دهه پرتنش

دنیا در آستانه اتفاقات بزرگ به نظر می‌رسد. در روزهای آغازین سال ۲۰۲۴، در جای‌جای جهان با وضعیت‌هایی مواجه هستیم که به نظر می‌رسد، در مقیاس تاریخی، زمانی طولانی برقرار نخواهند ماند و پس از پایان هم، به شرایط پیشین باز نخواهند گشت؛ در عین حال، در تقریباً تمام آن‌ها، اطمینان چندانی از وضعیت پسینی هم وجود ندارد. سرنوشت جنگ روسیه و اوکراین، تکلیف حیات و گستره اسرائیل و فلسطین، اختلافات مثلث چین – تایوان – ایالات متحده، سروشکل نیروهای صحنه سیاست و قدرت آمریکا، وضعیت آب‌وهوایی دنیا در نتیجه روند تغییرات اقلیمی و مسائل متعدد کوچک و بزرگ دیگر، همگی در شرایطی با تنش و تضارب بالا و آینده نه‌چندان معلوم مواجه هستند. به همین بهانه، «مرکز راهبرد و امنیت اسکوکرافت» در «نظرخواهی سالانه آینده‌نگری جهانی» بر آن شد تلسکوپ خود را برای فاصله‌ای دورتر تنظیم کند و به سراغ چشم‌انداز ده‌ساله برود. این مرکز، از کارشناسان درباره ۱۰ موضوع نظرخواهی کرده است و برآیند این نظرخواهی‌ها را در قالب نوعی پیش‌بینی از دنیای ۲۰۳۴ منتشر کرده است. توضیحات اولیه این اندیشکده درباره یافته‌های این نظرخواهی و سپس نتایج این نظرخواهی‌ها را در ادامه می‌خوانید.

دنیایی را تصور کنید، با مراکز قدرت رقیب، روسیه بی‌ثباتی که به سمت دوران پساپوتین می‌لغزد، ایرانی که در میانه عصر بی‌قاعدگی هسته‌ای به سلاح هسته‌ای مسلح شده و ایالات متحده‌ای که از اجرای کارکردهای مرکزی‌اش، شامل گردهم‌آوردن کشورهای دنیا برای مقابله با مشکلات، ناتوان است؛ مشکلاتی از قبیل تغییرات اقلیم که هیچ تک‌کشوری نمی‌تواند حلش کند و تهدیدی مهلک برای امنیت و شکوفایی است.

این تنها نظری است به آینده‌ای که استراتژیست‌ها و دوراندیشان پیش‌بینی کردند. این پیش‌بینی‌ها، نتیجه نظرخواهی مرکز راهبرد و امنیت اسکوکرافت شورای آتلانتیک از این کارشناسان است، درباره اینکه انتظار دارند دنیا در طول ۱۰ سال آینده چه تغییراتی کند. اگر این تصویر باعث می‌شود احساس اندوه و ناامیدی کنید، در این احساس با افراد خوبی شریک هستید: ۶۰ درصد از کارشناسانی که در نظرخواهی سالانه آینده‌نگری جهانی ما شرکت کردند، فکر می‌کنند، یک دهه بعد، دنیا در وضعیت بدتری نسبت به امروز خواهد بود؛ اما به‌‌رغم این بدبینی نسبت به جهت کلی مسائل جهانی که بسیاری‌شان ابراز کردند، پاسخ‌هایشان به سوالات مشخص‌تر ما درباره ژئوپلیتیک، محیط زیست، فناوری‌های اخلال‌گر، اقتصاد جهانی و دیگر حوزه‌ها، دلایلی برای امیدواری هم داد.

