تالاب در آتش

40 هکتار از تالاب انزلی در آتش بی‏‌تدبیری مسئولان سوخت

تالاب‌‌ انزلی می‌‌سوزد، هرچند که فرماندار انزلی از اطفای آن سخن گفت، اما سوختن انزلی قصه امروز و دیروز نیست، سال‌هاست این تالاب در آتش سوءاستفاده‌‌های برخی از ذی‌‌نفعان می‌‌سوزد. کارشناسان این حوزه معتقدند عوامل بازدارنده‌‌ای وجود ندارد و مجازات‌‌های درنظرگرفته‌شده برای متخلفان و ‌‌آتش‌‌افروزان با جرائم آنها همخوانی ندارد. فرماندار بندر انزلی معتقد است که «این موضوع مانند آن است که بگویید اقداماتی کنید تا قاچاق مواد مخدر اصلا صورت نگیرد.» محیط زیست ایران در خطر است و بی‌‌هیچ تعارفی منابع آبی کشور از جمله تالاب‌‌ها یک‌به‌یک در آستانه مرگ قرار دارند. تا جایی‌که به اعتقاد برخی از متخصصان حدود 90 درصد از تالاب‌‌های کشور تبدیل به بیابان شده‌‌اند. در حال حاضر از ۳۵ تالاب ثبت‌شده ایران در کنوانسیون رامسر، نام شش تالاب در فهرست قرمز قرار دارد. تالاب هورالعظیم در استان خوزستان در معرض نابودی است. تالاب‌‌های گاوخونی، پریشان، میقان، هامون، ارومیه و شادگان نیز حال خوبی ندارند. در این بین، تالاب بین‌‌المللی انزلی، معروف به عروس تالاب‌‌ها نیز هر روز رنجورتر از روز قبل می‌‌شود.این تالاب 20 هزارهکتاری واقع در شمال کشور، به دلیل وخامت حال این روزها، در فهرست مونترآل قرار گرفته است و این به این معناست که تالاب در حال خشک شدن بوده و نیاز به مراقبت و حفاظت دقیق‌‌تری دارد. روز جمعه در حادثه‌‌ای پرتکرار 40هکتار از این تالاب در آتش سوخت و علت این حریق نیز عمدی و منفعت سودجویان عنوان شد. البته این نخستین بار نبود، در سال 1400 تالاب انزلی چندین آتش‌‌سوزی بزرگ را تجربه کرد که نیزارهای تعدادی از روستاهای اطراف آن، مانند روستاهای شانگهای پرده، طالب‌آباد، لیجارکی و منطقه چراغ پشتان انزلی در آتش سوختند. در سال 1398 نیز 10 هکتار از این تالاب به آتش کشیده شد. هربار هم علت این آتش‌‌‌‌سوزی‌‌ها عمدی و به قصد تصرف اراضی توسط سودجویان عنوان شده است؛ سودجویانی که مشخص نیست چگونه هر ساله اقدامات خود را تکرار می‌‌کنند؛ به نحوی که گویی هیچ عامل بازدارنده‌‌ای را برای خود متصور نیستند.

برخوردها با آتش‌‌افروزان زیست‌محیطی بازدارنده است؟

محمد پورخوش‌سعادت، فرماندار بندر انزلی در گفت‌وگو با هم‌‌میهن در این باره گفت: «حریق در تالاب عمدتا در قسمت‌‌های خشک رخ می‌‌دهد. یعنی بخش‌‌هایی که آب کاهش داشته و پایین رفته است. عمدتا سودجویان و متصرفین برای توسعه زمین‌‌های کشاورزی اقدام به ایجاد آتش‌‌سوزی در این مناطق می‌‌کنند. البته لزوما با این آتش‌‌سوزی‌‌ها زمین‌‌ها مورد سوءاستفاده قرار نمی‌‌گیرند، به‌این‌دلیل که دستگاه‌‌های نظارتی مانند قوه قضائیه، سازمان منابع طبیعی و سازمان محیط زیست نسبت به این موضوع حساس هستند.» وی ادامه داد: «با افرادی که این آتش‌‌سوزی‌‌ها را ایجاد می‌‌کنند برخورد شده و در مواردی نیز احکام سنگینی صادر شده است. البته باید در این‌باره از مسئولان مربوطه سوال کنید، اما به صورت کلی ما دچار این بلا هستیم و در سال‌‌های گذشته نیز این موضوع رواج یافته بود که بخشی از تالاب را برای تصرف زمین‌‌های آن بسوزانند.» او در پاسخ به این سوال که باتوجه به تکرار این حادثه آیا مجازات‌‌های اعمال‌شده درباره متخلفان بازدارنده بوده است یا خیر، اعلام کرد: «باید درباره این موضوع از مسئولان مربوطه سوال کنید.»

