رهاسازی فاضلاب صنعتی در نزدیکی تهران

گزارش میدانی از شهرک مامونیه

وقتی شهرک مامونیه ابتدای دهه 90 ایجاد شد؛ برای تصفیه فاضلاب آن یک تصفیه‌خانه با ظرفیت روزانه 700 مترمکعب تدارک دیده شد. سال 1393 تصفیه خانه این شهرک جوابگوی فاضلاب تولید شده واحدهای صنعتی مستقر بود. اما از نیمه دهه 90 ایجاد واحدهای صنعتی در این شهرک شتاب گرفت و تولید فاضلاب تا سال 1398 به بیش از ظرفیت تصفیه‌خانه رسید. در همه این سال‌ها که شهرک داشت بزرگ و بزرگ‌تر می‌شد؛ هیچ برنامه‌ای برای ساخت تصفیه‌خانه دوم تدارک دیده نشد. وقتی در سال 1398 فاضلاب بالا زد؛ مناقصات برای احداث تصفیه‌خانه دوم روی برد رفت اما برنده اول 2 سال تمام شهرک را سر کار گذاشت و تصفیه‌خانه نساخت. الان که سه سال است از اور لود شدن تصفیه‌خانه می‌گذرد هنوز سازنده‌ای پیدا نشده و فاضلاب‌ها به محیط می‌ریزد. چه کسی اجازه توسعه شهرک را بدون ایجاد زیرساخت فاضلاب داد؟ پاسخ به این پرسش را از کسی نخواهید شنید. زمان احداث، گویا هیچ‌کسی به فاضلابی که قرار بود تولید شود فکر نکرده؛ نه واحدهایی که قرار بوده آنجا مستقر شوند و نه مسئولانی که از توسعه این شهرک خرسند بودند. شهرک مامونیه از واحدهای صنعتی، هم شارژ ماهیانه می‌گیرد، هم فاضلاب‌بها برای ارائه خدمات در شبکه فاضلاب. اما هیچ‌یک از افرادی که سمتی در مامونیه دارند به ما پاسخی درباره نحوه هزینه‌کرد این پول‌ها نمی‌دهند. تصفیه‌خانه‌ای که 700 متر مکعب در روز ظرفیت داشت هم با رسوب لجن ظرفیتش تا 500 مترمکعب کم شده. در این شرایط ورودی فاضلاب به 1200 تا 1300 مترمکعب در روز رسیده. اینکه فاضلاب 500 مترمکعب ظرفیت دارد به این معنا نیست که این مقدار از فاضلاب شهرک تصفیه می‌شود. در واقع همه فاضلاب ورودی وارد تصفیه‌خانه می‌شود اما به دلیل حجم بالای فاضلاب ورودی، عملا تصفیه‌ای انجام نشده و مستقیم به بیرون از تصفیه‌خانه ریخته می‌شود. برای اینکه تماس این فاضلاب با آب‌های زیرزمینی کم شود، لاگون آب‌بندی‌شده‌ای بیرون از تصفیه‌خانه ایجاد شده که فاضلاب درون آنها رها شود. اما بررسی کارشناسی وجود ندارد که میزان نفوذ فاضلاب از این لاگون‌ها به آب‌های زیرزمینی را بررسی کند. با توجه به اینکه چاه پایشی در منطقه وجود ندارد بنابراین نمی‌توان مطمئن بود که چه مقدار از این فاضلاب به سفره آبخوان منطقه نفوذ می‌کند. غیر از سفره آب زیرزمینی سطح وسیعی از اراضی هم آغشته به فاضلاب است. عکس هوایی از منطقه، بزرگی سطحی که آلوده شده را می‌تواند نشان دهد.

