نگرانی از عدم انسجام در دولت

اینکه این لیست چقدر انتظارات را برآورده کرده است و چقدر در مسیر گفتمان مطرح‌شده از سوی پزشکیان است؛ موضوعی است که هم‌میهن برای ارزیابی آن به سراغ کارشناسان سیاسی در جریان‌های مختلف رفته است. از غلامحسین کرباسچی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و مدیرمسئول روزنامه هم‌میهن، محمد نعیمی‌پور، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و نماینده مجلس ششم، جواد هروی، سخنگوی حزب اعتدال و توسعه و حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، فعال سیاسی اصولگرا و نماینده ادوار مجلس نظرخواهی شده است که در ادامه می‎آید.

*چقدر انتظار بسته شدن چنین لیستی برای وزرای پیشنهادی را داشتید؟ نقاط ضعف و قوت لیست پیشنهادی چیست؟ چرا جای جوانان و اقلیت‌ها خالی ماند؟

جواد هروی: آن چیزی که معمولاً در مقاطعی خاصی از تاریخ ما رقم می‌خورد، چالش‌های احزاب یا گروه‌های سیاسی نیست، بلکه انتخاب‌های سیاسی است که می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد و به دلیل اینکه جامعه ما در بحث احزاب بسیار ناتوان و ضعیف مانده، متاسفانه تصمیم‌گیری‌های سنگین گاه با وعده‌های انتخاباتی تناسب ندارد. شاید مهم‌ترین عامل و مشکلی که رؤسای‌جمهور در زمان اعلام لیست کابینه به مجلس دارند، نداشتن احزاب در جامعه است و به همین علت است که یک مقوله زشت به نام سهم‌خواهی مطرح می‌شود و دست و ‌پای رئیس‌جمهور را می‌بندد.

آقای پزشکیان هم از این قضیه مستثنی نبوده است، البته ایشان نسبت به دولت‌های قبلی فرصت کمتری برای انتخاب کابینه داشتند. همه مردم به روشنی می‌دانند که ایشان تحت تاثیر فشارهای مختلف از جانب احزاب، گروه‌های سیاسی و دستگاه‌های مختلف قرار گرفته و به همین جهت است که اعلام اسامی کابینه پیشنهادی با دیدگاه‌های مختلف روبه‌رو شده است، پس بنابراین ضعف این قضیه را من مربوط به رئیس‌جمهور نمی‌بینم، بلکه به کالبد نظام سیاسی برمی‌گردد که متاسفانه به دلیل نداشتن سیستم حزبی، این روش‌مندی را ما نداریم. لذا چیزی که آقای پزشکیان درباره وفاق ملی و احزاب فراگیر می‌گفت، واقعاً در مقام عمل امری بسیار سخت است.

من به‌عنوان یک آدم سیاسی و فردی که در مجلس بوده‌ام، این امر را ساده نمی‌دانم و اگر کسی مدعی باشد که رئیس‌جمهوری می‌تواند از این آسیب‌ها عبور کند و یک جریانی را ایجاد کند که بتواند همه گروه‌ها را راضی کند، به نظر من حرف اشتباهی است. پس بنابراین فرآیند انتخابات ما و نظام‌های سیاسی و احزاب ما مشکل دارد که یک رئیس‌جمهوری اینگونه زیر منگنه و فشارهای مختلف قرار می‌گیرد. لذا آن چیزی که از دکتر پزشکیان انتظار می‌رفت، عملاً اعلام شد و افرادی که برای دستگاه‌های مختلف اعلام شدند، متناسب با نظام فکری و رویکرد ایشان بوده است ولی با همه این احوال، من تصورم این است که آقای پزشکیان به‌رغم تلاش‌هایی که کرده و وعده‌هایی که داده، هنوز جا دارد که به وعده‌های خود عمل کند. نقطه قوت این لیست این است که افرادی در این کابینه حضور دارند که در مقایسه با دوره‌های قبل چهره‌های قوی هستند و فکر می‌کنم نقاط قوت این کابینه از نقاط ضعف آن بیشتر است.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه: همان زمان که آقای پزشکیان گفتند از هر کسی خواستیم آدم معرفی کند و افراد و گروه‌ها آدم‌های خودشان را معرفی کردند، من توئیت زدم و گفتم خطر کابینه نوچه‌گان در کمین است. متاسفانه آنچه که در این کابینه می‌بینیم نوعی نگاه نوچه‌گی است و کمتر کسی را در این لیست می‌بینیم که خودش باشد، اغلب افراد وابسته به یک شخص هستند، حتی وابسته به یک جریان هم نیستند؛ بلکه وابسته به شخص هستند. این افراد شعارهای آقای پزشکیان را عملی نخواهند کرد چراکه از ایشان خط نمی‌گیرند بلکه از بیرون خط می‌گیرند.