آتش‌‌سوزی در سه تالاب گیلان در یک زمان

پیمان بازدیدی، فعال محیط زیست و مدیرعامل موسسه محیط زیستی سرزمین ایده‌‌آل ما، اظهارات فرماندار را درباره برخورد با متخلفان به صورت تلویحی بازدارنده ندانست و به هم‌‌میهن گفت: «احکام صادرشده برای آتش‌‌افروزان به نظر می‌‌رسد بازدارنده نیست و هر سال آتش‌‌سوزی‌‌های عمدی رخ می‌‌دهد. قوانین ما در حوزه محیط زیست، بسیار ضعیف است، چنانکه گویی سود انجام این تخلفات از میزان مجازات‌‌ها و جرایم درنظرگرفته‌شده برای جرائم این افراد بسیار بیشتر است‌‌. سال‌‌های محبوس شدن این افراد بسیار کم است. مثلا در یکی از خبرها میزان سه تا پنج سال عنوان شده بود که بعید است متخلفان کل این مدت را در زندان بمانند. این‌درحالی‌ست که این آتش‌‌سوزی‌‌ها باعث ضرر به مردم و به خطر انداختن سلامت آنها، ‌‌آلودگی هوا، ‌‌از بین رفتن جانوران و پوشش گیاهی منطقه و... می‌‌شود.» او با اشاره به اینکه هر سال همین زمان‌ها آتش‌‌سوزی‌‌ها رخ می‌‌دهد، تاکید کرد: «امسال به صورت همزمان سه تالاب درحال سوختن است؛ تالاب بین‌‌المللی امیرکلایه، تالاب بوجاق و تالاب انزلی. تنها در همین آتش‌‌سوزی 40 هکتار از تالاب سوخته است که تا سال آینده دوباره احیا می‌‌شود زیرا آب تالاب که فروکش کند، لجن‌‌های تالاب که برای گیاهان مغذی بوده، باعث می‌شود که گیاهان تالاب بار دیگر رشد ‌‌کنند.» این فعال محیط زیست درباره مقصران این حادثه چنین گفت: «برخی از روستائیان ساکن در حاشیه تالاب به بهانه اینکه پسماند کاه خود را می‌‌سوزانند در واقع اقدام به آتش‌‌سوزی برای توسعه زمین‌‌های زراعی خود می‌‌کنند. اطراف تالاب امیرکلایه برخی شکارچیان اقدام به آتش‌‌سوزی کردند. آنها علت اقدام خود را این موضوع عنوان کردند که گیاهان تالاب مقابل دید آنها را می‌‌گیرد. حتی شایعه شد که عده‌‌ای برای تخریب فرماندار یا نماینده مجلس جدید به چنین اقداماتی دست زده‌‌اند.» به اعتقاد پیمان بازدیدی، در گیلان رودخانه و خاک تمیزی وجود ندارد. حیات وحش این منطقه سالم نیست و جانورانی مانند تورنگ، روباه و گربه وحشی که ساکن تالاب بودند به سختی دیده شده و در حال از بین رفتن هستند. همچنین انواع بیماری‌‌های ناشی از آلودگی محیط زیست در استان‌‌های گیلان و مازندران بیشتر از سایر نقاط کشور است.

