پایان برجام یا آغاز دور جدید؟
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
دیاکو حسینی/ کارشناس سیاست خارجی:
کشوری که از برجام خارج شده، ضمانت آن هم قابل اعتماد نیست
اظهارات اخیر «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از روند مذاکرات برجام، خط پایان این مذاکرات را نشان می‌دهد، اما یک منبع آگاه از آغاز دور جدید مذاکرات برجام براساس پیشنهادات ارائه‌شده از سوی بورل و ناکامی جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا از سفر به عربستان خبر می‌دهد. احیای برجام به کلاف سردرگمی تبدیل شده است که گویا قصد بازشدن ندارد، زیرا سیاست طرف غربی و آمریکا با خواسته ایران در تعارض است؛ خواسته‌ای که از سوی ایرانی‌ها خواسته معقول و بحق است. با این حال این روزها در کنار صدور قطعنامه شورای حکام علیه ایران، هماهنگ‌کننده مذاکرات هسته‌ای قدرت‌های جهانی از وقوع یک «بحران خطرناک» سخن می‌گوید. موضوعی که مؤید ایجاد تنش جدی و جهانی ذیل مساله برجام است. اگرچه به دلیل طولانی شدن روند مذاکرات برای احیای برجام، فرضیه مختومه شدن آن مطرح شده، اما جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در آخرین اظهارنظر خود از ارائه پیش‌نویس مصالحه‌ای برجام سخن گفت؛ مساله‌ای که سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا آن را تایید کرده و اعلام کرده: «در حال بازبینی پیش‌نویس تفاهم‌نامه بر سر بازگشتی دوجانبه به اجرایی کردن کامل برجام [توافق هسته‌ای] هستیم زیرا واشنگتن همچنان به دنبال بازگشت به این توافق و احیای آن خواهد بود.» همچنین علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایران در واکنش به این اظهارات در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «در طول هفته گذشته، تبادل‌نظرهای جدی و سازنده‌ای با طرف‌های مقابل پیرامون مذاکرات وین انجام شده است. هماهنگ‌کننده ایده‌های خود را برای جمع‌بندی مذاکرات ارائه کرده است. ما نیز ایده‌هایی برای جمع‌بندی مذاکرات، هم از لحاظ شکلی و هم محتوایی داریم که به اشتراک گذاشته خواهد شد.»
دور جدید مذاکرات براساس راهبرد احتمالی ایران
با استناد به اظهارات بورل و کشورهای غربی، پیش‌نویس متنی بر اساس تمام موارد ضروری شامل سازش‌هایی بین طرفین تهیه شده است که از آن به عنوان «بهترین توافق ممکن» یاد می‌شود، متنی که به نوعی تسهیل و هماهنگ‌کننده مذاکرات برجام است. هنوز طرفین، یعنی ایران و آمریکا، نسبت به این متن پاسخ روشن و صریحی نداده‌اند. دیاکو حسینی، تحلیل‌گر ارشد مسائل خارجی درباره این موضوع به هم‌میهن گفت که: «این پیش‌نویس برای این منظور تهیه شده است که فشار طرف غربی در حال افزایش است برای اینکه برجام زودتر به جمع‌بندی برسد و بنابراین مقاله منتشرشده از بورل در رسانه بیش از اینکه نشان‌دهنده امیدواری به بازگشت به برجام باشد، نشان‌دهنده این است که ممکن است سه کشور اروپایی به سمت آمریکا حرکت کرده باشند و ایران را در عدم رسیدن به توافق مقصر جلوه دهند؛ توافقی که از نظر بورل روی میز و بهترین توافقی است که طرفین آن را نپذیرفته‌اند. در پیشنهاد جدید، اهداف آمریکا بیش از ایران لحاظ شده است و با خواسته ایران فاصله زیادی دارد. بنابراین اگر توافق با راه‌حل میانی در آینده نزدیک احیا نشود، نشانه منفی است.» در این شرایط بورل معتقد است که «اکنون وقت تصمیم‌گیری است و زمانی دیگر برای امتیاز‌گیری‌های مضاعف از سوی طرف‌های مذاکرات باقی نمانده است.» اما یک منبع آگاه هم‌نظر با دیاکو حسینی، به هم‌میهن گفت که «تردیدی وجود ندارد که در متن تهیه‌شده توسط بورل و کشورهای اروپایی بیش از اینکه نظر ایران مورد توجه قرار گرفته باشد، تلاش شده نظر آمریکا تامین شود. هنوز ایران درباره این پیشنهادات به جمع‌بندی، مبنی بر پذیرش نکات جدید نرسیده است، اما نکات ارائه‌شده گویای این است که دور جدیدی از گفت‌وگوها نزدیک است که مکان و شیوه آن هنوز مشخص نشده است.» بنابراظهارات این منبع آگاه سفر اخیر بایدن به عربستان و ناکامی او در تامین نفت از عربستان، موجب تغییرات در مواضع این کشور در خصوص برجام شده است. مذاکرات در جریان است و فعلا نقطه پایانی برای آن نمی‌بینیم.»