موضوع دومی که  مطرح است، معتقدم مسئولیت تبدیل پیروزی به شکست با آقای ظریف است. آقای ظریف الان نمی‌تواند اعلام کند که من نقش نداشتم. این کابینه حاصل سازوکاری است که آقای ظریف شکل داد. در انتخابات آقای پزشکیان و طرفداران او پیروز شدند و طبق روال گذشته باید خود آنها جمع می‌شدند و کابینه می‌دادند. آقای ظریف کاری را صورت داد که نتیجه آن شکل‌گیری یک سهم‌خواهی از کابینه شد؛ به‌طوری که معتقدم آقای پزشکیان در کابینه خود اقلیت است. به‌ویژه اینکه معتقدم خیلی سریع یکسری عهدشکنی‌ها در کابینه شکل گرفت، مثل توجه به جوانان، اقلیت‌ها و به‌ویژه توجه به زنان که مطرح کرده بودند و حتی بعید می‌دانم همین یک کاندیدای زن نیز تایید شود و از همین حالا در مجلس دندان تیز کرده‌اند که تنها زن کابینه را راه ندهند.

غلامحسین کرباسچی: وقتی ما می‌گوییم که باید این امید را پاس داریم، یعنی اینکه سعی کنیم این امید را در جامعه زنده نگه داریم. به نظر من این اتفاقی که رخ داده‎است و عدم حضور جوان‌ها و بانوان که از خاستگاه‌‎های رای‌دهندگان بوده، ریشه امید را می‌سوزاند و مردم را ناامید می‌کند و همان دیدگاهی را تقویت می‌کند که مخالفین رای دادن می‌گفتند «فرقی نمی‌کند چه کسی انتخاب شود» و این به نفع کشور نیست. بنابراین من فکر می‌کنم تحت فشار قرار دادن ایشان که از شعارهایش عدول کند و افرادی که آن شعارها را قبول ندارند وارد کابینه کند، به ضرر کل کشور تمام می‌شود.

در نقاط مختلف کشور افرادی معترض هستند و در بخش‌های مختلف توقع داشتند که تغییر و تحولی رخ دهد. ما می‌فهمیم که ایشان محظوریت زیادی داشته اما این هشدار را می‌دهم که عدم توجه به شعارهای انتخاباتی و خواسته‌هایی که آقای پزشکیان در جامعه احیا کرده، در کل به ضرر کشور خواهد بود و به نفع امنیت و جو سیاسی کشور نیست ولی به هر صورت انتخاب ایشان است و ما به ایشان اعتماد داریم و امیدواریم که ایشان بتوانند با همین همکاران و همراهی مجلس پیش بروند و همین همکاران مطابق با شعارها و خواسته‌های ایشان عمل کنند.