کاهش هشت متری آب تالاب انزلی

همایون کاوه، فعال و پژوهشگر محیط زیست با اشاره به اینکه آتش‌‌سوزی در تالاب انزلی موضوعی چند بعدی است، در گفت‌وگو با هم‌میهن، چنین گفت: «این آتش‌‌سوزی‌‌ها اعم از عمدی یا غیرعمدی تنها نتیجه خشک شدن و کاهش آب تالاب بین‌‌المللی انزلی بوده و عاملی ثانویه است.، یعنی آتش‌‌سوزی زمانی ایجاد می‌‌شود که آب تالاب خشک شده و در نتیجه پوشش گیاهی هم خشک می‌‌شود. در نتیجه گیاهان به راحتی آتش گرفته و حریق به سرعت توسعه می‌‌یابد.» به گفته این فعال محیط زیستی، در 10 تا 15 سال اخیر بارها شاهد حریق در این منطقه بوده‌ایم. مشکل اصلی از بین رفتن تالاب، به دلیل کاهش سطح آب آن است. ‌‌اگر تالاب در شرایط عادی و متعادل باشد آتش به راحتی گسترش نمی‌‌یابد و ممکن است آتش تنها 50 تا 100 متر را دربربگیرد، زیرا پوشش گیاهی زنده است و بافت زنده به سختی آتش را سرایت می‌‌دهد. بنابراین گسترش آتش‌‌سوزی‌‌ها به دلیل کاهش سطح آب تالاب و رسوب‌‌گذاری در کف تالاب است. این پژوهشگر محیط زیست با بیان اینکه چالش بزرگ معضل آتش‌‌سوزی به مساله پساب و فاضلاب شهری باز می‌‌گردد، عنوان کرد: «این موارد به علاوه تغییرات اقلیمی و تغییرات آب‌وهوایی و چرای بی‌‌رویه در ارتفاعات، باعث برداشت رسوب توسط جریان‌‌های آبی منتهی به تالاب می‌‌شود. فرسایش این خاک‌‌ها در بالادست به رودخانه‌‌ها ریخته و در شهرها پساب شهری به رودخانه اضافه‌شده و به تالاب می‌‌ریزد؛ مساله‌‌ای که باعث رسوب‌‌گذاری در تالاب و کاهش آب آن می‌‌شود. در گذشته، تالاب در برخی قسمت‌‌ها تا 10 متر هم ارتفاع داشت. اما امروز به زحمت می‌‌توان نقطه‌‌ای در تالاب را یافت که بیش از5/2متر عمق داشته باشد.» براساس این اظهارات، این موضوع باعث کاهش ورودی آب به تالاب طی سال‌‌های اخیر و کاهش میزان آب تالاب و خشک شدن پوشش گیاهی شده، در نتیجه باعث آتش‌‌سوزی‌‌ و گسترش سریع آتش می‌شود تا جایی که یک بی‌‌احتیاطی کوچک در این مناطق می‌‌تواند به آتش‌‌سوزی بزرگ و غیرقابل کنترل منجر شود. کاوه با اشاره به وجود بادهای موسمی و جریان‌‌های ساحلی در این مناطق که باعث تسریع این آتش‌‌سوزی‌‌ها می‌‌شود، گفت:«اطراف تالاب، مزارع، مراتع و پوشش‌‌های گیاهی وجود دارند که کنترل و نظارت دقیقی روی آنها نیست و می‌‌تواند به این آتش‌‌سوزی‌‌ها دامن بزند.» در حوزه تالاب‌‌، سازمان‌‌های زیادی مسئولیت دارند که می‌‌توان به سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان سهامی آب منطقه‌‌ای، شرکت آب‌وفاضلاب شهری و روستایی، اداره کل منابع طبیعی شهرداری، استانداری و... اشاره کرد. کاوه با تاکید بر اینکه ما 20 سال پیش این معضل در تالاب انزلی را پیش‌‌بینی می‌‌کردیم که امروز اتفاق افتاده است، تاکید کرد: «در سال‌‌های گذشته کمیته‌‌های متعددی به این منظور تشکیل شده است. ‌‌مطالعات خوبی هم صورت گرفته، اما همیشه منجر به نتیجه مطلوب نشده، درحالی‌که برای بسیاری از این مطالعات دستورالعمل‌‌های اجرایی هم تدوین شده است. اما چون سازمان‌‌های متعددی درگیر موضوع هستند، پیشرفت‌ها مقطعی بوده و مثمرثمر هم نبوده است. اداره راه و ترابری از وسط تالاب انزلی راه‌‌هایی کشیده است که به مشکلات اضافه کرده است. بنابراین آتش‌‌سوزی نتیجه نهایی همه این علل است که باعث شده اکوسیستم شکننده تالاب باز هم آسیب بیشتری ببیند.» به اعتقاد کاوه «از آن‌جایی‌که چندین سازمان مسئول حفاظت از تالاب هستند، هر یک مسئولیت را گردن دیگری می‌‌اندازد و خود را مبری از مسئولیت می‌‌داند. درحالی‌که این موضوع مسئولیت مشترک و عمومی تمامی ادارات و سازمان‌‌های مربوطه و حتی مردم منطقه است. آتش‌‌سوزی یکی از نتایج قابل مشاهده سال‌‌ها سوءمدیریت و مقطعی بودن برنامه‌‌ها در حوزه مدیریت و حفاظت از تالاب است.» در حال حاضراین منطقه با اکوسیستمی شکننده مواجه است که تنها محدود به حوزه جغرافیای خود تالاب نیست، بلکه حوزه آبخیز تالاب را هم شامل می‌‌شود. همه شهرها و روستاهایی که پساب خود را به تالاب می‌‌ریزند در معضلات ایجادشده برای تالاب مقصر هستند. حتی تسویه باکیفیت در حوزه پساب‌‌های صنعتی رخ نمی‌‌دهد و بخشی از این پساب‌‌ها وارد تالاب انزلی می‌‌شود. این فعال محیط زیست تاکید کرد:«عمق تالاب انزلی از پایین به دلیل رسوب‌‌گذاری و از بالا و سطح هم به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش آب ورودی به تالاب کاهش یافته است. مداخلات انسانی و سوءمدیریت در بخش‌‌های مختلف نیز به مشکلات تالاب انزلی دامن زده است.» یکی از موضوعات مهم برای حفاظت از تالاب انزلی پیشگیری از تکرار حوادث است که قطعا این موضوع، راهکارهایی دارد.

