غریب در ونیز

تلاش انفرادی هنرمندان ایرانی در دوسالانه ونیز در غیبت غرفه ایران

نزدیک سه‌ماه از گشایش پنجاه و نهمین دوسالانه ونیز می‌‌گذرد و این رویداد جهانی، به نیمه‌راه خود رسیده است. ماجرای غیبت ایران در این رویداد جهانی و دلایل آن، به بحثی فرسایشی بدل شده و درباب آن اظهار‌نظرهای مختلفی صورت گرفته است. اغلب تغییرات مدیریتی‌‌ در حوزه تجسمی (مرکز هنرهای تجسمی و موزه هنرهای معاصر تهران) و مشکلات مالی را به‌عنوان دلایل این غیبت اعلام کرده‌‌اند؛ هرچند با نگاه به تجربیات پیشین می‌‌بینیم که فی‌المثل حضور ایران در پنجاه و ششمین دوره دوسالانه ونیز با کمک یک بنیاد خصوصی میسر شد و این تجربه، پرسشی جدی را به میان می‌‌آورد که چرا مانند برخی ادوار گذشته از امکانات بخش خصوصی در این زمینه بهره گرفته نشد؟ با تمام اینها، در نگاهی وسیع‌‌تر، سهم ایران در تاریخ 127ساله این دوسالانه، حضور در هشت دوره است که شش دوره مربوط به بعد از انقلاب و دو دوره قبل از انقلاب است و این چیزی جز کم‌کاری دست‌اندرکاران هنر ایران در این رویداد بزرگ ظرف چند دهه گذشته نیست. به‌رغم غیبت غرفه جمهوری اسلامی ایران در دو باغ جیاردینی و آرسناله و مناطق اطراف آن، در این دوره شماری از هنرمندان ایرانی همچنان نام ایران را در این رویداد قدیمی و معتبر زنده نگاه داشته‌‌اند. آثار این هنرمندان ایرانی اغلب زیر نام سایر کشورها یا از سوی برخی نهادها و مراکز فرهنگی خارجی به نمایش درآمده است؛ هنرمندانی چون مسعود اخوان‌جم، فیروز فرمانفرمائیان، شری هوسپیان، ارغوان خسروی، بی‌‌تا رضوی، حسام رحمانیان، رامین و رکنی حائری‌‌‌‌زاده. مسعود اخوان‌جم، مجسمه‌‌ساز ایرانی در این دوره مجسمه‌‌هایی در ابعاد بزرگ را به نمایش گذاشته که شامل مجسمه‌‌های فولادی ضدزنگ است. این آثار، از سوی بنیاد فرهنگی اروپایی (ECC) در دوسالانه‌‌ی 2022 ونیز نمایش داده شده است. ارغوان خسروی دیگر هنرمند ایرانی است که اثر خود را تحت یک پروژه‌‌ اشتراکی ارائه کرده است. زیبا اردلان به‌عنوان نمایش‌‌گردان این بخش، اثر این هنرمند را به همراه 10هنرمند دیگر هنرگردانی کرده است. شری هوسپیان، هنرمند ایرانی‌‌الاصل آمریکایی نیز که علاوه بر مجسمه‌‌سازی و طراحی در زمینه عکاسی و کلاژ فعالیت می‌‌کند، با هفت اثر جدید خود در بخش نمایشگاهی این رویداد حضور دارد. هوسپیان متولد سال۱۳۵۳ در اصفهان است و آثار او اغلب به مسائل انسانی و هویتی ارجاع دارند. فیروز فرمانفرمائیان، هنرمند ایرانی‌الاصل فرانسوی در این رویداد در قالب غرفه‌‌ ملی قرقیزستان به نمایشگاه‌گردانی ژانت رادی (Janet Rady) اثری با عنوان «دروازه‌‌ توران» را ارائه کرده است. دروازه‌‌ توران 10اثر نمدی و دست‌‌دوزی‌‌شده‌‌ است که نمادی از 10قبیله‌‌ کوچ‌‌نشین تورانی است. این اثر در راستای بیان اهمیت صنایع‌‌دستی عشایر قرقیزستان خلق شده است. رامین و رکنی حائری‌‌‌‌زاده و حسام رحمانیان، دیگر هنرمندان ایرانی‌‌ هستند که با پروژه مشترک خود به‌نام «آلوویوم» (ALLUVIUM) با نمایشگاه‌گردانی ساموئل پیازا (Samuele Piazza) در پنجاه و نهمین دوسالانه ونیز حضور دارند. این پروژه که جوایز متعددی نیز کسب