چاه صداوسیما پر نمی‌شود
نمایندگان مجلس شورای اسلامی تصویب کردند که بودجه صداوسیما در جداول بخش دوم بودجه، به 24 هزار میلیارد تومان برسد. بودجه صداوسیما در سال 1402، هشت‌هزار میلیارد تومان بود که حالا با احتساب عدد 24 هزار میلیارد تومانی، به سه‌برابر افزایش پیدا کرده است. سازمانی که طبق گفته کارشناسان و براساس نظرسنجی‌های معتبر، با کاهش مخاطب و اعتمادسازی روبهرو شده به چه‌دلیل با این میزان افزایش بودجه روبهرو شده است؟ بررسی و چرایی این موضوع را در گفتوگو با عباس عبدی، فعال سیاسی، همچنین کامبیز نوروزی، حقوقدان، مورد نقد و بررسی قرار دادیم.
کاهش مخاطب
هجدهم مردادماه 1401 ـ یعنی بیش از یک‌سال پیش ـ با تجمیع 9 نظرسنجی از مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، روند تحولات منابع کسب خبر ایرانیان، مورد تحلیل قرار گرفت. این نمودار که توسط وب‌سایت «کیو آنالتیکز» منتشر شد، سه‌منبع عمده صداوسیما، شبکه‌های ماهواره‌ای، سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شوند و تحولات میزان مراجعه به آنها از سال ۱۳۸۳ تا سال ۱۴۰۰ بررسی شده است. در این نظرسنجی کاهش محبوبیت صداوسیما برای مرجعیت خبری بین مردم بود که قابل‌توجه بود. درحالی‌که در سال 1383 صداوسیما با بیش از 70 درصد، انتخاب نخست مردم برای کسب اخبار روزمره بود، در یک بازه زمانی 17 ساله چنین آماری با کاهش 30 درصدی به عدد 45 درصد رسید. آذرماه 1402 که جدیدترین نظرسنجی ایسپا منتشر شد، میزان بازدید اخبار از صداوسیما، از سوی مردم به کمتر از 38 درصد رسید که نشان می‌دهد طی یک‌سال، حدود 8 درصد این میزان اعتماد و مرجعیت خبر در صداوسیما کاهش یافته است.
واکنش‌ها
افزایش سه‌برابری بودجه سازمان صداوسیما اما موجی از انتقادها را در پی داشت. بسیاری عقیده دارند سازمانی که مخاطبانش بنا به دلایل مختلف با کاهش چشمگیری روبهرو شده، در قیاس با سایر سازمان‌ها چرا باید با سه‌برابر افزایش بودجه همراه شود؟
عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی، در صفحه خود در شبکه ایکس نوشت: «مجلس بودجه صداوسیما را با افزایش سه‌برابری به ۲۴همت رساند. وقتی فیلمهای سینمایی که وزیر ارشاد آقای رئیسی به آنها افتخار می‌کند(!)، برای دیده شدن در کشور، مجبور به پخش آگهی در شبکه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور هستند، این حد افزایش بودجه، برای چیست؟ مجلس در تبصره‌های ۱۳ و ۱۵ ده‌ها همت به کسری بودجه اضافه کرد!»
محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات دولت حسن روحانی، نیز در کانال رسمی تلگرامی خود با کنایه به افزایش سه‌برابری بودجه صداوسیما چنین نوشت: «مالیات‌ستانی از مردم را بیشتر کنید و به صداوسیما بدهید. درحالی‌که درآمد سالانه فیلیمو، با همه محدودیت‌هایی که برایش ساختید از صداوسیمای عریض و طویل بیشتر است. اصلاح این رویه‌های نادرست، ارتباطی به تفکر سیاسی ندارد. کمی بینش، مقداری برنامه و صدالبته عرضه می‌خواهد که ظاهراً...»
ازسوی‌دیگر داوود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه، با انتقاد از این افزایش بودجه در صحن علنی دیروز مجلس شورای اسلامی گفت: «رشد بودجه صداوسیما و قوه‌قضائیه نسبت به سال ۱۴۰۲، حدود ۵۸ درصد است. درحالی‌که برای سایر دستگاه‌ها رشد بودجه ۱۲ درصد پیش‌بینی شده است. این افزایش بودجه صداوسیما و قوه‌قضائیه، روی هم ۳۷ هزار میلیارد تومان بار مالی به دولت تحمیل کرده است.» گفتنی است بودجه صداوسیما در سال گذشته 8 هزار میلیارد تومان بود که در بودجه 1403 از سوی دولت به 18 هزار میلیارد تومان افزایش یافت و حالا رئیس سازمان برنامه و بودجه از افزایش 58 درصدی این رقم به 24 هزار میلیارد تومان از سوی نمایندگان مجلس انتقاد کرده است.
نگاه حقوقی
بسیاری تصور می‌کنند افزایش بودجه سه‌برابری صداوسیما باتوجه به عدم‌استقبال مردم از برنامه‌های تلویزیونی و کاهش مخاطب، همخوانی ندارد. کامبیز نوروزی، کارشناس حقوق رسانه، از منظر حقوقی به این ماجرا نگاه می‌کند. نوروزی معتقد است، در تخصیص بودجه اخیر هیچ شفافیتی وجود ندارد و مصلحت یک ملت به‌هیچ‌عنوان لحاظ نشده است: «نکته مهمتر این است که در دوره اخیر مجلس تقریباً تمام ضوابط قانون‌گذاری صحیح، از دست رفته است. زمانی که قانون بودجه را مطالعه می‌کنیم اصلاً مشخص نیست این قانون در پی چه هدف مشخص ملی‌ای است. در بخش مربوط به مالیات‌ها و پیش‌بینی‌ها، رشد و توسعه هیچ مورد مشخص‌شده‌ای دیده نمی‌شود. تنها نکته‌ای که به‌شدت از این لایحه آشکار است، شامل دو موضوع است؛ یکی اصل حداکثر انواع و اقسام مالیات‌هایی که نارواست و با اصول مالیاتی ناسازگار است، مثل بند «جیم تبصره شش» که بسیار حیرت‌انگیز است. یکی دیگر هم تقسیم اموال و تخصیص بودجه برای دستگاه‌های تبلیغاتی است که راندمان چندانی ندارند.»
