«نسل Z» پیشرو در اعتراضات در ایران
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانههای خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.
اگرچه اعتراضات در ایران مساله غریبی نیست، اما برخی تفاوت‌های کلیدی، اعتراضات اخیر را از دیگر اعتراضات متمایز کرده است. یکی از این عناصر متمایزکننده، نقش «نسل زد» یا همان معادل دهه هشتادی‌ها در اعتراضات اخیر است.
«نسل زد» (Generation Z)- یا همان دهه هشتادی‌ها، متولدان بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۲ میلادی (برابر با ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۱ خورشیدی) هستند. این گروه که جمعیتی بالغ بر شش میلیون نفر از جوانان ایرانی (7 درصد جمعیت) را تشکیل داده‌اند پیشروی اعتراضات بوده‌اند. به‌طور کلی نسل زد در جهان به تفاوت‌هایشان در جهان‌بینی سیاسی، دینی، فرهنگی و سنتی شهره هستند. برخلاف نسل‌های قبلی در ایران، دهه‌هشتادی‌ها نگران قضاوت شدن نیستند و آزادانه حرف‌شان را می‌زنند. جبار رحمانی، استادیار رشته انسان‌شناسی و عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در ایران، می‌گوید که «این نسل مانند نسل قبل به آرمان‌گرایی و ایده‌آل‌سازی ایدئولوژیک پایبند نیست» و به‌طور کلی از ایده‌پردازی‌های تخیلی دوری می‌کند. این نسل تمایل شدیدی به زیر سوال بردن مسائل دارد. آنها برخلاف پدران و پدربزرگ‌هایشان که اصولا مشی محافظه‌کارانه‌ای در اجتماع داشتند و به سیستم سانسور حاکم در دهه‌های 1980 و 1990 تن داده بودند، دسترسی بهتری به اطلاعات و جهان بیرونی دارند. حضور فعال آنها در شبکه‌های اجتماعی، به آنها قدرت تحلیل بهتر و همزمان پلتفرم و جرات لازم برای بیان نظر و نگرانی‌هایشان داده است.
جامعه‌شناسان می‌گویند این نسل تمایل شدیدی به زیر سوال بردن وضعیت موجود و اقتدار حاکم و مطالبه حقوق و آزادی‌های شخصی خود دارد؛ همچنین به خطوط قرمز موجود که جامعه یا حکومت برایشان ترسیم کرده است، اعتقادی ندارد و حاضر نیست هیچ‌گونه مقدسی، اعم از دین و کشور یا قوانین و مقررات یا هر چیز دیگری را مسلم بداند و به‌راحتی بپذیرد. شاید این اولین بار باشد که جهان صدای دهه‌هشتادی‌های ایران را می‌شنود و یکی از اولین گردهمایی‌های جنجالی نسل زد در ایران در سال 2014 و در مراسم تشییع مرتضی پاشایی خواننده پاپ ایرانی اتفاق افتاد. این اتفاق تعجب‌برانگیز بود. برگزاری مراسم تشییع این‌چنینی در مورد شخصیت‌های مذهبی یا کسانی که در راه ارزش‌های نظام جمهوری اسلامی جان‌شان را از دست داده بودند، طبیعی بود، اما برای یک شخصیت هنری، حتی تهدیدی برای ارزش‌های نظام به شمار می‌رفت. در حالی که ظاهرا ایران در اعتراضات اخیر غافل‌گیر شده اما در حقیقت بسیاری از ناظران از مدت‌ها پیش در مورد چنین روزهایی هشدار داده بودند. برخی محققان دانشگاهی در مورد چالش‌های چنین آینده‌ای مطالعه کرده‌اند. در یک مورد، به‌دنبال اعتراضات مردمی دی‌ماه ۱۳۹۶ در ایران، عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر وقت کشور، با اشاره به پژوهشی که وزارتخانه متبوعش درباره این اعتراض‌ها انجام داده بود، گفت که به‌جز نارضایتی‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، برای نخستین‌بار عاملی جدید هم به عوامل نارضایتی افزوده شده که آن «شکاف عمیق نسلی» در ایران است. یک سال قبل از آن سعید رضوی‌فقیه جامعه‌شناس ایران هم تحلیلی درباره وضعیت سیاسی- اجتماعی ایران ارائه کرد و نسبت به احتمال خطرات پیشرو هشدار داده و گفته بود به‌زودی دهه‌هشتادی‌ها توانایی تاثیرگذاری و ایجاد تغییرات را پیدا می‌کنند و همه چیز را زیر و رو خواهند کرد.
خطری که ایران از قبل نسبت به آن آگاه شده بود، بالاخره فرا رسید. براساس آمار روزنامه جوان که به سپاه وابسته است، 95درصد معترضان زیر 25ساله‌اند. رسانههای معیار عمدتا نسل زد را با عباراتی تحقیرآمیز مانند «آنارشیست»، «غیراخلاقی» و «منزوی» خطاب قرار می‌دهند. در ایران سیاست‌ها و منابع کشور در جهت اعمال محدودیت‌های بیشتر برای کسانی است که ارزش‌های بنیادی نظام تئوکراتیک را رد می‌کنند.
با توجه به کنترل دولتی بر اقتصاد و فساد موجود، جوانان ایرانی با استانداردهای دوگانه، شکاف عمیق اقتصادی و اجتماعی و فساد سیستماتیک بزرگ شده‌اند. در چنین وضعیتی نسل زد فرصت را غنیمت شمرده و ترجیح داده به‌صورت علنی وارد مبارزه با نظام شود. این نسل هیچ آینده روشنی برای خودشان متصور نیستند و حتی چشم‌انداز احیای برجام هم از دست رفته است.
با اینکه نتیجه اعتراضات در ایران مشخص نیست اما یک چیز روشن است؛ دهه‌هشتادی‌های ایران نقش پررنگی در شکل‌دهی آینده کشور بازی خواهند کرد.
