در شرق خبری هست؟ بررسی حضور مسعود پزشکیان در اجلاس شانگهای و امکان حمایت روسیه و چین از ایران دربرابر اجرای مکانیسم ماشه
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان برای حضور در اجلاسیه شانگهای راهی چین شد و روز یکشنبه ۹ شهریور به چین سفر کرد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان برای حضور در اجلاسیه شانگهای راهی چین شد و روز یکشنبه 9 شهریور به چین سفر کرد. اما آنقدر دیر به این اجلاس رسیده که جایش در بین مقامات کشورهای مختلف در عکس یادگاری اجلاس خالی ماند. رئیس‌جمهور ایران در روزهایی برای حضور در اجلاس شانگهای به چین رفت که پس از فعال شدن اجرای مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی، یکی از معدود نقاط باقیمانده امید برای ایران، مربوط به حمایت چین و روسیه است.
پزشکیان بعدازظهر دیروز (دوشنبه ۱۰ شهریور ۱۴۰۴) در نشست شانگهای پلاس با بیان اینکه جهان ما به درک و طرح تازه‌ای از حکمرانی جهانی نیاز دارد، تاکید کرد: «شانگهای پلاس فرصت ارزشمندی برای تعمیق همکاری‌ها در راستای ساختن جهانی صلح‌آمیزتر است.
ایران مزیت جغرافیایی بالایی برای پیوستن به طرح کمربند-راه دارد. همواره برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک حل و فصل مسالمت‌آمیز برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای آمادگی داشته و داریم. چنین طرحی در وهله نخست باید از منطق مبتنی بر قدرت فاصله گرفته و منطق مبتنی بر برابری و عدالت را جایگزین آن نماید. خوشبختانه گفتمان غالب در گفت‌وگوها و بیانیه‌های سازمان همکاری شانگهای به لطف توجهات تمامی اعضا، همواره مبتنی بر دستیابی به صلح و امنیت از طریق عدالت و توسعه بوده است و از این لحاظ امیدوار هستیم سازمان همکاری شانگهای پس از رسیدن به یک درک مشترک و ایجاد سازوکارهای متعدد، بر کیفیت نقش‌آفرینی در مسائل مهم جهانی به‌ویژه مسائلی که موجب خدشه‌دار شدن آشکار عدالت و توسعه در جهان می‌شوند، تاکید بیشتری داشته و نقش خود را با وضوح بیشتری به نمایش بگذارد.»
او افزود: «سازمان همکاری شانگهای نماد صلح‌خواهی در جهانی پر از بحران است. ایران آماده ایفای نقش فعال در تضمین امنیت جمعی و گسترش همکاری‌هاست. سازمان باید دو مسیر موازی را دنبال کند: «ضرورت صلح‌سازی» و «تقویت همکاری‌های مالی برای کاهش اثر تحریم‌ها». ما در این دو زمینه چند پیشنهاد داریم؛ «تشکیل کمیته وزرای خارجه برای مدیریت بحران‌ها و واکنش فوری به نقض حاکمیت اعضا. ابتکار «حساب‌ها و تسویه‌های ویژه شانگهای» برای کاهش وابستگی به دلار، استفاده از ارزهای دیجیتال بانکی و ایجاد صندوق سوآپ ارزی. ایران از ایجاد مراکز تخصصی امنیتی، مرکز مبارزه با قاچاق مواد مخدر، سازوکارهای واکنش سریع و مرکز مطالعات راهبردی استقبال می‌کند.
ایران با موقعیت ژئوپولیتیکی خود آمادگی دارد بستر گسترش همکاری‌های منطقه‌ای را فراهم کند. بندر چابهار به‌زودی به شبکه ریلی سراسری متصل میشود و چین، آسیای مرکزی و افغانستان را به اقیانوس هند وصل می‌کند. ایران اجرای راهبرد ۱۰ ساله توسعه شانگهای را فرصتی تاریخی برای همکاری در زیرساخت، انرژی، اقتصاد دیجیتال، محیط‌زیست، فرهنگ و علم می‌داند. ایران از ابتکار حکمرانی جهانی رئیس‌جمهور چین حمایت می‌کند و آن را گامی برای جهانی عادلانه‌تر می‌داند.»
لزوم ایجاد زمینه تحقق اهداف بلند اسلامی
رئیس‌جمهور کشورمان در اولین دیدار با شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان همکلام شده و گفت: «علاقه‌مندیم روابط فیمابین در همه عرصه‌ها و زمینه‌ها تقویت و تعمیق و موانع پیش‌روی گسترش همکاری‌ها رفع شود. اینکه جوامع اسلامی با فقر و درگیری و مشکلات متعدد مواجه باشند، برای بنده قابل پذیرش نیست؛ چرا ما نباید بتوانیم در زمینه حل مشکلات با یکدیگر همکاری داشته باشیم. باور دارم که اگر نخبگان و فعالان عرصه‌های مختلف کشورهای اسلامی با عزم و اراده حل مشکلات با یکدیگر همکاری کنند، زمینه حل مشکلات و رسیدن به اهداف عالی مشترک فراهم خواهد شد.»