نوروزی در ادامه می‌گوید، سازمان صداوسیما در نظرسنجی‌ها اعتراف کرده که مخاطبانش کاهش یافته است: «الان صداوسیما بنا به گفته خود مسئولان ارشد سازمان، بخش بزرگی از حوزه نفوذش را از دست داده و مخاطبان‌شان به‌شدت کاهش پیدا کرده است. علت اصلی افت مخاطبان نیز بی‌شک در مسئله بودجه نیست. صداوسیما یک سازمان بسیار بزرگ با ریخت‌وپاش‌های بسیار زیاد است اما به‌هیچ‌عنوان کارایی ندارد و قافیه را به رقبای خود باخته و اصلاً مشخص نیست این بودجه چرا سه‌برابر شده است. از لحاظ حقوقی، بودجه جدول هزینه و درآمد یک دولت، برای یک‌سال مالی است. این جدول باید به تناسب نیازهای ملی طراحی و تدوین شود و نیازهای ملت را باید تامین کند و قدم بردارد. نمایندگان محترم مجلس اساساً به این موضوع توجهی ندارند. به‌طور مثال وقتی بودجه رسانه‌ای مثل تلویزیون را سه‌برابر می‌کنند، باید پیشاپیش مشخص کنند که دلایل توجیهی آن چیست. درحال‌حاضر آیا تلویزیون ایران با بازدهی مناسب کار می‌کند؟ آیا مشکل اساسی تلویزیون ایران، بودجه است یا نگاه بسته‌ی حزبی آنهاست؟ مشکل اصلی تلویزیون ایران آیا در این است که پول ندارد یا حقوق اشخاص و حقوق مخاطبان را رعایت نمی‌کند؟ باید این را در نظر داشته باشیم که بخش مهمی از بودجه تلویزیون، از مالیات مردم روی قبض‌های مختلف که پرداخت می‌شود، لحاظ شده است. متاسفانه در قانون بودجه سال 1403 نه قواعد حقوقی، نه منافع ملی و نه اصول بودجه‌نویسی، دیده نشده است.»
اعتیاد به تخصیص بودجه
عباس عبدی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی، نیز در گفتوگو با هم‌میهن این افزایش بودجه صداوسیما را با رفتار و رویکرد یک فرد معتاد قیاس می‌کند: «واقعیت این است که صداوسیما نسبت به بودجه، وضعیتی مشابه اعتیاد یک فرد را پیدا کرده است. افراد معتاد، بعد از مصرف موادمخدر، دردشان کمتر می‌شود و حالت خوشی به آنها دست می‌دهد. اما مشکل این است که بعد از مدتی، بدن فرد معتاد به این حجم از مصرف مواد عادت می‌کند و دیگر نمی‌تواند مصرف آن را ترک کند و برای کاهش دوباره درد باید دوز مصرف را بالا ببرد. صداوسیما فعلاً معتاد به بودجه شده و تمام کسری‌های نرم‌افزاری خود را می‌خواهد با دریافت بودجه جبران کند درصورتی‌که باید بدانند رسانه باید درآمدزا و خودکفا باشد. چه کسی گفته صداوسیما باید بودجه بگیرد و از این راه زندگی کند؟ چنین رویکردی از صداوسیما مشابه این است که کارخانه خودروسازی را تاسیس کنید و برای بقایش، از بودجه دولتی استفاده کنید.»
عبدی در ادامه می‌افزاید، این افزایش بودجه نه‌تنها نباید رخ دهد بلکه بودجه صداوسیما باید قطع شود: «کارخانه‌های خودروسازی از فروش محصولات خود به مردم درآمدزایی می‌کنند و در عمل، نیازی به حمایت دولتی ندارند. رسانه‌های مستقل چرا سود دارند؟ چون نیازهای مردم را تامین می‌کنند و دقیقاً به‌همین‌دلیل سود دارند. نکته حائز اهمیت این است که افزایش بودجه صداوسیما آن هم با 58 درصد، یعنی سه‌برابر افزایش حقوق کارمندان، دقیقاً به‌منزله این است که دوز مواد مصرفی را زیاد کردیم که درنهایت منجر به اُوِر دوز و مرگ می‌شود. افکار عمومی به افزایش بودجه توجهی ندارد، چراکه مخاطب زیادی برای رادیو و تلویزیون باقی نمانده است که به نتایج این بودجه‌ها نگاه کنند. رادیو و تلویزیون هم در تولید و محتوا ضعیف شده، هم سقوط مخاطب دارد و در بهترین حالت 30 تا ۳۵ درصد مخاطب دارد. همچنین باید این نکته را نیز اشاره کنم که صداوسیما در قشرهای بالنده‌تر، شهری‌ها، باسوادتر و جوانان، مخاطب بسیار کمتری دارد. به‌همین‌دلیل است که افزایش بودجه تاثیر چندانی در کیفیت برنامه‌های تلویزیون و افزایش مخاطب ندارد. این افزایش بودجه در اصل توافقی بین رادیو و تلویزیون و مجلس است تا در سال انتخابات، حتماً بیشتر هوای یکدیگر را داشته باشند.»