این ۲۸۸ پاسخ‌دهنده اغلب (۶۰ درصد) شهروندان ایالات متحده هستند، ۱۷ درصد از اروپا و ۱۱ درصد از آمریکای لاتین و کارائیب. در مجموع، ملیت پاسخ‌دهندگان بین ۴۸ کشور پخش شده بود. این پاسخ‌دهندگان در حوزه‌های کاری مختلفی هم بودند: بخش خصوصی، ۲۷ درصد؛ غیرانتفاعی، ۱۸ درصد؛ نهادهای دانشگاهی یا آموزشی، ۱۶ درصد؛ دولت، ۱۶ درصد؛ مراکز مشاوره‌ای مستقل، ۱۴ درصد و نهادهای چندجانبه، ۴ درصد. از لحاظ گستره سنی هم پراکنده بودند: ۱۰ درصد ۱۸ تا ۳۵ سال داشتند، ۲۳ درصد ۳۶ تا ۵۰ سال، ۳۷ درصد ۵۱ تا ۶۵ سال و ۲۹ درصد باقیمانده ۶۱ سال یا بیشتر داشتند. خُب این پیش‌بینی‌کننده‌های باتجربه آینده دنیا، در دهه پیش رو چه انتظاراتی دارند؟ در ادامه، ۱۰ یافته مهم این نظرخواهی می‌آید:

اسرائیل، فلسطین و خاورمیانه

درصد بالایی از پاسخ‌دهندگان بر این باورند که التهاب فعلی خاورمیانه حاکی از تحولات عمده در دهه پیش روست. اکثریت پاسخ‌دهندگان، یعنی ۶۰ درصد انتظار دارند که اسرائیل تا ۲۰۳۴، روابط دیپلماتیک عادی‌سازی‌شده با عربستان سعودی خواهد داشت، حاکی از این تصور که بنیان آنچه دو طرف را به سمت هم برده بود، بعد از پایان این درگیری هم برقرار خواهد بود. نکته عجیب‌تر اینکه از هر پنج کارشناس، یک نفر معتقد است تا ۲۰۳۴، اسرائیل روابط دیپلماتیک عادی‌سازی‌شده با یک دولت فلسطینی مستقل خودمختار خواهد داشت. یعنی این گروه فکر می‌کنند، در بلندمدت، خشونت‌هایی که به نظر صلح را چنان بعید می‌کنند، در نهایت منجر به احیای درخواست‌ها برای راه‌حل دودولتی می‌شوند. درصد کمتری هم انتظار عادی‌سازی روابط اسرائیل و لبنان را دارند؛ اما حتی اگر همه این‌ها رخ دهد، نباید انتظار گسترش آن به تمام منطقه را داشت. تنها ۴ درصد انتظار عادی‌سازی روابط اسرائیل با سوریه و ۲ درصد انتظار عادی‌سازی روابط با ایران را دارند.

چین و تایوان

بین این کارشناسان انتظار تداوم ثبات سیاسی در چین، بیشتر از قدرت‌های دیگر بود. ۸۶ درصد باور دارند که حزب کمونیست چین در سال ۲۰۳۴ هنوز در قدرت خواهد بود و فقط ۳ درصد انتظار عکس‌اش را دارند. فقط یک پاسخ‌دهنده فکر می‌کند این کشور به «دولتی درمانده» تبدیل خواهد شد که به صفر درصد گرد می‌شود. برای ایالات متحده، این درصد ۵ است و برای روسیه ۱۱. نیمی انتظار دارند چین با قوه قهریه به سراغ پس‌گرفتن تایوان برود؛ اما درصد پیش‌بینی‌کنندگان این اقدام نظامی، نسبت به نظرسنجی سال قبل که ۷۰ درصد بود، کاهش قابل‌توجهی بوده است. درباره نقش چین در دنیا هم اختلاف‌نظر است: ۴۴ درصد پیش‌بینی می‌کنند دنیا دوقطبی و بین بلوک‌های چین و آمریکا تقسیم می‌شود، اما ۳۹ درصد مخالفند. ۳۳ درصد فکر می‌کنند چین و روسیه رسماً متحد می‌شوند اما ۳۷ درصد انتظار عکس این را دارند.

