پاسخ میراث فرهنگی به گزارش «هم‏‌میهن»

روزنامه هم‌میهن روز دوشنبه، 14 آذر 1401 در گزارشی با تیتر «ورزش زورخانه‌ای پَر!» در گفت‌وگو با رایحه مظفریان، موسس کمپین «زن و زورخانه» به بررسی جوانب ثبت پرونده «فرهنگ پهلوانی: بازی‌های سنتی زورخانه‌ای، ورزش و کشتی» به نام جمهوری‌آذربایجان در هفدهمین کمیته بین دولت‌ها برای پاسداری از میراث ناملموس یونسکو در تاریخ هفتم آذر 1401 پرداخت. آنچه در ادامه می‌خوانید، پاسخ روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در واکنش به این گزارش، ارسال‌شده برای روزنامه هم‌میهن است.

«سرقت میراث‌فرهنگی ناملموس ایران توسط کشورها صحت ندارد/ رسانه‌ها به جای نگاه هیجانی، به کنوانسیون نگاه تخصصی داشته باشند

در چند روز گذشته خبری منتشر شد که جمهوری‌آذربایجان در اجلاس اخیر یونسکو، «آئین پهلوانی، بازی‌های سنتی زورخانه‌ای و کشتی» را ثبت کرده است. از آنجایی که کشتی جزو ورزش‌های سنتی ما ایرانی‌هاست، برخی به اشتباه از این اتفاق به عنوان «سرقت میراث ایران» یاد کردند. درحالی‌که به دلایل مختلف این موضوع صحیح نیست که بخشی از این دلایل در ادامه می‌آید:

سال ۱۳۸۹، جمهوری اسلامی ایران «آئین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای» را در فهرست آثار میراث ناملموس یونسکو ثبت کرد.

طبق قوانین یونسکو، هر کشوری می‌تواند عناصر فرهنگى ناملموس خود را ثبت کند. این تعارضی با عناصر ديگر كشورها ندارد. مثلا ازبکستان هم می‌تواند در سال آتی چنین کاری را انجام دهد. به‌هرحال این کشورها همه دارای کشتی و آئین‌های پهلوانی هستند.

ثبت کشتی پهلوانی و آئین‌های زورخانه‌ای كه فدراسیون بین‌المللی آن هم در تهران مستقر است، نشان می‌دهد این آئین در گستره کشورهایی فراتر از مرزهای جغرافیایی ایران ظهور و بروز دارد. این اتفاقا جای افتخار است كه یک داشته فرهنگى ايران، در چنین گستره‌ای زنده و پویاست.

ثبت یک عنصر در فهرست میراث جهانی ناملموس، برای هیچ کشوری ایجاد مالکیت نمی‌کند. پس جمهوری‌آذربایجان با ثبت فرهنگ پهلوانی مالک آن نخواهد شد.

کشورها می‌توانند میراث ناملموس‌شان را هم به‌صورت مستقل و هم به‌صورت مشترک ثبت کنند. هرچند که یونسکو کشورها را به‌تدوین پرونده مشترک تشویق می‌کند. ثبت مشترک یک عنصر فرهنگی نشان‌دهنده ضعف نیست.

«هنر ساختن و نواختن عود» یکی از پرونده‌هایی است که توسط ایران و سوریه در اجلاس اخیر یونسکو به ثبت رسید. درحالی‌که کشور مراکش به‌عنوان میزبان هفدهمین اجلاس، یکی از بهترین و معروف‌ترین عودنوازی‌ها را دارد و سفیر مراکش نیز به‌عنوان رئیس جلسه حضور داشت و اتفاقا پس از ثبت این عنصر، به جمهوری اسلامی ایران تبریک گفت. اکثر کشورهای عربی و آفریقایی از جمله مراکش دارای عودنوازی هستند، اما با پیشنهاد ایران و سوریه برای ثبت جهانی آن موافقت می‌کنند.

این شرایط کنوانسیون انحصاری نیست که اگر عنصری در چند کشوری ریشه دارد، برای ثبت آن محدودیتی وجود داشته باشد. همان‌طور که در کشورهای عربی و حتی مراکش، هیچ رسانه‌ای مدعی نشد که ایران هنر ساختن و نواختن عود را سرقت کرده است!

وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پاسدار میراث‌فرهنگی ایران است. البته اگر نگاه‌های غیرتخصصی و هیجانی، فضای رسانه‌ای را ملتهب نکنند و اجازه بدهند شیرینی ثبت جهانی چهار عنصر مهم مانند شب یلدا به کام مردم بنشیند؛ رویداد مهمی که باعث شد تعداد آثار میراث‌فرهنگی ناملموس ایران از 17 به 21 برسد و جایگاه ایران در دنیا یک پله ارتقا پیدا کند و ششمین کشور دنیا از این لحاظ شود.»