واحدها زیر بار پیش‌تصفیه نمی‌روند

با مدیر ایمنی و بهداشت شهرک‌های صنعتی استان مرکزی که صحبت می‌کنیم می‌گوید: «یکی از وظایف واحدهای مستقر در شهرک این است که فاضلاب خود را پیش‌تصفیه کنند و با آلودگی پایین‌تر وارد شبکه فاضلاب کنند، اما این کار از سوی اغلب واحدها انجام نمی‌شود.» صنایعی که در شهرک مستقر هستند مطابق صفحه 5 ضمیمه قرارداد باید کیفیت آب خروجی را به یک کیفیت استاندارد برسانند. هر واحد صنعتی که احداث می‌شود باید پیش‌تصفیه کند و میزان آلودگی را به حدود مجاز یعنی COD 2000 و BOD 1000 برساند و بعد به شبکه فاضلاب تحویل دهد. ولی واحدهای صنعتی شهرک این پیش‌تصفیه را عموما انجام نمی‌دهند و فاضلاب را با آلودگی زیاد وارد شبکه می‌کنند که هم برای تجهیزات شبکه ایجاد مشکل می‌کند و هم خطرات زیست‌محیطی به‌وجود می‌آورد. کارخانه‌های شیمیایی و روغن خوراکی، فاضلاب بسیار آلاینده‌ای دارند. روغن‌های واردشده به شبکه فاضلاب باعث رسوب و تجمع لجن و آلودگی بسیار می‌شود. آلودگی‌های فاضلاب رهاشده چندین برابر حد مجاز است و این آلودگی برای آبیاری مزارع، دامداری‌های منطقه و شبکه آب‌های زیرزمینی خطرات جبران‌ناپذیری به همراه دارد. برخی واحدهای صنعتی می‌گویند هرماه فاضلاب‌بها می‌دهند. شرکت طبیعت می‌گوید هر ماه به جز مبلغ شارژ، 130 میلیون تومان فاضلاب‌بها می‌دهند، اما شهرک، خدماتی برای شبکه فاضلاب ارائه نمی‌دهد. شرکت شهرک‌های صنعتی ساخت تصفیه‌خانه را پیش نمی‌برد، واحدها دغدغه‌ای برای تصفیه فاضلاب‌شان ندارند و شرکت خدماتی شهرک کاری برای تصفیه فاضلاب نمی‌کند. در گفت‌وگو با مسئولان هر بخش تلاش کردیم دلایل‌شان برای این بی‌توجهی را پیگیری و علت ورود سه‌ساله فاضلاب به طبیعت را بررسی کنیم. در بین افرادی که با آنها تماس گرفته‌ایم ابوالفضل فرزانه، مدیرعامل شرکت خدماتی شهرک مامونیه حاضر به پاسخگویی نشد.

از فاضلاب شهرک اطلاع دقیقی ندارم

محمد مختاریانی کندری

در مورد فاضلاب شهرک اطلاعات دقیقی ندارم اما اندازه کارخانه ما در سطحی است که باید تصفیه‌خانه داشته باشیم که این کار هم انجام داده‌ایم. ‌ یعنی هیچ آلودگی ‌ ای از کارخانه شما وارد شبکه فاضلاب شهرک نمی ‌ شود؟ ما فاضلاب پیش تصفیه شده تحویل می‌دهیم. یعنی با درصدی ضایعات قابل‌قبول. شما الان سئوال‌تان درباره طبیعت هست یا کل شهرک؟ ‌ موضوع، فاضلاب شهرکی است که کارخانه شما یکی از بزرگ ‌ ترین واحدهای آن است. ضمن آنکه همه واحدهای صنعتی مسئولیت اجتماعی و حراست از محیط زیست را برعهده دارند و در این شرایط نامی هم که شما برای شرکت خود انتخاب کردید و تبلیغاتی که با تکیه بر نام طبیعت دارید، بار مسئولیت را بیشتر کرده است. مردم از طبیعت انتظار اقدام علیه طبیعت را ندارند. ما فاضلاب را در طبیعت رها نکرده‌ایم. فاضلاب پیش‌تصفیه را به شهرک تحویل می‌دهیم. قرارداد رسمی داریم و طبق آن هزینه پرداخت می‌کنیم. در همین حین تصفیه‌خانه خود را هم پیش می‌بریم. ‌ یعنی تصفیه ‌ خانه در حال احداث دارید؟ تصفیه‌خانه ما تقریبا آماده است و 2 ماه دیگر به بهره‌برداری می‌رسد. در این مدت که تصفیه‌خانه نداشتیم هم پیش‌تصفیه انجام می‌دادیم. طبق قراردادی که با شهرک مامونیه داریم، بر اساس فرمولی هر ماه 130 تا 140 میلیون تومان پرداخت می‌کنیم و فاضلاب پیش‌تصفیه‌شده که یک مرحله تصفیه شده است را تحویل می‌دهیم. ‌ مدیر ایمنی، بهداشت و محیط زیست شرکت شهرک ‌ های صنعتی استان مرکزی معتقد است شرکت شما پیش ‌ تصفیه انجام نمی ‌ دهد. یک قرارداد با شرکت شهرک‌ها داریم که یکی از پیوست‌های آن بحث پساب است. طبق این قرارداد با پارامتر COD زیر 2000 فاضلاب را تحویل می‌دهیم. اگر معتقدند که ما پیش‌تصفیه انجام نمی‌دهیم چرا از ما تحویل می‌گیرند و چرا ماهانه 130 میلیون تومان از طبیعیت پول دریافت می‌کنند؟ ‌ این 130 میلیون تومان به عنوان شارژ از شما دریافت می ‌ شود؟ به جز شارژ، مبلغ 130 میلیون تومان فاضلاب‌بها دریافت می‌کنند. این مبلغ هم براساس یک فرمولی به دست آمده است. 60 درصد آب مصرفی تبدیل به پساب می‌شود، 1.5 برابر هم ضریب آلایندگی حساب می‌کنند. ‌ این پول ‌ ها صرف چه خدماتی می ‌ شود؟ باید از مسئولان شهرک بپرسید که با این پول چه می‌کنند.

