اصلاحات دستاورد فوتبال
چرا تحریم جام‌جهانی قطر کار خوبی نبود؟
چرا تحریم جام‌جهانی قطر کار خوبی نبود؟
سایمون کوپر / فایننشال تایمز
ترجمه: محسن محمودی
در روز دسامبر سال 2010 که فیفا قطر را به‌عنوان میزبان این جام‌جهانی معرفی کرد، لیز کلاونس، کارشناس فوتبال نروژی گفت این مسابقات را تحریم خواهد کرد. قطر حقوق اولیه انسانی را برای اقلیت‌ها، زنان، مهاجران و دیگران نمی‌پذیرد. تلاش این کشور برای میزبانی مسابقات همچنین با اتهاماتی در مورد رشوه‌خواری همراه بوده است. امروزه کلاونس، رئیس فدراسیون فوتبال نروژ است و بدون شک مشهورترین و پرسر‌و‌صداترین مخالف میزبانی قطر است. با‌این‌حال، حتی نروژ نیز درنهایت تصمیم گرفت جام‌جهانی را تحریم نکند (هرچند این تیم موفق به راهیابی به این جام نشد). هیچ کشور یا بازیکن دیگری نیز جام‌جهانی 2022 قطر را تحریم نکرد. کلاونس برای افتتاحیه و دیدن بازی‌ها به قطر نرفت. اما در اینجا این سوال پیش می‌آید که او از تماشای مسابقات این جام لذت می‌برد یا نه؟ او می‌گوید: «توضیح احساسم دشوار است. من به‌عنوان رئیس فدراسیون باید به‌روز باشم و بدانم چه اتفاقی می‌افتد. درنتیجه بعضی بازی‌ها را می‌بینم اما خیلی اوقات صدای تلویزیون را می‌بندم.» بسیاری از طرفداران فوتبال ناراحتی مشابهی با او دارند. آنها می‌پرسند: «آیا تماشای مسابقات در استادیوم‌های ساخته
شده توسط کارگران محروم از حقوق انسانی که برخی از آنها در حین ساخت‌و‌ساز کشته شده‌اند، اخلاقی است یا خیر؟» من هم با آنها کاملا موافقم. اما پس از صحبت با فوتبالیست‌ها، سازمان‌های حقوق‌بشری و اتحادیه‌های کارگری، به این نتیجه رسیدم که: بازی و تماشای این جام‌جهانی درست و اخلاقی است.
یک دلیل خوب برای تحریم نکردن این است که رفتن ممکن است مفیدتر از تحریم باشد. حتی در سال 1978، زمانی که میزبان رژیم نظامی آرژانتینی بود که هزاران نفر از مخالفان را «ناپدید» کرده بود، همه تیم‌ها رفتند. در آن زمان حتی عفو بین‌الملل هم خواستار بایکوت نشد. استیو کاکبرن، رئیس سازمان غیردولتی عدالت اقتصادی و اجتماعی، آرشیوهای سال 1978 را بررسی کرد و استدلال‌هایی بسیار شبیه بحث‌های امروزی یافت. پیشینیان او از کانون توجه آن جام‌جهانی در راستای تحت فشار قرار دادن حکومت نظامی آرژانتین برای اصلاحات استفاده کرده بودند. این استراتژی جواب داد. رژیم‌های استبدادی اغلب فکر می‌کنند میزبانی رویدادهای ورزشی، چهره و اعتبار جهانی آنها را ترمیم می‌کند. همانطور که در آن زمان شرکت روابط عمومی برسون-مارستلر در گزارشی 150صفحه‌ای به حکومت نظامی آرژانتین توصیه کرد: «جام‌جهانی به دولت آرژانتین فرصتی منحصر‌به‌فرد می‌دهد تا تصویری از کشور منعکس کنند که برای بسیاری از مردم جهان تازگی داشته باشد... فقط در برخی کشورها دلیل اصلی نگرانی، مسئله حقوقبشر خواهد بود...» برسون-مارستلر توصیه کرد: «سامانه‌ای برای نفوذ در روزنامه‌ها و مجلات پیشرو
بسازید که آرژانتین را منطبق با چشم‌انداز شما بازتاب دهند.»
