سکوت ابدی صدای باصلابت

به بهانه درگذشت منوچهر اسماعیلی

این تنها صدا نیست که می‌‌ماند که گاهی صدا به ماندگاری تصویر هم کمک می‌‌کند. بی‌‌شک صدای استاد منوچهر اسماعیلی از این جنس بود. صدایی که انکار این مثل است که «شنیدن کی بود مانند دیدن»؛ که صدای او ثابت کرد گاهی شنیدن کی بود مانند دیدن. صدایی شگفت‌انگیز که تصویر را به تسخیر خویش در می‌‌آورد و به آن جان می‌‌بخشید. بسیاری از شخصیت‌‌های سینمایی که در حافظه ما به‌عنوان قهرمان شناخته می‌‌شوند، به صدای او گره خورده و از صدای او جان و اعتبار گرفته‌اند. این نه فقط از جنس و تن صدای زیبای او که از تربیت صدا و مهارت او در تیپ‌گویی‌‌ها بود. به‌عبارت دیگر، او به ژانرهای گوناگون گویندگی اشراف داشت و صلابت صدای او به شخصیت‌‌های سینمایی صلابت و قوام می‌‌بخشید. به‌یاد بیاورید صدای آنتونی کوئین (در نقش حمزه) در فیلم محمد رسول‌الله(ص) را تا شاهدی بر این مدعا باشد. همچنان که می‌‌توان به«پاپیون» در نقش استیو مک‌کوئین، «دروازه‌‌های پاریس» به‌جای پیر براسور، «انتقام جویان»، «بابا لنگ‌دراز»، «مرد هزارچهره»، «یوزپلنگ»، «قانون»، «سمندر»، «شیوع» و... اشاره کرد. از میان بازیگران مطرح سینمای ایران هم که او دوبله نقش‌‌های‌شان را برعهده داشته، می‌‌توان به گویندگی به‌جای بهروز وثوقی در فیلم‌‌های متعددی همچون «قیصر» و «رضا موتوری»، جمشید مشایخی در فیلم‌‌های «قیصر» و «کمال‌‌الملک»، داریوش ارجمند در سریال «امام‌علی (ع)» و فیلم «ناخدا خورشید» اشاره کرد. یکی از ماندگارترین هنرنمایی‌‌های اسماعیلی هم در فیلم «مادر» زنده‌یاد علی حاتمی بود که هم‌زمان به‌جای سه‌بازیگر یعنی محمدعلی کشاورز، جمشید هاشم‌‌پور و اکبر عبدی صحبت کرده بود. کافی‌ است چند لحظه فکر کنیم این شخصیت‌‌ها و کاراکترها با صدای او در ذهن ما ثبت نمی‌‌شد، آنگاه به این بیاندیشیم که آیا اصلا در خاطر و خاطره ما می‌‌ماند؟ بسیاری از منتقدان معتقدند نه‌فقط برخی شخصیت‌‌های ماندگار فیلم‌‌های ایرانی که حتی شهرت و موفقیت بازیگران ایرانی هم مدیون صدای منوچهر اسماعیلی است که به‌جای آنها حرف زده و دیالوگ گفته بود. از این حیث می‌‌توان صدای او را صدایی هویت‌بخش دانست که فقط به‌جای شخصیت‌‌ها حرف نمی‌‌زد، بلکه به آنها هویت، اعتبار و کلام‌نافذ می‌‌بخشید. صداهایی که دیگر تکرار نمی‌‌شوند انگار. اسماعیلی در مصاحبه‌‌ای درباره ماندگاری صدا در دوبله گفته بود: «مایه اصلی ماندگاری صدا، فیلم است. اگر فیلم خوب، دلسوزی، توجه و تعهد در کار باشد و دوستان در کار دوبله سری‌دوزی نکنند و بدانند چه می‌‌کنند، قطعا صداها می‌‌تواند مثل گذشته ماندگار شود.» او همچنین در توصیه به جوانان علاقمند به دوبله گفته بود: ««باید بروی پشت نقش، برای این نقش باید به كالبدش بروی و تمام احساسش را باید بگیری؛ آن‌موقع تو را به جلو می‌‌برد، یعنی آن آدم را باید بشناسی، اگر شناختی، صدا به‌مدد تو می‌‌آید و ارتعاش‌‌های تو را كمك می‌‌كند. ولی اگر نشناسی همان می‌‌شود كه در آن فیلم‌‌ها شد. ما در وهله‌اول از خود هنرپیشه كمك می‌‌گیریم، از او دور نمی‌‌شویم، یك‌لحظه نباید از او دور شد. اگر فرض كنید در یك‌فیلم من چندتا نقش گفتم، هرجا آزار دیدید، بدانید من گوینده موفقی نبودم. كسی كه جای نقش حرف زده، باید آن نقش‌‌ها شما را راحت تا انتهای داستان با خودش ببرد، نه مزاحمتی تولید كند كه حواستان را پرت كند، نه‌‌اینكه ببینید او بازی دیگری دارد، چیز دیگری می‌‌گوید و كلام با او هماهنگ نیست. من تمام تاكیدم روی حس كاراكتر است، فقط حس. جز حس چیزی دیگری حاكم نیست و همه‌‌اش حس است. حجم صدای خوب، موثر است و بارها شده نقشی كه به من پیشنهاد شده را قبول نكردم، چون دیدم آزار می‌‌بینم. اول خودم، باید خودم را بتراشم تا قاعده كار در بیاید. بعدش كه آن در بیاید، می‌‌بینیم خودم فرسوده می‌‌شوم به‌خاطر همین، این كار را انجام نمی‌‌دهم.» منوچهر اسماعیلی هشتم‌فروردین‌ماه سال ۱۳۱۸ در کرمانشاه متولد شد. او کار دوبله را از سال ۱۳۳۶ با رل‌گویی در نقش‌‌های کوتاه آغاز کرد و از سال ۱۳۴۲ مدیریت دوبله بسیاری از فیلم‌‌های بزرگ جهان را برعهده داشته است. اسماعیلی در سال ۱۳۳۸ در فیلم «دروازه‌‌های پاریس» به مدیریت دوبلاژ مرحوم علی کسمایی خوش درخشید و اوج‌کارش را در دوبله فیلم «بن‌هور» به‌مدیریت دوبلاژ مرحوم احمد رسول‌زاده در سال ۱۳۴۱ تجربه کرد. در طول سال‌های اخیر، مدیریت ارشد دوبلاژ بیش از ۲۰۰فیلم سینمایی، تلویزیونی، سریالی و همچنین برنامه‌‌های رادیویی را انجام داد. یادش جاودان