مدام به دنبال منابع آب جدید باشیم و حتی به استفاده از منابع آب دریا روی بیاوریم. در جاهایی این تامین منابع قابل دفاع است و در جاهایی قابلیت دفاع ندارد؛ در این قضایا نمی‌‌توان حکم کلی داد و به صورت کلی مواردی را تایید یا احیانا تخطئه کرد.