سیاست داخلی روسیه

۷۱ درصد بر این باورند که روسیه تا آن زمان دیگر رهبر جدیدی خواهد داشت. ۳۵ درصد انتظار فروپاشی به شکل انقلاب، جنگ داخلی یا فروپاشی سیاسی را دارند. از میان آن‌هایی که فکر می‌کنند، پوتین دیگر رئیس‌جمهور نخواهد بود ۴۰ درصد چنین انتظاری دارند. حتی از میان آن‌هایی که فکر می‌کنند او همچنان حاکم خواهد بود، نزدیک به یک‌چهارم انتظار فروپاشی دارند. ۱۱ درصد می‌گویند روسیه اکنون دولت درمانده نیست اما آن زمان خواهد بود. این عدد نسبت به سال گذشته کمتر است و اقلیتی است اندک، اما همچنان بیشتر از هر کشور دیگری در فهرست است. تنها ۶ درصد فکر می‌کنند پوتین در جنگ به هدف تبدیل اوکراین به دولتی اقماری موفق خواهد بود. در میان آن‌ها که انتظار فروپاشی روسیه را دارند، احتمال اقدامات نگران‌کننده بیشتر دیده می‌شود: ۳۸ درصد می‌گویند روسیه و ناتو درگیر جنگ خواهند بود، درحالی‌که در میان کل کارشناسان این عدد ۲۵ درصد است. ۲۰ درصد از این جمع، انتظار استفاده از سلاح هسته‌ای دارند، در مقابل ۱۱ درصد از کل کارشناسان. نزدیک به یک‌سوم (۲۹ درصد) لااقل تا حدی انتظار درگیری مستقیم نظامی روسیه و ناتو را دارند که اندکی نسبت به سال گذشته بیشتر است.

تسلط ایالات متحده در عرصه‌های مختلف

۷۳ درصد بر این باورند که تا سال ۲۰۳۴ دنیا چندقطبی خواهد بود. همزمان، اکثریت انتظار دارند ایالات متحده برتری قدرت خود را در چندین بُعد کلیدی حفظ خواهد کرد. ۸۳ درصد درباره قدرت نظامی، ۷۹درصد درباره شراکت‌ها و اتحادهای امنیتی در اروپا، آسیا و خاورمیانه، ۶۳ درصد درباره نوآوری‌ها در فناوری و ۵۲ درصد درباره قدرت مسلط اقتصادی‌اش چنین انتظاری دارند. استثنای این ماجرا، عرصه دیپلماسی است که تنها یک‌سوم انتظار دارند، ایالات متحده در آن قدرت مسلط دنیا باشد. در عین حال، تنها ۳۱ درصد بر این باورند که تا سال ۲۰۳۴، اتحادیه اروپا به «استقلال راهبردی» خواهد رسید. حتی خود اروپایی‌ها هم در این زمینه اختلاف دارند: ۴۰ درصد فکر می‌کنند، چنین استقلالی خواهند داشت اما ۳۶ درصد مخالف هستند. بین غیراروپایی‌ها، نیمی انتظار چنین اتفاقی ندارند و فقط ۲۹ درصد انتظارش را دارند. در دسته‌بندی‌های ملیتی، ۳۰ درصد پاسخ‌دهندگان آمریکای لاتین می‌گویند، ایالات متحده با انقلاب، جنگ داخلی یا فروپاشی سیاسی، دچار فروپاشی خواهد شد. در میان دیگران این عدد ۹ درصد است. از کل پاسخ‌دهندگان، ۱۲ درصد انتظار فروپاشی دارند. این در مقایسه با چین با ۷ درصد و هند با ۶ درصد، بیشتر است. ۵ درصد انتظار تبدیل آمریکا به دولت درمانده را دارند، کمتر از ۱۱ درصد روسیه و ۸ درصد پاکستان اما حدوداً شبیه به افغانستان، آرژانتین و لبنان.