جلسه محرمانه برجامی در مجلس
علی باقری‌کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران در چند روز گذشته با حضور در مجلس درباره روند مذاکرات توضیحاتی را به مجلسی‌ها ارائه کرده است. یکی از نمایندگان حاضر در این جلسه در گفت‌وگو با هم‌میهن گفته است که «جزئیات این جلسه محرمانه است، اما بدانید که در این جلسه درباره متن جدیدی صحبتی انجام نشده و مجلس از محتوای آن بی‌اطلاع است.» او تاکید کرد که «ایران خواسته‌های خود را در دوحه مجددا مطرح کرده است، هرچند آمریکایی‌ها تغییری در مواضع خود نداده و حتی بی‌توجه بوده‌اند. مذاکرات در حال انجام است و برعکس بسیاری از تحلیلگران برجام به انتهای خود نرسیده است بلکه ایران به راهبرد جدیدی در این زمینه رسیده است.» در همین ارتباط حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان، در تماس تلفنی با شیخ احمدناصرالصباح وزیر امور خارجه کویت، با مرور روند مذاکرات رفع تحریم‌ها در سه ماه اخیر، گفت: «ایران امیدوار است طرف آمریکایی رویکردی واقع‌بینانه در پیش بگیرد تا مذاکرات به مرحله نهایی خود برسد. ایران به تعهدات خود پایبند است و از آمریکایی‌ها می‌خواهد واقع‌بین باشند تا رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار امکان‌پذیر شود.»
خواستن ضمانت، ساده لوحانه است
پیروزی جو بایدن آغازی برای امیدواری ایران به منظور لغو تحریم‌ها بود، زیرا مذاکرات برجام در وین از سرگرفته شد. بنا به نظر سخنگوی کاخ سفید «تا زمانی که بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام در راستای منافع ملی آمریکا باشد به احیای برجام امیدواریم.» دیاکو حسینی، تحلیل‌گر ارشد مسائل خارجی معتقد است که «هیچ نشانه‌ای از اینکه تغییر عمده‌ای از سوی دو طرف ایرانی و آمریکا، بعد از نشست دوحه شکل گرفته باشد، به این معنی که آمریکا پذیرفته باشد که ضمانت‌هایی که ایران مدنظرش است به آن بدهد یا طرف ایرانی پذیرفته باشد، احیای برجام را بدون دریافت چنین ضمانت‌نامه‌های امضا کند وجود ندارد.» اما وزیر امور خارجه بارها اعلام کرده است که «مطالبات ما کاملا در چارچوب توافق سال ۲۰۱۵ است و اگر در حوزه‌ای طرف آمریکایی احساس می‌کند موضوع فرابرجامی است، ما در گفت‌وگوها به طرف آمریکایی تأکید کرده‌ایم که این کشور می‌باید هر آنچه را مانع نفع اقتصادی ایران از برجام می‌شود، بردارد. ما در رایزنی‌های اخیر بر یک موضوع اساسی تمرکز کردیم و آن بحث تضمین موثر از سوی آمریکا در حوزه‌های مرتبط با هر آن چیزی است که بخواهد نفع اقتصادی ایران از برجام را تحت تأثیر قرار دهد و مطالبه و خواسته ما زیاده‌خواهانه نیست.» دیاکو حسینی درباره این اظهارنظر وزیر امور خارجه به هم‌میهن گفت:«واقعیت این است چنین ضمانت‌نامه‌هایی در دنیای خارج که ایران به دنبال آن است، وجود ندارد. اینکه آمریکا ضمانت دهد که از برجام خارج نخواهد شد، نشدنی است. ایران باید تلاش کند که در کوتاه‌ترین زمان ممکن برجام را احیا کند و مهمتر اینکه اعتماد به این ضمانت فرضی نیز نوعی ساده‌لوحی است زیرا کشوری که از برجام خارج شده و قبل از خروج از برجام آن را لغو کرده، ضمانت آن نیز قابل اعتماد نیست و این پارادوکسی است که ما در ایران داریم.» او بر این باور است که «باید به شکل معقول این توافق را برای بازگشت به متن برجام 2015 احیا کند. البته توجه داشته باشیم که احیای برجام حتی اگر اتفاق بیفتد قرار نیست تحریم‌های فراتر از برجام را لغو کند؛ تحریم‌هایی که در زمان ترامپ وضع شد به گونه‌ای بوده که در حوزه هسته‌ای تعریف نمی‌شده، هرچند که ما می‌دانیم روح برجام را نقض کرده است، اما واقعیت این است که تحریم‌ها زمانی وضع شد که روح برجام وجود نداشت، زیرا آمریکا از آن خارج شده بود. بنابراین استناد به این مشکلی را حل نخواهد کرد.»
