پیش از انتخابات اخیر، قبل از آنکه انبوه نامزدها راهی وزارت کشور شوند، یادداشتی نوشتم با عنوان: «فاکتور خارجی هشتمتیر». (هممیهن، شماره ۵۱۹، هشتمخردادماه۱۴۰۳). در آن یادداشت اشاره کردم که اگر توافق و تصمیمی کلی در حوزه سیاستخارجی از سوی نظام اتخاذ نشده باشد، ورود نیروهای میانهرو و اصلاحطلب به انتخابات و حتی در اختیار گرفتن دولت، مسئلهای را از کشور حل نخواهد کرد و حتی بر ابعاد منازعه و شکاف درونی بلوک حاکم میافزاید.
لاریجانی پس از مدتها که از قبیله محذوفان و مغضوبان بود و جز دعوت به برخی سخنرانیهای رهبری و عناوینی مشورتی جایی در ساخت سیاسی ندارد، در میانه بحران به خانه قدیمیاش فرا خوانده شد تا مشخص شود غیر از رادیکالهای پرسروصدا و کارشناسان معمول سیما، دیگرانی هم هستند که ضمن مخالفت مبنایی با اسرائیل، صحنه سیاست و معادلات منطقه و جهان را پیچیده و درهم تنیده میبینند. شاید او، حال که از گردونه اصلی قدرت حذف شده است و دو بار حکم عدمصلاحیت ریاستجمهوری بر او رفته است؛ کمی میتواند حال بیصدایان و محذوفان را درک کند.
حسین جابریانصاری را تقریباً میشناسم. با هم سلاموعلیک هم داریم. شخصیت بسیار محترمی است و از کارشناسان مجرب و شناختهشده در حوزه مسائل منطقه. افزون بر این، از جانبازان جنگ تحمیلی نیز هست و درعینحال، چهرهای معتدل و آرام از نظر سیاسی که میتواند تقریباً با همه جریانها و گروهها در موارد لازم، تعامل کند. بااینحال، شخصاً با انتصاب او بهعنوان مدیرعامل خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مخالف هستم و این انتصاب را نمرهای منفی در کارنامه دولت و وزیر اندیشمند و بافرهنگِ فرهنگ و ارشاد اسلامی میدانم.
پرسش و پاسخ دیروز کیهان و پزشکیان را در سطحی بسیار فراتر و کلانتر از انتصاب چند مدیر میانی و کارشناس باید دید و شناخت. این پرسش و پاسخ، میان دو رویکرد جدی به مناسبات کلان امروز ایران است. دریکسو، رویکردی است که میخواهد همچنان با «فتنهگر» و «اغتشاشگر» خواندن این و آن، دام پهنشده ۸۸ را گشوده نگاه دارد و هر روز و هر سال به بهانه بروز جنبشی اعتراضی و حتی مواضع انتقادی بر دایره و گستره این دام بیافزاید.
این واقعیت را باید پذیرفت که پزشکیان، خاتمی نیست. همچنان که میرحسین موسوی و حسن روحانی هم خاتمی نبودند. اصولاً اینکه یک ایدهآلتایپ تعریف کنیم و انتظار داشته باشیم و بخواهیم همه منتخبان و نمایندگان جریان اصلاحات، رفتار، گفتار و حتی راهبردی در چارچوب آن الگو داشته باشند، نه واقعبینانه است و نه ممکن و حتی مطلوب. پزشکیان، خاتمی نیست. نه در ظاهر، نه در پوشش و نه در بیان جذابیت و توانمندیهای رئیس دولت اصلاحات را ندارد. اما تاکنون نشان داده که درک روشنی از مسئولیتی دارد که در شرایط امروز ایران بر دوش گرفته است؛ مسئولیتی که پیشبرد آن، حتی از شرایط آغاز دولت خاتمی با نفت ۷دلاری و بحرانهای ۹روز یک بار دشوارتر است.
مدینهالنبی داستان یک شهر است. تجربه شکل گرفتن یک شهر بر مبنای وفاق قبایلی پراکنده و درستیز و نیز مسلمانان، مشرکان و یهودیان است. قراردادی که میخواهد رفع تعارض کند و بذر توافق پراکند و بر این مبنا، حکومت را شکل میدهد. با این نگاه، جامعه مدنی جان لاک نیز چندان بیارتباط با مدینةالنبی نیست. دستکم ارتباط آن با سیره فراموششده حکومت نبوی، بیشتر است با نظریهپردازیهایی که برای حکومت اسلامی میشود و مبنای آن، نه بر وفاق و مدنیت که بر قهر و تحکم و خشونت است.
انگار تشتی آب سرد بر روی آنان ریخته باشند. انتظارشان بسیار بود و آنچه حاصل شد، بسیار اندک. پرسش اصلی این است که بسیاری از انتظارات نادرست بود؛ یا آنچه حاصل آمده است و متناسب با آن انتظار نمینماید، باید به چالش کشید؟ به نظر میرسد هر دو سوی این معادله، نیازمند تجدیدنظر و نقد است.