ایران دنبال بمب هسته‌ای نیست
پزشکیان در دیدار آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی همواره به دنبال صلح و آرامش بوده و هست و این رژیم صهیونیستی بود که جنگ را به ما تحمیل کرد، از مواضع وی در قبال جنایات این رژیم علیه فلسطینیان غزه و نیز حمله به کشورمان قدردانی کرد.
او با گلایه از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و به‌ویژه مدیرکل این نهاد بین‌المللی گفت: «جمهوری اسلامی تحت شدیدترین و پرتعدادترین نظام بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود، اما متاسفانه این سازمان بین‌المللی حتی حاضر نشد حملات رژیم صهیونیستی به تاسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را که کاملاً زیر نظر خود آنها فعالیت می‌کرد، محکوم کند؛ این اقدام خلاف همه قواعد و چارچوب‌های بین‌المللی صورت گرفت و آژانس هنوز هم از محکوم کردن آن طفره می‌رود.»
گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز در این دیدار با بیان اینکه شخصاً متقاعد شده‌ام که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است، گفت: «باور دارم که نیت و هدف شما ساخت سلاح هسته‌ای نیست و برخورداری از برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز حق شماست و بنده آن را به رسمیت می‌شناسم. نسبت به فعال نشدن مکانیسم ماشه و اسنپ‌بک دغدغه جدی داشته و دارم. در تماس با مقامات کشورهای اروپایی طرف برجام این نکته را مطرح کرده و از آنها خواسته‌ام که در این زمینه با ایران همکاری داشته باشند.»
محکومیت حمله اسرائیل به ایران
رئیس‌جمهور در دیدار با امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان، گفت: «روند تعاملات میان دو کشور در سال‌های اخیر همواره مثبت و رو به گسترش بوده است. همکاری‌های تهران و دوشنبه در سال‌های اخیر در تمام زمینه‌های ترانزیتی، تجاری، گردشگری، علمی و ارتباطات مردمی در حال ارتقا و گسترش بوده است.»
امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان نیز در این دیدار علاوه بر تاکید بر علاقه‌مندی برای گسترش و تعمیق روابط دوجانبه به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری و ارتباطات مردمی، بار دیگر تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به کشورمان را به شدت محکوم کرد.
پیگیر وضعیت برنامه هسته‌ای ایرانیم
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در دیدار با رئیس‌جمهور کشورمان در حاشیه اجلاس شانگهای گفت: «تجارت ایران و روسیه در 2024، رشد 13 درصدی و در 6 ماهه اول سال میلادی رشد 11/4 درصدی داشته است. گسترش روابط انسانی را خیلی مهم می‌دانیم. تعداد انبوهی از دانشجویان ایرانی، روسیه را برای تحصیل انتخاب می‌کنند. تعداد دانشجویان ایرانی در روسیه طی ۵ سال اخیر سه برابر شده است. 9 هزار و 110 شهروند ایرانی در روسیه دانشجو هستند. در مسائل بین‌المللی تماس‌های مستمر با ایران داریم.»
او افزود: «ما در تماس مستمر و منظم درباره مسائل مختلف بین‌المللی از جمله وضعیت برنامه هسته‌ای ایران هستیم. در واقع موارد بسیاری برای مطرح شدن وجود دارد.»
مسعود پزشکیان نیز ضمن ابراز خرسندی از فرصت ایجاد شده برای این دیدار و رایزن، تاکید کرد: «روند مستمر تعاملات با روسیه برای ما بسیار باارزش است.» رئیس‌جمهور اجرایی شدن توافقنامه جامع بلندمدت میان ایران و روسیه را زمینه‌ساز افزایش روابط و گسترش همکاری‌های فیمابین دانست و افزود: «چنانکه مورد تاکید جنابعالی نیز بود، همکاری در قالب اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز زمینه‌ساز تسریع و تسهیل ارتقای قابل توجه تعاملات دو کشور خواهد بود. شخصاً پیگیر تسریع در اجرای همه توافقات با روسیه و رفع موانع احتمالی از مسیر اجرای آنها هستم. تبادل تجربیات و همکاری‌های علمی و دانشگاهی میان دو کشور باعث هم‌افزایی ظرفیت‌های ایران و روسیه در این زمینه‌ها میشود و همین موضوع بستری برای گسترش تعاملات همه‌جانبه دو کشور خواهد بود.»
