ضرورت الحاق ایران به کنوانسیون معدنکاوی ایمن و سالم
آرش ملکی، پژوهشگر دکتری حقوق بینالملل
حادثه تلخِ فوت 52 نفر از کارگران معدن زغالسنگ طبس درنتیجه انفجار گاز متان، نخستین روز پائیز را به کام ایرانیان تلخ کرد. از آنجا که تا این لحظه گزارش رسمیای پیرامون علل این حادثه از سوی مراجع رسمی منتشر نشده، ارزیابی حقوقی حادثه مقدور نیست. لیکن در مورد معدنکاوی، استانداردهای بینالمللی وجود دارد که رعایت آنها ریسک وقوع حوادثی چنین را تقلیل میدهد. به مناسبت این واقعه دلخراش، مداقه در این استانداردهای بینالمللی خالی از فایده نیست. به تاریخ 22 ژوئن 1995، سازمان بینالمللی کار سندی موسوم به کنوانسیون معدنکاوی ایمن و سالم (Safety and Health in Mines Convention) را به تصویب رساند و در چارچوب آن الگوی کار بیخطر را در معادن پیشبینی نمود.
مواد ۶ تا ۱۲ این معاهده مسئولیتهای کارفرما و مواد ۱۳ و ۱۴ آن وظایف کارگران معادن را تبیین میکنند. مطابق ماده ۷، کارفرما باید (Shall) تمام اقدامات لازم را به منظور از بین بردن یا کاهش ریسک ایمنی و سلامتی در معادن تحت کنترل خود به عمل آورد. ایجاد یک محیط کاری مجهز و ایمن، اطمینان از در خطر نبودن جانِ کارگران، احداث دو خروجی مجزا برای هر کدام از محیطهای کاری در زیرزمین (در صورت امکان)، نظارت، ارزیابی و بازرسی منظم از محیط کار، اطمینان از گردش هوا در محیطهای کاری در زیرزمین، انجام تمهیدات احتیاطی مربوط به جلوگیری از حریق و توقف عملیات در شرایط به خطر افتادنِ جان کارگران در زمره این اقدامات لازم هستند.
ماده ۸ نیز کارفرما را متعهد میسازد که با تدوین یک طرح نجات برای مواقع اضطراری (همچون بلایای طبیعی) همواره از پیش آماده باشد. همچنین براساس ماده ۱۰، کارفرما باید به هزینه خود برای کارگران دورههای آموزشی مربوط ایمنی برگزار نماید. در یک نگاه کلی، سراسر این معاهده ۲۴ مادهای بر رعایت ایمنی و تضمین سلامت کارگران معادن تأکید شده. از اینرو و در پرتو عنایتی که به حق حیات، حق بر سلامت و حق اشتغال نشان داده شده، تشخیص رویکرد حقوق بشری نویسندگان این معاهده دشوار نیست.
شایان ذکر است که این سند بینالمللی از ۵ ژوئن ۱۹۹۸ بدینسو لازمالاجراست و تاکنون ۳۴ دولت عضویت آن را پذیرفتهاند. متأسفانه دولت جمهوری اسلامی ایران در شمار اعضای این کنوانسیون نیست و تعهدی نسبت به موازین آن ندارد. امید است دولت جدید، عضویت در این معاهده بینالمللی چندجانبه را مورد امکانسنجی قرار دهد تا امکان رخدادنِ حوادثی چنین به صفر برسد و جانهای عزیز کارگران مظلومی که قطعاً از طبقه محروم جامعه بوده و غمِ نان شرایطِ طاقتفرسای کار در معدن را به ایشان تحمیل کرده حفظ شود.