یک ماه است آمده‌ام

حسن قهاری

فاضلاب شهرک مامونیه تصفیه‌خانه دارد. ‌ تصفیه ‌ خانه جوابگو نیست. من فاضلاب رها شده در طبیعت را از نزدیک دیده ‌ ام. شما از کجا تماس می‌گیرید؟ ‌ از روزنامه هم ‌ میهن. ابتدا باید محرز شود که شما خبرنگار روزنامه هستید. به فردی که تماس تلفنی می‌گیرد آمار و اطلاعات نمی‌دهیم. ضمن آنکه اصلا موضوع تصفیه به مدیر تصفیه‌خانه‌ها مربوط می‌شود. ‌ من می ‌ توانم معرفی ‌ نامه بفرستم تا برای شما محرز شود. شما به هر حال مسئولیت این شهرک را برعهده دارید و باید از جزئیات مطلع باشید. من تازه آمدم. ‌ چه مدتی است؟ یک ماه و خورده‌ای. ‌ در یک ماهی که آمدید موضوع فاضلاب شهرک جزو موضوعات مورد بررسی شما نبوده؟ عرض کردم بدون اینکه بشناسم نمی‌توانم اطلاعات بدهم. شما باید با واحد HSE تماس بگیرید. ‌ شماره فکس بدهید معرفی ‌ نامه ارسال کنم. خانم من ارباب رجوع دارم نمی‌توانم وقت ایشان را به یک نفری که نمی‌دانم کیست اختصاص بدهم.