سازمان ملل متحد

کارشناسان درباره نهادهای بین‌المللی بعد از جنگ جهانی دوم، از قبیل سازمان ملل متحد، بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، خوش‌بین نیستند و انتظار ندارند آن‌ها در طول دهه پیش رو نقش خود را به تمامی ایفا کنند. بیشترین بدبینی به سازمان ملل است. تنها ۲ درصد انتظار دارند که این سازمان کاملاً نقش خود را ایفا کند. ۲۳ درصد هم می‌گویند تا حدی خواهد توانست. درباره شورای امنیت، حتی یک نفر هم انتظار نداشت که کاملاً از پس کارهایش بربیاید و فقط ۱۷ درصد انتظار داشتند که تا حدی بتواند. بیش از نیمی از کارشناسان انتظار داشته‌اند که صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و گروه ۷ لااقل تا حدی کارآیی خود را داشته باشند. اما این شاید به‌خاطر درصد بالاتر غربی‌ها در میان پاسخ‌دهندگان باشد، چراکه در میان کارشناسان آمریکای لاتین، تنها ۳۶ درصد به صندوق و ۳۵ درصد به گروه ۷ چنین اعتمادی دارند.

سلاح‌های هسته‌ای

بعد از دوره اول هسته‌ای که در دوران جنگ سرد بود و دوره دوم که پس از جنگ سرد بود، به نظر در حال ورود به دوره سوم هسته‌ای هستیم. یکی از ویژگی‌های این دوره هم فقدان حکمرانی بین‌المللی خواهد بود. ۸۴ درصد از کارشناسان انتظار دارند تا سال ۲۰۳۴ لااقل یک کشور که اکنون سلاح هسته‌ای ندارد، سلاح هسته‌ای خواهد داشت. محتمل‌ترین گزینه، ایران است، با ۷۳ درصد آرا. برای عربستان سعودی ۴۰ درصد، برای کره‌جنوبی ۲۵ درصد و برای ژاپن ۱۹ درصد چنین پیش‌بینی‌ای دارند. درباره استفاده از سلاح هسته‌ای، ۲۰ درصد انتظار دارند که یک گروه تروریستی این کار را بکند. ۱۴ درصد انتظار دارند تا سال ۲۰۳۴ روسیه سلاح هسته‌ای به کار بگیرد و ۱۵ درصد برای کره‌شمالی. خبر مثبت اینکه بیش از ۶۰ درصد فکر می‌کنند هیچ‌کس چنین نخواهد کرد.

روسیه، اوکراین، اتحادیه اروپا و ناتو

در جنگ اوکراین و روسیه، خواسته اصلی اوکراین پس‌گرفتن سرزمین‌هایش است، اما تنها ۱۲ درصد انتظار دارند قلمرو اوکراین به وضعیت پیش از سال ۲۰۱۴، زمان تصرف کریمه توسط روسیه برگردد. ۴۸ درصد هم انتظار دارند به وضعیت پیش از حمله ۲۰۲۲ روسیه برگردد. در طرف مقابل و درباره اهداف روسیه از جنگ، تنها ۶ درصد انتظار دارند در پایان این درگیری اوکراین به روسیه متکی یا از اقمارش خواهد بود. ۵۴ درصد انتظار دارند اوکراین به هدف دیگرش در صحنه بین‌المللی، یعنی پیوستن به اتحادیه اروپا رسیده باشد؛ فرایندی که کی‌یف و بروکسل شروع‌اش کرده‌اند و البته با مانع مواجه شده است. ۴۴ درصد هم انتظار پیوستن اوکراین به ناتو در این 10 سال را دارند.

