نابودی در کمین باغ گیاه‌شناسی
شورای‌عالی امنیت ملی و دادستان کل کشور به پرونده ساختوسازها وارد شدندشهردار تهران در پاسخ به هم‌میهن: مستندات ساختوسازها آماده تحویل به دادستانی است
شورای‌عالی امنیت ملی و دادستان کل کشور به پرونده ساختوسازها وارد شدندشهردار تهران در پاسخ به هم‌میهن: مستندات ساختوسازها آماده تحویل به دادستانی است
ساختوسازها در کنار باغ گیاه‌شناسی ملی ایران دوباره از سر گرفته شده است، آن هم در شرایطی که برخی مدیران شهری از پیشروی این پروژه عظیم بلندمرتبه‌سازی اطلاعی ندارند. میکسرهای بزرگ بتن برای ورود به کارگاه این سازه، صف کشیده‌اند و میلگردها آن‌سوتر، روی هم تلنبار شده‌اند تا نشان دهند کسی نمی‌تواند از این ساختوسازها جلوگیری کند.
با این حال بسیاری از مسئولان کشور با این ساخت‌وساز مخالفند و شورای‌عالی امنیت ملی به ماجرا ورود پیدا کرده و معتقدند این ساختوسازها خلاف منافع ملی است. پیش از این معاون اول دولت به شهرداری تهران نامه زده و از او خواسته تا پروژه فعلا متوقف شود. شهرداری اما توجهی نکرده است. در این شرایط علیرضا زاکانی، شهردار تهران به هم‌میهن می‌گوید، راه پیشگیری از این ساخت‌وساز، قانون است و تاکید می‌کند که آنها تابع قانونند. او درباره صدور مجوز 22بلندمرتبه در شهرداری هم می‌گوید: «این مجوزها از سال‌ها قبل صادر شده، ساختوسازها شروع و بر همین مبنا حقوق مکتسبه‌ای ایجاد شده است. حتی با اینکه ساختوسازها ضرر می‌زنند یا سازمان میراث، این باغ را پلاک میراثی اعلام کرده، باز هم قانون باید حقوق مکتسبه را جبران کند و این موضوع از دست ما خارج است.» شهردار تهران در پاسخ به این سوال که چرا شهرداری به استعلام دادستانی پاسخ نداده است؟ می‌گوید، مستندات ساخت‌وساز آماده تحویل به دادستانی است: «کل مستندات را تجمیع و آماده کرده‌ایم. اگر بخواهم صادقانه بگویم، نمیدانم این مستندات به دادستانی ارسال شده یا خیر. اما ساختوسازها قانونی است، چون پروانه آن سال‌ها قبل صادر شده و حقوق مکتسبه باید طبق قانون جبران شود تا این اتفاق ادامه پیدا نکند.»
این درحالی‌است که به گفته رئیس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور، در یکی، دو سال گذشته، شهرداری مجوز ساخت 22برج 20طبقه و پنج‌هزار واحد مسکونی که دقیقا به ضلع شمال باغ گیاه‌شناسی چسبیده را صادر کرده، در حال حاضر خاکبرداری این پروژه انجام شده و در حال پیشروی است. از همان روزهای اول مخالف این ساخت‌وساز بودیم و آن را پیگیری کردیم. اگر بلندمرتبه‌سازی‌های بالادست دشت، باغ گیاه‌شناسی را به شدت زخمی کرده، ساخت این 22بلندمرتبه، تیرخلاصی است که مسلما حیات باغ را از بین می‌برد.
باغ 53ساله در آستانه مرگ
باغ گیاه‌شناسی، باغی 53ساله است، سرحال و قبراق که نمی‌داند چند روز دیگر باید از تشنگی بمیرد تا ساختمان‌های آنجا سر به فلک بکشند؛ باغی که در این روزهای پاییزی که سرما ملایم است و هنوز به مغز استخوان نرسیده، بوی گل‌های داودی رنگارنگ و زیبایش آدم را مست می‌کند، باغی که در غربی‌ترین نقطه تهران زیر پای کوه زنده است و زندگی می‌کند ولی چند سالی است که نفسش به شماره افتاده و قرار است زیر پای بلندمرتبه‌ها سلاخی شود. باغی که سربلندمان کرده و در بین باغ‌های ارزشمند دنیا جا خوش کرده، قرار است قربانی تصمیم اشتباه شهرداری شود.
باغ گیاه‌شناسی ملی ایران سال 1346 تاسیس شد تا محل نگهداری گونه‌های گیاهی منحصر به‌فرد بومی و غیربومی و در حال انقراض در ایران باشد با 150هکتار وسعت. در آن زمان کسی تصورش را هم نمی‌کرد تهران آنقدر بزرگ شود که کوه‌ها را هم پس بزند تا شاید یک مجوز دیگر به درآمد شهرداری عریض و طویل افزوده شود. از 9سال قبل از انقلاب تاکنون در این باغ منحصر به‌فرد خاورمیانه، از جان چهارهزار گونه‌گیاهی (عمدتا گیاهان بومی ایران) حفاظت می‌شود. علاوه بر تحقیقات و معرفی سالانه چند گونه‌گیاهی جدید ایرانی، باغ گیاه‌شناسی ملی ایران دارای بانک ژن است که وظیفه دارد براساس استانداردهای جهانی، بذرهای در حال انقراض و حتی عادی را نگهداری کند.
پرونده پیچیده باغ گیاه‌شناسی
علی علیزاده علی‌آبادی، رئیس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور هم درباره ماجرای این باغ از ابتدای تاسیس تاکنون، مشکلات ناشی از این ساختوسازها و ورود دادستانی و شورای‌عالی امنیت ملی را توضیح می‌دهد. او می‌گوید:« باغ گیاه‌شناسی ملی ایران سال 1346 یا 1347 در مراتع غرب تاسیس شده است. این باغ با یک مدیریت سطح بالا در حد خانواده سلطنتی تاسیس شده و همان‌ها عضو هیئت‌مدیره آن بودند. جانمایی با این پیش‌فرض انجام شده که اطراف این باغ، کوه و بیابان باشد. به امید اینکه آب باغ تامین و در محیطی آرام واقع شود.» او می‌گوید: «انواع درخت و گیاهان از کل کشور جمع‌آوری و در باغ گیاه‌شناسی کاشته می‌شوند. گونه‌های‌گیاهی کشور به‌ویژه گیاهان انحصاری ایران در این باغ نگهداری می‌شوند. حدود هفت، هشت‌هزار گونه‌گیاهی در کشور وجود دارد که نزدیک چهارهزار گونه آن در این باغ نگهداری می‌شود. باغ گیاه‌شناسی ملی علاوه بر ذخیره‌گاه گونه‌های‌گیاهی کشور، محیطی مناسب برای تحقیقات و آموزش (در سطح دانش‌آموزان، دانشجویان و بازدیدکنندگان) فراهم کرده است. علاوه بر آن، یک محیط اجتماعی - فرهنگی است و مردم در بازدیدها با محیط‌طبیعی ذخایر ژنتیکی و گونه‌های‌گیاهی کشور آشنا می‌شوند و حمایت آنها از محیط‌زیست افزایش می‌یابد.» علیزاده علی‌آبادی درباره تامین آب این باغ هم توضیح می‌دهد: «برای نگهداری از این باغ، هفت‌حلقه چاه ساخته شده تا آب آن تامین شود. دِبی چاه در گذشته 20 تا 25 لیتر در ثانیه بود که متاسفانه به هفت لیتر در ثانیه رسیده است. علت آن هم ساخت بلندمرتبه‌ها در بالادست این باغ است. قرار بود در دشت بالادست باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، ساخت‌وسازی انجام نشود تا آب بارندگی‌ها در زمین نفوذ کرده و سفره‌های آب زیرزمینی باغ پر شود. اما این بلندمرتبه‌سازی باعث شد روی زمین بالای‌دست باغ، ساختمان یا آسفالت شود و آب سطحی جمع‌آوری، وارد رودخانه و به طرف شهریار روانه شود. یعنی آبی در زمین نفوذ نمی‌کند که در سفره زیرزمینی، آب باغ را تامین کند. به همین دلیل میزان دِبی آب کاهش یافته و باعث سرخشکیدگی و از بین رفتن درختان باغ گیاه‌شناسی ملی ایران شده است.»
رئیس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور درباره ساختوسازها در شمال باغ گیاه‌شناسی ملی ایران هم می‌گوید: «در یکی، دو سال گذشته، شهرداری مجوز ساخت 22برج 20طبقه و پنج‌هزار واحد مسکونی که دقیقا به ضلع شمال باغ گیاه‌شناسی چسبیده را صادر کرد و در حال حاضر خاکبرداری این پروژه انجام شده و در حال پیشروی است. ما از همان روزهای اول مخالف این ساخت‌وساز بودیم و آن را پیگیری کردیم. اگر بلندمرتبه‌سازی‌های بالادست دشت، باغ گیاه‌شناسی را به‌شدت زخمی کرده، ساخت این 22بلندمرتبه تیرخلاصی است که مسلما حیات باغ را از بین می‌برد.»
او با اعلام اینکه در این مدت نامه‌نگاری‌های زیادی با مسئولان مختلف صورت گرفته و سعی شده بدون جنجال و جو‌سازی، در سکوت با نامه‌نگاری موضوع این ساختوسازها پیگیری شود، ادامه می‌دهد: «خوشبختانه تمام مسئولان از دولت، سازمان محیط‌زیست، سازمان میراث‌فرهنگی گرفته تا شورای‌عالی امنیت ملی و دادستان کل کشور، مخالف این ساختوسازها هستند. بعضی مسئولان صدور مجوز ساخت این بلندمرتبه‌ها را غیرقانونی، برخی مغایر محیط‌زیست و حفظ ذخایر ژنتیکی و برخی هم مغایر منافع‌ملی دانسته و مخالف این بلندمرتبه‌سازی هستند.»
حالا دادستانی هم به پرونده ساخت‌وسازهای ضلع شمالی باغ گیاه‌شناسی ورود پیدا کرده است. رئیس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور در تشریح آخرین پیگیری‌ها می‌گوید: «دادستانی به این نتیجه رسیده که مجوز صادرشده غیرقانونی است. حتی دادستان کل‌کشور طی استعلامی از شهرداری خواست، فرآیند صدور مجوز را به صورت مستند به دادستانی ارسال کند. متاسفانه شهرداری پس از گذشت ماه‌ها، هنوز پاسخ این نامه را نداده است. دادستانی می‌گوید اگر مستندات قانونی وجود داشت، حتما شهرداری به استعلام پاسخ می‌داد. دادستانی دنبال توقف این پروژه است. اما برای این توقف در حال بررسی یک مسیر مطمئن و قانونی است. این درحالی‌است که در طول این تاخیرها، ساختوسازها سریع‌تر شده و شبانه‌روز با دو، سه اکیپ در حال فعالیت‌اند تا حقوق مکتسبه‌ای برای خود ایجاد و توقف پروژه را مشکل و پیچیده‌تر کنند. با گذر زمان، ریشه ساختوسازها هر روز در ضلع شمالی باغ گیاه‌شناسی محکم‌تر می‌شود و ما نمی‌دانیم این تاخیر قرار است تا چه زمانی ادامه پیدا کند.»
او از ورود شورای‌عالی امنیت ملی به ساخت‌وساز در ضلع‌شمالی باغ گیاه‌شناسی خبر می‌دهد: «با نامه‌نگاری‌های ما شورای‌عالی امنیت‌ملی متوجه شد این ساختوسازها به‌نفع منافع‌ملی نیست و نگرانی خود را در این رابطه ابراز داشته و به معاون اول رئیس‌جمهوری اعلام کرد، این ساختوسازها خلاف منافع ملی است. معاون رئیس‌جمهوری هم نامه‌ای به زاکانی، شهردار تهران ارسال کرد که پروژه فعلا متوقف شود تا بررسی‌های لازم انجام شود. یعنی یک توقف موقت صورت گیرد. متاسفانه شهرداری به این دستور معاون رئیس‌جمهوری توجهی نکرد و در حال حاضر که چندماه از این دستور می‌گذرد، متاسفانه شهرداری به این دستور اعتنایی نکرده است.»
منافع‌ملی در خطر است
قرار بود وزارت جهاد کشاورزی در مقابل حقوق مکتسبه‌ای که شهردار تهران از آن سخن می‌گوید، زمین معوض دهد تا ساخت‌وسازهای ضلع شمالی باغ گیاه‌شناسی ملی ایران متوقف و این گوهر ملی حفظ شود. علی علیزاده علی‌آبادی، رئیس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور درباره این توافق وزارت جهاد کشاورزی با مالکین می‌گوید: «جلساتی با نمایندگان سازندگان برگزار کردیم و معاون وزارت جهاد کشاورزی به آنها قول دادند در مقابل توقف پروژه ساخت 22بلندمرتبه در جای دیگر زمین معوض خواهند داد. در ابتدا، نمایندگان این پیشنهاد را پذیرفتند اما بعد از جلسه، قول‌شان را فراموش کردند و پیشرفت این پروژه را با شدت ادامه دادند.»
مسئولان باغ گیاه‌شناسی ملی ایران به این سطح از مدیران بسنده نکرده و با مقامات بالاتر هم نامه‌نگاری کردند. علی علیزاده علی‌آبادی درباره این مکاتبات می‌گوید: «ما به‌طور مستقیم مکاتبه نکردیم اما ازطریق نماینده ولی‌فقیه در وزارت جهاد به بیت رهبری نامه‌نگاری کردیم، متاسفانه تاکنون پاسخی نگرفته‌ایم. البته نماینده ولی‌فقیه در وزارت جهاد هم پیگیر این موضوع بوده و مخالف بلندمرتبه‌سازی‌هاست. با این همه هنوز واکنشی از طرف مقامات دریافت نکرده‌ایم.»
حالا نه‌تنها بالاترین سطح کشور، بلکه بالاترین نهادهای امنیتی در جریان ساختوسازها در ضلع‌شمالی باغ گیاه‌شناسی قرار گرفته‌اند و سوال اینجاست که آیا مسئله محرمانه‌ای در پرونده این پروژه وجود دارد که متوقف نمی‌شود؟ رئیس موسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور در پاسخ به این سوال می‌گوید: «اگر موضوع محرمانه‌ای وجود دارد ما در جریان نیستیم، چون محرمانه است. ما می‌دانیم این زمین‌ها متعلق به کیست و عمده آن را به شهرداری واگذار کرده‌اند. شهرداری هم یک مجوز غیرقانونی برای این ساختوسازها صادر کرده است.» او ادامه می‌دهد: «نمیدانم این پنج‌هزار واحد، مخصوص پرسنل است یا افراد دیگری هم شریک‌اند. اما اگر فقط پای منافع عده‌ای خاص در میان باشد، باز هم این ساختوسازها نادرست است. شاید مالکان تخلفی نکرده باشند اما صدور این مجوز توسط شهرداری تخلف است. یعنی صدور این مجوز شروع یک تخلف بزرگ است و به هیچ‌وجه در جهت منافع‌ملی نیست.»
گره به دست دادستان باز می‌شود
چندسالی است که این باغ گران‌بها با تمام اهمیتی که دارد با ساختوسازها در ضلع‌شمالی خود دست به گریبان است. علی نوذرپور، شهردار اسبق منطقه22 درباره این ساختوسازها به هم‌میهن می‌گوید: «ساختوسازها در میدان تیر (بالای باغ گیاه‌شناسی) در دوران سوم یا چهارم شورای شهر تهران یک پروانه برای ساخت ۳۰درصد زمین خود گرفته است. متاسفانه صدور یک پروانه برای تمام این ساختوسازها حقوق اکتسابی به وجود آورده است. در طرح تفصیلی ویژه منطقه ۲۲ پیشنهاد دادیم که بلوک‌های مجاور باغ گیاه‌شناسی ساختمان‌های ویلایی برای عده‌ای بسازد یا این ساختمان‌ها چهار طبقه باشد و بقیه واحدها در جای دیگری استفاده شود. اما طرح تفصیلی بعد از صدور پروانه برای ساختمان‌ها تهیه شد و عطف به ماسبق نمی‌شود. تنها راه جلوگیری از بلندمرتبه‌سازی در ضلع‌شمالی باغ گیاه‌شناسی این است که مدیریت شهری براساس طرح تفصیلی درخواست بررسی این ساختوسازها را به کمیسیون ماده پنج بررسی بدهد تا این تغییرات در تراکم مجاور باغ گیاه‌شناسی ایجاد شده و مابقی تراکم در جای دیگری به مالکین داده شود.»
او در پاسخ به این سوال که چه‌زمانی این پروانه به‌طور کامل لغو می‌شود؟ می‌گوید: «زمانی که سیستم قضایی کشور به این موضوع وارد شود و با توجه به حقوق و مصالح ملی، این پروانه را لغو کند و شهرداری در جای دیگری به مالکین پروانه ساخت‌وساز بدهد.»
در این میان اعضای شورای شهر تهران به‌ویژه کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری پارلمان شهری پایتخت هنوز خبر ندارند که این ساختوسازها در کنار باغ گیاه‌شناسی ملی ایران دوباره از سر گرفته شده است. تعلل‌ها و اطلاع نداشتن برخی مدیران شهری از پیشروی این پروژه عظیم بلندمرتبه‌سازی، هیچ چیزی را عوض نمی‌کند. چون این میکسرهای بزرگ بتن هستند که برای ورود به کارگاه این ساخت‌وساز صف کشیده‌اند و میلگردهایی که آن‌سوتر روی هم تلنبار شده‌اند، تا نشان دهند؛ کسی نمی‌تواند آنها را از ساخت‌وساز خود منصرف کند حتی اگر به قول علی علیزاده علی‌آبادی «با ادامه ساخت‌وسازهای این پروژه، منافع‌ملی به‌خطر بیفتد.»
گیاهی که هر 156سال یک‌بار دیده می‌شود
محمد محمودی، رئیس بانک ژن منابع طبیعی ایران، درباره حفاظت از گیاهان در این باغ به هم‌میهن توضیح می‌دهد: «با تغییرات اقلیمی و دخالت انسان، بسیاری از گونه‌های گیاهی در خطر انقراض قرار گرفتند و سرعت این انقراض نیز بسیار بالاست. این فقط ایران نیست که به سرعت ذخایر گیاهی را از دست می‌دهد، بلکه تمام دنیا با این معضل دست و پنجه نرم می‌کند. به همین دلیل پروژه‌های نگهداری از بذر در برخی کشورهای پیشرفته اجرا می‌شود. «بانک بذر هزار» یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های حفاظت از گونه‌هایی است که در باغ گیاه‌شناسی لندن انجام می‌شود. هدف این پروژه، نگهداری از بذرهای تمام گیاهان بومی دنیاست. بازه زمانی این پروژه برای جمع‌آوری و حفاظت از 10درصد بذر گیاهان بومی دنیا تا سال 2010 بود و در همین تاریخ به 10درصد بذر گیاهان بومی دنیا برای حفاظت از انقراض دسترسی پیدا کردند. استانداردهای ما هم در حفاظت و نگهداری از بذر گیاهان بومی ایران مانند باغ گیاه‌شناسی لندن است، با این تفاوت که هدف آنها گیاهان‌بومی تمام دنیاست.»
او در ادامه درباره پروژه بزرگ نروژ می‌گوید: «بزرگ‌ترین پروژه نگهداری بذر گیاهان غذایی دنیا نیز در مرحله اجراست تا تغذیه بشر دچار مخاطره نشود. در نروژ مجموعه‌ای نزدیک به قطب برای حفظ و نگهداری بذرهای غذایی جهان فعالیت می‌کند. در ایران نیز در موسسه نهال و بذر ایران مسئولیت نگهداری و حفاظت از بذر گیاهان زراعی را به عهده دارد.» محمودی با اعلام اینکه دو هزار باغ گیاه‌شناسی در دنیا وجود دارد، می‌گوید: «تمام باغ‌های گیاه‌شناسی به بانک ژن و حفاظت از بذرهای گیاهی مجهز نیستند. ایران جزو همان کشورهای برتری است که مجهز به بانک ژن است. در خاورمیانه کشوری مانند ایران نیست که حفاظت از بذر گیاهان انحصاری را با این ابعاد گسترده انجام دهد. سرعت انقراض بالاست و ما باید سرعت‌مان را برای جمع‌آوری و ذخیره بذر گیاهان انحصاری ایران افزایش دهیم تا در صورت انقراض، بتوانیم بذر دوباره به طبیعت کشور برگردانیم.» به گفته رئیس بانک ژن منابع طبیعی ایران، در ایران هشت‌هزار گونه‌گیاهی وجود دارد که متعلق به 170تیره (خانواده) است: «بزرگ‌ترین جنس گونه‌گیاهی در ایران گون است که بیش از 850گونه دارد و مرکز تنوع گون در ایران است که 600گونه آن انحصاری ایران است و در کشور دیگری یافت نمی‌شود. طبق مطالعه اخیرم حدود 280گونه، فقط از یک نقطه ایران گزارش شده و به عبارت ساده‌تر گونه انحصاری محلی‌اند. متاسفانه این گونه‌های محلی و منحصر به فرد به‌شدت در خطر انقراض قرار دارند. به عنوان مثال امسال برای اولین‌بار در کوه الوند گونه‌ای را پیدا و روی آن مطالعه کردند که یکی از گونه‌های انحصاری ایران است و آخرین بار 156سال پیش مشاهده شده. بعضی از گونه‌ها در این حد نادر و کمیاب‌اند و قاعدتا حفاظت و ذخیره‌سازی آنها بسیار ضروری است.»