محکومیت شدید حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران
سران شانگهای در بخشی از بیانیه پایانی نشست خود، حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران را محکوم کرده و اعلام کردند که این حملات تعرض به ایران به‌شمار می‌رود. آنها چنین اقداماتی علیه تأسیسات غیرنظامی، ازجمله زیرساخت‌های هسته‌ای ـ انرژی، که به کشته‌شدن غیرنظامیان منجر شد، را نقض آشکار اصول و موازین حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد و تعرض به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران دانسته و تاکید کردند که این اقدامات به امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی آسیب وارد کرده و پیامد‌های جدی برای صلح و ثبات جهانی در پی دارد.
روسیه و ایران به هم نیاز دارند
محمود شوری، کارشناس مسائل روسیه، در ارزیابی اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای و دیدار رؤسای جمهور ایران و روسیه به هم‌میهن گفت: «سازمان همکاری شانگهای یکی از معدود نهادهای منطقه‌ای است که طی سه دهه گذشته توانسته انسجام بیشتری پیدا کند و در حوزه‌های مختلف تاثیرگذاری و نقش‌آفرین باشد. اگرچه انتظارات از آن بیشتر از عملکرد کنونی است، اما این سازمان را می‌توان یکی از بازیگران پیشرو در جهان غیرغربی دانست که نقش هماهنگ‌کننده‌ای در تعاملات منطقه‌ای ایفا می‌کند.»
او افزود: «ایران پس از سال‌ها ادامه دارد. ایران در سال ۱۴۰۰ به عضویت کامل این سازمان درآمد و اکنون به عنوان یک عضو فعال، تلاش می‌کند از تمامی ظرفیت‌های آن بهره‌برداری کند. یکی از کمترین و مهم‌ترین این فرصت‌ها؛ ایجاد امکان گفت‌وگو و تبادل نظر میان سران کشورهای مهم منطقه مانند روسیه، چین، هند، پاکستان و کشورهای آسیای مرکزی است.
این فرصت می‌تواند به نزدیک کردن دیدگاه‌های سران کشورهای منطقه و تقویت همکاری‌ها کمک کند.» شوری همچنین به سازوکارهای متنوع سازمان در زمینه همکاری مالی و تجاری اشاره کرده و تاکید کرد: «این سازمان به اعضای خود امکان می‌دهد استقلال مالی خود را حفظ کنند و تبادلات تجاری را فارغ از تأثیرگذاری قدرت‌های بیرونی ادامه دهند.
با توجه به تحریم‌های گسترده علیه روسیه و محدودیت‌هایی که کشورهای بزرگی مانند چین و هند با آن مواجه‌اند، جست‌وجوی راه‌های مشترک برای مقابله با تحریم‌ها یکی از محورهای مهم فعالیت سازمان است. موفقیت آن البته به ارزیابی‌های مختلفی نیاز دارد. حضور ایران فرصتی مغتنم است که نباید محدود به اجلاس سالیانه محدود شود. جمهوری اسلامی نیاز دارد تعامل خود را در تمامی ابعاد پیش ببرد.»
این کارشناس مسائل روسیه درباره روابط دوجانبه ایران و روسیه گفت: «روابط تهران و مسکو فراتر از چارچوب اجلاس‌ها است و هر دو کشور در تلاش برای تقویت این روابط هستند. با توجه به شرایط بین‌المللی، از جمله تحریم‌های روسیه و فشارهای بین‌المللی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، تقویت همکاری‌های دوجانبه برای هر دو کشور حائز اهمیت است.
هرچند در ماه‌های اخیر عواملی مانند درگیری روسیه با جنگ اوکراین و درگیری ایران با مسائل منطقه‌ای باعث کُندی روابط شده، اما با وجود موانع بسیار دو طرف همچنان نیازمند ادامه و توسعه همکاری‌ها هستند. با این حال هم ایران می‌داند که باید با روسیه روابط قوی داشته باشد و هم روسیه می‌داند باید همکاری خود را با ایران تقویت کند.»
شوری درباره دیدار اخیر رؤسای جمهور ایران و روسیه گفت: «این دیدارها فارغ از روابط دیپلماتیکی که وجود دارد، اظهارات آقای پوتین را می‌توان تلاش برای تزریق انرژی تازه به روابط دو کشور دانست. هرچند موانع قابل توجهی در مسیر همکاری وجود دارد، اما جمهوری اسلامی ایران و روسیه هر دو می‌دانند که حفظ و تقویت این همکاری‌ها برای امنیت و منافع ملی‌شان حیاتی است.»
وی در پایان تأکید کرد: «حضور فعال ایران در سازمان همکاری شانگهای نباید محدود به شرکت در اجلاس‌های سالیانه شود. جمهوری اسلامی ایران باید تعامل خود با این سازمان را در تمامی ابعاد کارشناسی و عملیاتی ادامه دهد تا بتواند از فرصت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به بهترین شکل بهره‌برداری کند.»