تغییرات اقلیمی

بین تهدیدات جهانی، تغییرات اقلیم با ۳۷ درصد، بیشترین درصد را برای انتخاب به‌عنوان دغدغه اصلی داشته است؛ بسیار بیشتر از گزینه دوم که بین قدرت‌های بزرگ باشد، با ۲۵ درصد. بیشترین پیش‌بینی گسترش همکاری در 10 سال آینده هم برای تغییرات اقلیمی است، با ۴۹ درصد. دومی و سومی، یعنی حکمرانی در عرصه فناوری و سلامت عمومی، با حدود ۱۴ درصد بسیار عقب‌تر هستند. دیدگاه‌ها نسبت به خطر و واکنش به هم مربوط هستند. آن‌هایی که این خطر را تهدید جدی‌تری می‌بینند، بیشتر انتظار رشد همکاری بین‌المللی دارند و برعکس. آن‌هایی که در بخش خصوصی کار می‌کنند، کمتر نگران تأثیر تغییرات اقلیم روی شکوفایی بین‌المللی هستند: فقط ۲۳ درصد آن را بالاترین خطر می‌بینند، در مقایسه با ۳۲ درصد که بیشتر نگران جنگ قدرت‌های بزرگ هستند. در مقابل آن خوش‌بینی‌ها، نسبت به موفقیت این همکاری‌ها در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بدبینی وجود دارد. ۵۳ درصد انتظار شروع روند نزولی تا سال ۲۰۳۴ ندارند در مقابل ۴۴ درصد که دارند.

هوش مصنوعی و شبکه‌های اجتماعی

به‌طور کلی، کارشناسان پیش‌بینی بسیار منفی‌ای نسبت به شبکه‌های اجتماعی دارند و نگاهی نسبتاً مثبت به هوش مصنوعی. ۸۱ درصد می‌گویند شبکه‌های اجتماعی در مجموع اثری منفی روی مسائل جهانی خواهند داشت. ۵۱ درصد بر این باورند که هوش مصنوعی، اثری نسبتاً مثبت یا خیلی مثبت خواهد داشت و در مقابل ۳۸ درصد برعکس این فکر می‌کنند. گروه‌بندی‌های جمعیتی بین کارشناسان در این زمینه اختلاف داشتند. مردان (۵۳ درصد مثبت و ۳۶ درصد منفی) نگاه مثبت‌تری به هوش مصنوعی دارند تا زنان (۴۴ درصد، هم برای مثبت و هم منفی). آن‌هایی که در بخش خصوصی‌اند، بسیار نسبت به هوش مصنوعی مثبت‌ترند. همه گروه‌های دیگر غیر از بخش خصوصی، یا منفی‌اند یا تقریباً نصف‌نصف. به لحاظ سنی هم اختلاف هست و مرز آن روی ۵۰ سال. ۵۶ درصد بالای ۵۰ ساله‌ها درباره هوش مصنوعی نگاه مثبت دارند و ۳۳ درصد منفی. زیر ۵۰ سال، تقریباً برعکس همین است: ۳۱ درصد مثبت و ۵۲ درصد منفی.

در مجموع، همه بدبین‌اند

 امسال این نظرخواهی یک سوال را برای اولین بار پرسیده است: به‌طور کلی، فکر می‌کنید یک دهه دیگر، دنیا بهتر از الان خواهد بود یا بدتر؟ خلاصه پاسخ‌ها این است که در مجموع، همه گروه‌های سنی، جنسیتی، ملیتی و حوزه کاری به دهه پیش رو بدبین هستند. ۶۰ درصد کل کارشناسان شرکت‌کننده می‌گویند دنیا بدتر خواهد بود و ۴۰ درصد می‌گویند بهتر. هیچ دسته‌بندی‌ای هم تغییر قابل‌توجهی در این آمار ایجاد نمی‌کند. این ارزیابی باید نگران‌کننده و هوشیارکننده باشد. در این جمع کثیر کارشناسان با پس‌زمینه‌های مختلف، تخصص‌ها و سوابق مختلف، سن‌وسال مختلف و دغدغه‌های مختلف، هیچ گروهی نیست که روند تحولات را برای یک دهه آینده، نزولی پیش‌بینی نکند. همه منتظر روزهای بدتری هستند.

ترجمه و تنظیم: روح‌انگیز رها