اما تلاش آرژانتین برای «شست‌وشوی ورزشی» در سطح بین‌المللی نتیجه معکوس داشت. روزنامه‌نگاران انتقادات سازمان‌های غیردولتی مانند عفو بین‌الملل را پوشش دادند. آنها به دور آرم جام‌جهانی آرژانتین سیم‌خاردار کشیدند و این به علامت اصلی این جام بدل شد. یکی از اعضای «مادران پلازا د مایو»، سازمان مادران ناپدید‌شدگان آرژانتین، در سال 1993 به من گفت: «به لطف جام‌جهانی بود که ما در سراسر جهان شناخته شدیم.» عفو بین‌الملل اعلام کرد این جام باعث توجه جهانی به وضعیت آرژانتین شد، برخی کشورها پذیرش پناهجویان آرژانتینی بیشتری را آغاز کرده بودند. بسیاری از کشورها از تعامل آشکار با نظامیان آرژانتین خودداری می‌کردند. با وجود این، عفو بین‌الملل به این نتیجه رسید که ژنرال‌ها توانسته‌اند از این مسابقات برای تقویت اعتبار خود در داخل آرژانتین استفاده کنند. قطر نیز به افکارعمومی به‌ویژه نظرغربی‌ها اهمیت می‌دهد. این کشور کوچک با 380هزار شهروند که بین عربستان سعودی و ایران قرار گرفته است، به تنهایی نمی‌تواند از خود دفاع کند. درواقع میزبانی جام‌جهانی با سیاست بلندمدت قطر برای نزدیکی به غرب مطابقت دارد. بنابراین سازمان‌های غیردولتی و
اتحادیه‌های کارگری به این نتیجه رسیدند که می‌توانند از جام‌جهانی برای تحت فشار قرار دادن قطر برای اصلاحات، به‌ویژه رفتار آن با کارگران مهاجر و اقلیت‌ها استفاده کنند. مانند سال 1978، رسانه‌ها انتقادات سازمان‌های غیردولتی و حقوق‌بشری را برجسته کردند. کلاونس می‌گوید: «جام فعلی به کل جامعه فوتبال کمک کرد تا افرادی را ببینند که این مسابقات را ممکن می‌کنند: بچه‌ها، زن‌ها و کارگرانی که آجر به آجر این استادیوم‌ها را روی هم گذاشته‌اند.»
از سال 2017، قطر شروع به اعلام اصلاحات کار کرد. این سازمان متعهد شد تغییراتی در سیستم «کفالا» ایجاد کند که به کارفرمایان اجازه می‌دهد کارگران را اخراج یا از خروج آنها از کشور جلوگیری کنند. با سازمان بین‌المللی کار موافقت‌نامه‌ای امضا کرد و با گروه‌های حقوقبشر وارد گفت‌وگو شد. عفو بین‌الملل در اکتبر نوشت: «اصلاحاتی که قطر از سال 2017 به تصویب رساند، شامل قانون تنظیم شرایط کار برای کارگران خانگی، دادگاه‌های کار برای تسهیل دسترسی به عدالت، صندوقی برای حمایت از پرداخت دستمزدهای پرداخت نشده و حداقل دستمزد است. قطر همچنین دو معاهده کلیدی بین‌المللی حقوقبشر را تصویب کرده است، البته بدون به‌رسمیت شناختن حق کارگران مهاجر برای پیوستن به اتحادیه‌های کارگری. درک هدف قطر از برگزاری این جام‌جهانی بسیار مهم است. قطر علاوه بر کسب اعتبار بین‌المللی دنبال آن است تا به بازیگری مهم در عرصه جهانی بدل شود. از این رو، در طول برگزاری این مسابقات صداهای مخالف را به‌ویژه از سمت غربی‌ها می‌شنود. این جام‌جهانی در حال برگزاری است. حداقل می‌تواند شادی به همراه داشته باشد، در کانون توجه قرار گیرد، تا شاید به مهاجران غرامت داده شود و
فیفا را از انتخاب میزبانی مانند قطر به اوج ندامت و شرمندگی برساند. همچنین یک‌بار دیگر بر قدرت فوتبال در عرصه سیاست و اخلاق اذعان شود.