کسی حاضر به ساخت تصفیه‌خانه نیست

مهدی مرتضایی

شهرک صنعتی مامونیه دارای۱۰۰۰هکتار عرصه صنعتی است که فاز عملیاتی به مساحت 500 هکتار دارای تصفیه‌خانه فاضلاب به ظرفیت۷۰۰مترمکعب و شبکه جمع‌آوری و خط انتقال فاضلاب به طول حدود ۲۵کیلومتراست. در سال۱۳۹۳مدول اول تصفیه‌خانه به بهره‌برداری رسید. برعکس شبکه فاضلاب شهری که یکباره ساخته می‌شود، تصفیه‌خانه شهرک‌ها را به صورت فازبندی و بنا به میزان استقرار صنایع احداث می‌کنند. هر فاز یا مدول از تصفیه‌خانه شامل فاضلاب واحدهایی می‌شود که به مدت 5 سال در شهرک به بهره‌برداری می‌رسند. مدول اول را با ظرفیت 700 مترمکعب در شبانه‌روز ساختیم و سال 1393 به بهره‌برداری رسید. سال‌های اول تصفیه فاضلاب متناسب با ظرفیت پیش‌بینی‌شده بود اما به مرور چند اتفاق افتاد. اول اینکه واحدهای صنعتی با سرعت بالا به بهره‌برداری می‌رسیدند و عملا تصفیه‌خانه زودتر از موعد پیش‌بینی شده به سقف ظرفیت رسید. ‌ چه سالی؟ سال 98 و 99. ‌ چرا وقتی تعداد واحدها داشت بیشتر می ‌ شد همزمان تصفیه ‌ خانه دوم را احداث نکردید؟ ما بلافاصله کار طراحی و اجرای مدول 2 تصفیه‌خانه را آغاز کردیم. اعتبار خوبی هم برای آن پیش‌بینی شد. با تأیید سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران فاز دوم تصفیه‌خانه با ظرفیت 1500 متر مکعب در شبانه‌روز آماده مناقصه شد. پیمانکار نیز برای احداث قرارداد بست اما متاسفانه حدود 2 سال به تعهدات خود عمل نکرد و در نهایت ما مجبور شدیم طبق قانون، قرارداد را فسخ کنیم. امروز با وجود آنکه احداث این تصفیه‌خانه روی برد مناقصه رفته است اما به دلیل نوسانات بازار ارز و وضعیت اقتصاد، کسی حاضر به شرکت در این مناقصه نشده است. در حال حاضر برای بار سوم و با برآورد بیش از 30 میلیارد تومان، مناقصه تصفیه‌خانه روی بورد مناقصات کشور رفته. قطعا اگر فاز دوم تصفیه‌خانه فاضلاب ساخته شود مشکل فاضلاب شهرک صنعتی، حل خواهد شد. مشکلی که الان داریم اور لود over load است یعنی 700 مترمکعب ظرفیت تصفیه داریم اما 1200 مترمکعب فاضلاب به آن وارد می‌شود. ‌ مسئولیت فاضلابی که چند سال است وارد محیط می ‌ شود با کیست؟ با توجه به تحویل شهرک به شرکت خدماتی، شرکت خدماتی شهرک، مرجع قانونی اداره تصفیه‌خانه محسوب می‌شود. به عبارتی شرکت شهرک‌ها وظیفه ساخت و شرکت خدماتی وظیفه راهبری و نگهداری تصفیه‌خانه را به عهده دارد. یعنی تصفیه‌خانه به لحاظ قانونی تحویل شرکت خدماتی شهرک مامونیه شده است. شرکت شهرک‌ها در واقع پیمانکار واحد‌های صنعتی است و عملیات ساخت را انجام می‌دهد و تصفیه‌خانه را مانند سایر زیرساخت‌های شهرک صنعتی به شهرک تحویل می‌دهد و نگهداری، راهبری و پاسخگویی به مراجع مختلف قضایی و محیط زیستی برعهده شرکت خدماتی شهرک است. این را هم باید تاکید کنم که ما در دفترچه قرارداد با واحدهای صنعتی پیش‌بینی کرده‌ایم که واحدهای صنعتی تجهیزاتی را برای پیش‌تصفیه فاضلاب داشته باشند. صنایع مختلف از جمله بازیافت کاغذ، صنایع اسیدی، نفتی و غذایی و... در شهرک داریم که آلودگی‌های زیادی تولید می‌کنند که باید پس از پیش‌تصفیه وارد شبکه فاضلاب کنند. ‌ شرکت طبیعت یا کارخانه ‌ های بازیافت کاغذ می ‌ گویند پیش ‌ تصفیه انجام می ‌ دهد. ادعاها وجود دارد. اما ملاک خروجی‌ای است که در تصفیه‌خانه می‌بینیم. برای ما آزمایشی که از فاضلاب ورودی داریم، مهم است. فاضلاب خام واحد وارد تصفیه‌خانه می‌شود و عملا مبانی طراحی ما را به هم می‌ریزد. وقتی ورودی تصفیه‌خانه غیراستاندارد باشد نمی‌توان انتظار داشت که تصفیه‌خانه استاندارد عمل کند. بنابراین یکی از مشکلات شرکت خدماتی شهرک در راهبری تصفیه‌خانه، عدم رعایت الزامات صنایع در زمان اتصال به فاضلاب شهرک است. ما از محیط زیست درخواست کردیم که واحدها را ملزم کنند پیش‌تصفیه فاضلاب انجام دهند؛ از جمله شرکت طبیعت و شرکت‌های کارتن‌سازی. برخی از این واحدها، فاضلاب‌های بسیار آلاینده‌ای دارند که بدون همکاری آنها مشکلات جدی در امر راهبری تصفیه‌خانه به‌وجود می‌آید. ‌ آزمایش ‌ های آنالیز پساب چقدر آلایندگی نشان می ‌ دهد؟ اگر عدد استاندارد 200 میلی‌گرم در لیتر را مبنا قرار دهیم در حال حاضر خروجی فاضلاب مامونیه حدود ۲ برابر آلودگی نشان می‌دهد. یعنی فاضلاب خام بیرون نمی‌رود و تصفیه‌خانه در مدار است ولی استاندارد محیط زیست را تامین نمی‌کند. ‌ در بازدید میدانی اصلا وضعیت خوبی دیده نمی ‌ شد و خروجی کاملا شبیه فاضلاب بود. ما شرکت خدماتی را ملزم کردیم اصول اولیه مثل استقرار اپراتور تخصصی و اصلاحات و اقدامات لازم جهت راهبری را اجرا کند. برنامه شرکت شهرک‌های صنعتی استان علاوه بر اجرای مدول۲ تصفیه‌خانه، سیستم تصفیه پساب نهایی و استحصال پساب جهت تحویل پساب صنایع فولادی آب‌بر نظیر هیربد در شهرک مامونیه و آبیاری فضای سبز ایجاد شده است. این پروژه ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و با اجرای آن نباید فاضلاب به محیط وارد شود؛ این پروژه تا پایان۱۴۰۲ عملیاتی و در مدار قرار می‌گیرد.