کرده، حاصل همکاری بین یک مرکز تخصصی هنری در شهر تورین ایتالیا و گروه هنری مستقر در دوبی است. (عنوان ALLUVIUM به خاک رس، سیلت یا شن سست ته‌نشین‌شده توسط آب جاری اشاره می‌‌کند و می‌‌توان آن را به چندین روش خواند. این عنوان به مادی بودن نقاشی‌‌های نمایش‌داده‌شده و تکیه‌گاه فیزیکی آنها از خاک اشاره می‌‌کند؛ اما می‌‌توان آن را به شیوه‌‌ای استعاری به‌عنوان بقایای یک جریان انتزاعی‌‌تر نیز خوانش کرد: بقایای مولد به‌جامانده از جریان اخبار و تاریخ که توسط هنرمندان به دقت مورد توجه قرار می‌‌گیرند. نهشته‌‌های این رودخانه در مقاومتی فرهنگی و ضدروایت‌آفرینی، اسکن شده‌‌اند و برخی از بقایای آن برداشت و جمع‌‌آوری می‌‌شوند تا جان تازه‌‌ای به‌دست آورند.) همچنین بی‌‌تا رضوی با اثری مشترک با کریستیا نورمان، به نمایندگی از کشور استونی در این رویداد شرکت کرده است. رضوی متولد تهران و ساکن هلسینکی است. او فارغ‌‌التحصیل رشته موسیقی از دانشگاه هنر تهران و دارای مدرک کارشناسی ارشد هنرهای زیبا از آکادمی هنرهای زیبای فنلاند است. اما از غیبت ایران و تلاش هنرمندان بی‌‌سنگر برای پر کردن این جای خالی که بگذریم، باید گفت دوسالانه‌‌ها و رویدادهای هنری جهانی ازجمله دوسالانه ونیز در سال‌‌های گذشته خط‌مشی‌‌های تازه‌‌ای را در نمایش و عرضه آثار هنری در پیش گرفته‌‌اند و دیگر محیط این دوسالانه‌‌ها با شماری تابلو، مجسمه و مضامینی تکراری پر نمی‌‌شود. بخشی از این خط‌مشی‌‌ها شامل مداخله‌‌های هنری در مسائل عمومی نظیر مساله مهاجرت و تغییرات آب و هوایی است؛ هرچند برخی منتقدان رادیکال با ژست‌‌های آنتاگونیستی متصوفانه و عامه‌پسند، این قبیل مداخلات هنری را تجلی «بازار آزاد» می‌‌دانند؛ با این حال کدام ذهن منصفی است که واکنش یک هنرمند به موضوعات اجتماعی را به‌عنوان رسالت‌بخشی به فرآیندی فرهنگی نداند؟! امسال در دوسالانه ونیز شاهد گسترش رسانه‌‌های جدید هستیم و چشم‌‌اندازی مبتنی بر فناوری در غرفه بسیاری از کشورها ازجمله بریتانیا، چین، برزیل و استرالیا به چشم می‌‌خورد. در شعار دوسالانه امسال با عنوان «عصاره‌‌ی رویاها» (The Milk of Dreams) که برگرفته از مجموعه‌‌ای از نقاشی‌‌های لئونورا کرینگتون، نقاش و هنرمند سورئالیست و رمان‌‌نویس انگلیسی‌‌تبار اهل مکزیک است، به خوبی سهم نگره‌‌های متفاوت‌‌تر و جدیدتر به هنر مشاهده می‌‌شود و غرفه‌‌های بسیاری کشورها هویت بصری متفاوتی را دارا هستند که در بردارنده رسانه‌‌های جدید (New Media Art) ازجمله چیدمان‌‌های سه‌‌بعدی، چیدمان‌‌های تعاملی و نیز تولید آثار هنری بر پایه‌‌ هوش مصنوعی است. کشورهایی چون چین نیز سودای آن دارند تا پیشرفته‌‌ترین دستاوردهای هنری کشور خود را در این آوردگاه بین‌المللی ارائه دهند. پنجاه و نهمین دوسالانه ونیز تا ششم آذرماه ۱۴۰۱ با مدیریت هنری سیسیلیا المانی ادامه خواهد داشت. این نمایشگاه در ابتدا برای سال ۲۰۲۱ برنامه‌‌ریزی شده بود، اما به دلیل همه‌‌گیری ویروس کووید 19 به تعویق افتاد. دوسالانه ونیز که دارای دو بخش نمایشگاهی و رقابتی است، در این دوره شیر طلای برترین غرفه را به «سونیا بویس»، هنرمند بریتانیایی اهدا کرد.