احتمال اجماع بین‌المللی علیه ایران
خواسته‌های ایران و آمریکا مشخص است؛ هرچند اتحادیه اروپا و برخی از کشورها در این مدت تلاش کرده‌اند توافق برجام در سال 2015 احیا شود، اما نه‌تنها این امر محقق نشده، بلکه شرایط برای ایران سخت‌تر نیز شده است و این احتمال وجود دارد که کشورهای اروپایی به همراه آمریکا در رسیدن به اجماع بین‌المللی علیه ایران به اجماع برسند و حتی از مکانیزم ماشه استفاده کنند زیرا ایران از خردادماه دوربین‌های فراپادمانی خود را خاموش کرده و روشن کردن آن را منوط به احیای برجام با تحقق خواسته‌های خود دانسته است. در حال حاضر در کنار جریان سیاسی اصلاحات، حتی اصولگرایان نیز به احیای برجام امیدوار نیستند، اما نکته قابل تامل این است که کسی این دولت و تیم مذاکره‌کننده را به‌خاطر شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم، محاکمه نخواهد کرد. دیاکو حسینی تحلیل‌گر ارشد مسائل خارجی به نکته مهمی اشاره و اظهار کرد که «اگر دولت تصمیم به احیای برجام دارد کاملاً راه روشن است، خواست ضمانت‌نامه امری شدنی نیست. اما با توجه به شرایط سیاسی داخلی آمریکا، اگر هم برجام احیا شود، ضعیف‌تر از آن چیزی خواهد بود که در سال ۲۰۱۵ به آن رسیدیم.»
ایجاد تنش و تصمیم سیاسی سخت
متن جدیدی برای رسیدن توافق میان ایران و آمریکا و کشورهای اروپایی در اختیار مقامات ایرانی و آمریکایی است. زمانی هم برای آن تعیین نشده است، شاید این آخرین فرصت باشد و شاید این مذاکرات همچنان ادامه‌دار باشد. اما با توجه به مصوبه هسته‌ای مجلس و غنی‌سازی 90 درصدی اورانیوم در ایران، این احتمال وجود دارد که پرونده ایران به شورای امنیت ارسال شود تا همانند دوران احمدی‌نژاد علیه ایران که هفت قطعنامه توسط شورای امنیت صادر شد، قطع‌نامه‌های جدیدی صادر شود. بنابه گفته کارشناسان بدون تردید ایران توانایی فنی ساخت بمب اتم را دارد، اما هدف ایران این مساله نیست. در شرایط کنونی با توجه به اینکه روسیه و چین به نوعی شریک راهبردی ایران اعلام شده‌اند، این احتمال وجود دارد که در صورت رفتن پرونده ایران به شورای امنیت، چالش و تنش سیاسی میان دو شریک راهبردی ایران با غرب و آمریکا ایجاد شود و حتی ممکن است با واکنش تند ایران در این زمینه و خروج از ان.پی.تی را رقم بزند. حال این سوال مطرح می‌شود در فضای کنونی، در عرصه بین‌الملل، آیا غرب و آمریکا حاضر به تنش جدید هستند یا خیر؟ دیاکو حسینی، تحلیل‌گر ارشد مسائل خارجی در این باره معتقد است که «این یک تصمیم سیاسی سخت بین آمریکا و غرب و شرکای راهبردی ایران است، اما اگر برجام احیا نشود احتمال همه چیز در مورد ایران وجود دارد.»