آتش‌‌سوزی قابل پیشگیری است؛ اگر مسئولان دولتی اراده کنند

محمد پورخوش‌سعادت، فرماندار بندرانزلی درباره اقدامات صورت‌گرفته برای پیشگیری از تکرار چنین حوادث پرتکراری گفت: «این موضوع مانند آن است که بگویید اقداماتی کنید تا قاچاق مواد مخدر اصلا صورت نگیرد. افرادی از این قضایا سوءاستفاده کرده و چنین اقداماتی انجام می‌‌دهند. من در حوزه وظایف خودم در خصوص مدیریت بحران آتش‌‌سوزی، نیروهایی را پای کار آورده و آتش را اطفاء کردیم. آتش‌‌سوزی کاملا اطفاء شد و با پیگیری‌‌های استاندار، امداد هوایی از تهران هم به کمک ما آمد و توانستیم بر آتش فائق بیاییم.» این درحالی است که فعالان و کارشناسان محیط زیست نظرات متفاوتی دارند. کاوه دراین‌باره، اعلام کرد: «این موضوع کاملا قابل پیشگیری است و راهکار آن نیز بررسی سرمنشا این مشکلات و رفع آن است. وقتی سطح آب تالاب بالا بوده و پوشش گیاهی قوی باشد، ‌‌به دلیل عدم خشک بودن پوشش گیاهی به راحتی قابل اشتعال نیست. مدیریت پسماندها و مدیریت فاضلاب و جلوگیری از ورود این آلودگی به رودخانه‌‌ها و در نهایت تالاب، یکی از راهکارهای کمک به تالاب، حفظ پوشش گیاهی منطقه و پیشگیری از آتش‌‌سوزی‌‌هاست.» وی با بیان اینکه تالاب انزلی در بخش‌‌هایی تبدیل به مرداب شده است، گفت: «اقداماتی مانند توسعه ژئوتوریسم که از الزامات آن رعایت مسائل زیست محیطی و برنامه‌‌ریزی‌‌های مستمر محیطزیستی برای توسعه ژئوتوریسم است، طبیعتا منجر به اتفاقات خوبی مانند حفظ تالاب می‌‌شود. اگر فعالیت‌‌ها در حوزه تالاب براساس توسعه پایدار رخ ندهد، منجر به از بین رفتن تالاب و تشدید مشکلات آن می‌‌شود. اما عواملی مانند توسعه ژئوتوریسم باعث می‌‌شود که برای جذب گردشگر و مدیریت تالاب برنامه‌‌ریزی شود و همه مدیران، ‌‌دستگاه‌‌های دولتی و حتی مردم را ملزم می‌‌کند به رعایت الزامات توسعه پایدار و در نهایتا حفظ تالاب انزلی به بهترین شکل که البته شهرداری بندر انزلی در حوزه ژئوتوریسم در این منطقه، در حال انجام اقدامات اولیه است.» بازدیدی دیگر فعال محیط زیست نیز در این‌باره معتقد است: «از آنجایی‌که مجازات‌‌های درنظرگرفته شده برای متخلفان و ‌‌آتش‌‌افروزان با جرائم آنها تناسب ندارد، ضروری است نهادهایی مانند مجلس به این موضوع ورود کنند. اما به نظر می‌‌رسد تنها موضوعی که اولویت ندارد محیط زیست است. او تشدید مجازات‌‌ها و ارتقاء قوانین در حوزه محیط زیست را راهکاری مهم در حفاظت از تالاب‌‌ انزلی می‌‌داند.»

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید