شرط‌بندی عربستان بر روی آینده

عربستان سعودی آخر هفته گذشته از شرط خود مبنی بر لزوم امضای پیمان دفاعی جامعی با ایالات متحده کوتاه آمده و به یک توافقنامه همکاری نظامی کوچکتر و محدودتر راضی شد. در نگاه اول، این تصمیم تحول عجیبی به نظر می‌رسد. عربستان سعودی متحد دیرینه واشنگتن است و با پنجمین بودجه دفاعی بزرگ در جهان، بزرگترین مشتری سلاح‌های ایالات متحده است.

این کشور منافع مختلفی با ایالات متحده در خاورمیانه از جمله مقابله با ایران دارد و پذیرای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بوده است. در واشنگتن به زودی دونالد ترامپ که از مدافعان سرسخت روابط ایالات متحده با ریاض بوده است، وارد کاخ سفید خواهد شد. به این دلایل، عربستان سعودی یک معاهده دفاعی جامع با واشنگتن که مشابه با ژاپن و کره‌جنوبی است را دنبال کرده بود که در آن مفاد کمک آمریکا به ریاض در صورت مورد حمله قرار گرفتن، ارائه شده بود اما حملات 7 اکتبر اولویت‌های عربستان را تغییر داد.

درست است که ریاض برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل براساس توافق ابراهیم برنامه‌ریزی کرده بود اما بسیاری بر این باور بودند که این عادی‌سازی فقط به زمان بستگی دارد نه اصلاً رخ‌دادنش و این هم درست است که یک توافق جامع با آمریکا تقریباً به عادی‌سازی کامل با اسرائیل نیاز دارد اما ریاض دیگر سرمایه سیاسی برای کنار گذاشتن آرمان فلسطین به نفع روابط بهتر با اسرائیل را ندارد.

نوع پاسخ اسرائیل به حملات 7 اکتبر تنها عزم ریاض را برای عادی‌سازی متکی بر تشکیل کشور فلسطین سخت‌تر کرد. این سختی تا حدودی به خطر ناآرامی‌های داخلی مربوط می‌شود؛ در دسامبر 2023، درست زمانی که کارزار نظامی اسرائیل در حال افزایش بود، 96 درصد از سعودی‌ها معتقد بودند که ریاض باید روابط خود را با اسرائیل قطع کند. در همین حال، خطر جنگ بین عربستان سعودی و ایران به شدت کاهش یافته است.

ناتوانی حماس و حزب‌الله و حمله مستقیم اسرائیل به ایران میزان نفوذ منطقه‌ای ایران را به کلی تغییر داده است. در واقع، طی چند ماه گذشته، ولیعهد سعودی، محمد بن‌سلمان، تقریباً همه را شگفت‌زده کرده و به ایران نزدیک‌تر شده است. او در ماه اکتبر برای تقویت روابط تجاری دوجانبه با وزیر امور خارجه ایران دیدار کرد و دو کشور در اوایل سال جاری مانورهای دریایی مشترکی را در اقیانوس هند برگزار کردند.

عربستان سعودی همچنان ایران را به عنوان یک رقیب منطقه‌ای می‌بیند، اما با توجه به چشم‌انداز یک جنگ طولانی‌مدت منطقه‌ای که اسرائیل را در کنار ایالات متحده، در مقابل ایران قرار می‌دهد، ریاض قصد دارد از منافع اقتصادی خود محافظت کند. به‌ویژه اگر درگیری فشار داخلی بیشتری برای دولت ایجاد کند. عربستان سعودی برای فاصله گرفتن از ایالات متحده به طور جداگانه اما مرتبط، طی سال گذشته چندین قرارداد دفاعی با شرکت‌های دفاعی ترکیه برای بومی‌سازی ساخت تسلیحات و انتقال فناوری به امضا رسانده است.

تماس با ایران و ترکیه باید به عنوان تلاشی برای تنوع بخشیدن به مشارکت‌ها و به همین ترتیب راهی برای شکل دادن به مذاکرات برای توافقات دفاعی آینده به نفع ریاض تلقی شود. به زبان ساده‌‌تر، عربستان سعودی شرط‌هایی را تعدیل می‌کند. ترامپ وعده داده است که وقتی به قدرت رسید، به درگیری اسرائیل و غزه پایان دهد و با توجه به تمایل او به اسرائیل در دوره اول ریاست‌جمهوری، بعید به نظر می‌رسد که وضعیت فلسطین به این زودی‌ها تغییر کند و هیچ دلیلی وجود ندارد که باور کنیم اسرائیل مسیر خود را تغییر خواهد داد.

هرگونه معاهده دفاعی جامع ایالات متحده و عربستان به رای مثبت دوسوم سنای ایالات متحده نیاز دارد  که در شرایط فعلی بسیار بعید است رخ دهد. اما یک توافق کوچکتر - که شامل تمرین‌ها و رزمایش‌های نظامی مشترک برای رسیدگی به تهدیدات منطقه‌ای، افزایش مشارکت بین شرکت‌های دفاعی، و محدودیت‌های تعامل با چین بر سر فناوری‌های حساس است – دست‌یافتنی‌تر است.

چنین معامله‌ای همچنین باعث می‌شود ریاض در فناوری‌های پیشرفته مانند سیستم‌های دفاعی مبتنی بر استفاده از پهپادها سرمایه‌گذاری کند و ایالات متحده حضور خود را در ریاض حفظ کرده و آموزش، پشتیبانی امنیت سایبری و کمک‌های لجستیکی را ارائه دهد. به عبارت دیگر، توافق‌نامه ابراهیم، شاید برای همیشه، متوقف شده باشد. بنابراین بن‌سلمان تلاش می‌کند با توجه به این واقعیت‌های جدید، هر زمان که بتواند، آنچه را که می‌تواند به دست آورد. ریاض به‌هیچ‌وجه به آمریکا پشت نمی‌کند. صرفاً شرط‌های خود را در مواجهه با چشم‌انداز درگیری در آینده که می‌تواند رابطه با مهمترین شریک دفاعی خود را پیچیده کند، حفظ می‌کند.