اصلاحات اقتصادی گور گورباچف را کَند

فرشاد مومنی کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با هم‌میهن:

اصلاحات اقتصادی گور گورباچف را کَند

‌گورباچف مردی که باعث فروپاشی شوروی شد؛ در نیمه دوم حکومت خود تلاش فراوانی کرد تا با اصلاحات اقتصادی کشورش را نجات دهد، اما نشد. چرا سیاست‌‌های اتخاذشده او که امروز هم طرفداران زیادی دارد، نتوانست کمکی به گورباچف بکند؟

حکومتی که گورباچف تحویل گرفت، جامعه‌‌ای بود با یک تعهدات مالی بسیار سنگین و با یک نظام تولیدی ناکارآمد که در عین حال ساختار بوروکراتیک همراه با سلطه نظامی‌‌ها و امنیتی‌‌ها نیز بر اقتصاد سایه افکنده بودند. از دل این مناسبات، یک فساد گسترده عمدتا به همت مداخله نظامی‌‌ها و امنیتی‌‌ها، در اقتصاد ایجاد شده بود. یعنی در شرایطی که تولید مختل بود و نظامی‌‌ها و امنیتی‌‌ها در اقتصاد همه‌کاره بودند و فساد به صورت بسیار گسترده وجود داشت، تمسک به سیاست‌‌های تورم‌زا، مشروعیت حکومت را به کلی از بین برد و منجر به فروپاشی شد. از نظر من، جامع‌‌ترین نظر درباره فروپاشی شوروری را در همین کتاب آندره فونتن که مدیر نشریه لوموند بود و یکی از برجسته‌‌ترین استراتژیست‌‌های جنگ سرد محسوب می‌‌شد؛ می‌‌توانید بخوایند.

‌در برخی کشورها همین سیاست‌‌های اقتصاد آزاد توانست نجات‌بخش باشد.

از نظر سیاست اقتصادی، آنچه گورباچف را نابود کرد، آن بود که در شرایط ضعف و ناکارآمدی در حیطه تولیدی، راهکار را سیاست تورم‌زا انتخاب کرد. مساله کلیدی این بود که گورباچف برنامه مشخصی نداشت و سردرگم بود. فقط حسن‌نیت داشت. در کتاب «فساد، دولت و فرصت‌‌های اجتماعی»، نوشته حسین راغفر، مقاله‌‌ای از داگلاس نورث آورده شده که به خاطره‌‌ای از گورباچف اشاره می‌‌کند. نورث می‌‌گوید: «گورباچف جمع 20نفره‌‌ای از اقتصاددانان برجسته جهان را دعوت کرد تا برای اقتصاد شوروی برنامه بدهند. در جلسه کاملا پریشان‌احوالی، بی‌برنامگی و گیج‌خوردن از سر و روی گورباچف می‌‌بارید. در این جمع 5نفر از مدعوین جزو نوبلیست‌‌ها بودیم. در همان جلسه بود که برخی از اقتصاددانان به اصلاحات اقتصادی و روی آوردن به بازار آزاد توصیه کردند. نوبت به من که رسید گفتم این اصلاحات راه‌حل مشکل اقتصاد شوروری نیست. باید ابتدا بستر تاریخی و شرایطی که در شوروی رقم خورده را به طور عمیق ریشه‌یابی کنید و با یک رویکرد غیرشتابزده و اندیشیده و میتنی بر برنامه، آرام‌آرام اصلاحات را انجام دهید. اگر به سمت سیاست‌‌های شوک‌درمانی بروید نابود خواهید شد.» گورباچف از بین راه‌حل‌‌های ارائه‌شده، به سیاست‌‌های تورم‌زا تمایل نشان داد و مردم که در فقر بودند و بیکاری گسترده‌‌ای آنها را رنج می‌‌داد، با شوک‌‌های تورم تاب نیاوردند و نهایتا فروپاشی رخ داد.

‌سیاست‌‌های تورم‌زای انتخاب‌شده چه بود؟

مهمترین سیاست‌‌های او افزایش نرخ ارز، حذف سوبسیدهای مواد غذایی و آزادسازی واردات بود. اجرای همزمان این سه سیاست کمر اقتصاد را شکست و گور گورباچف با سیاست‌‌های اصلاحی اقتصاد کنده شد.