محمد نعیمی‌پور: احتمال می‌دادم  حدود 60-50 درصد افرادی که در این مدت مطرح بودند، در کابینه حضور داشته باشند. برخی موارد هست که تا نیمه شب شنبه تصور می‌شد که در کابینه قرار می‌گیرند اما صبح یکشنبه با اسامی جدیدی روبه‌رو شدم که ابهام‌برانگیز بود، به چه دلیل این انتخاب‎ها صورت گرفته است؟ که جای سوال دارد. آقای پزشکیان کابینه‌ای چیده که سلایق مختلف سیاسی در آن حضور دارند. از کابینه مرحوم رئیسی، اصلاح‌طلبان نام و نشان‌دار و جریان اصولگرای منتسب به قالیباف در این لیست حضور دارند. در واقع کابینه‌ای معرفی شده که از نظر سیاسی دربرگیرنده است. اگر اسم این موضوع را وفاق ملی بگذارند، تمام گروه‌های سیاسی نماینده‌ای در درون هیئت دولت دارند و دغدغه‌های سیاسی و اجرایی آنها در درون هیئت دولت منعکس می‌شود. اما آیا این دولت می‌تواند تا آخر با انسجام کافی کار کند و کارآمدی هیئت وزیران را به دنبال داشته باشد؟ باید صبر کنیم تا مشخص شود مدیریت پزشکیان در هیئت دولت و با یک خط مشی معین وجود خواهد داشت یا خیر؟

انتظارات متفاوت است و به تناسب مواضع سیاسی نیروهای مختلف برداشت‌ها و تحلیل‌های متفاوتی را در مورد لیست معرفی شده ابراز کرده‌اند. اما پزشکیان تحلیل و نگاه خاص خود را دارد و نباید از او همان انتظار را داشته باشیم که خودمان دوست داریم. در خصوص حضور زنان و جوانان من فکر می‌کنم که خانم بهروز‌آذر به عنوان معاون رئیس‌جمهور و زنی جوان در کابینه حضور چشم‌گیری خواهد داشت. خانم فرزانه صادق‌مالواجرد نیز به نسبت جوان است. حسین افشین هم جوان و خوشنام است. اگر کابینه را فراتر از 19 وزیر ببینیم و معاونان را هم مدنظر قرار دهیم، پزشکیان تا حدودی توانسته پاسخگوی مطالبه حضور زنان و جوانان در کابینه دولت باشد.

اگر قرار باشد که درباره اقلیت‌ها صحبت کرده و اهل سنت را اقلیت فرض کنیم که فرض مقبولی نیست. فکر می‌کنم پزشکیان با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. البته تنها پزشکیان نیست که باید در این مورد تلاش و جدیت زیادی داشته باشد و فضای سیاسی کشور را آماده کند که شرایط حضور اقلیت‌ها هم فراهم شود، بلکه همه سیاسیون باید برای شکسته شدن این تابو فعالیت کنند. امیدوارم در انتخاب معاونان وزرا و رؤسای برخی از سازمان‌ها این نقیصه برطرف شود و چند نفر از اقلیت‌ها در این پست‌ها حضور پیدا کنند. متاسفانه هنوز در جمهوری اسلامی، این تابو وجود دارد و امیدوارم در دوره ریاست‌جمهوری پزشکیان این تابو شکسته شده و افراد لایق و شایسته از اهل سنت بتوانند در پست‌های اجرایی کشور قرار گیرند.

*بسیاری با اعلام لیست وزرا شوکه شدند و تصور لیست متفاوتی را داشتند. به نظر شما چه عواملی پزشکیان را به این چیدمان کابینه رساند؟

جواد هروی: در هر صورتی، معرفی کابینه می‌تواند در جمعی رضایت ایجاد کند و در مقابل رضایت جمع دیگر را همراه نداشته باشد و این بستگی به توقعی دارد که اهل سیاست از رئیس‌جمهور دارند. من با شناختی که از دکتر پزشکیان دارم، تصورم این است که ایشان حداکثر توانمندی خودش را در جهت معرفی بهترین گزینه‌ها انجام داده اما اینکه آیا توانسته است به مقصودش برسد و هدفش تامین شده باشد، من احساسم این است که هنوز به آن هدف نرسیده است، لذا معتقدم در مراحل بعدی که انتخاب رؤسا و زیرمجموعه‌هاست، باید دقت عمل بیشتری شود.

من توصیه‌ای که به دکتر پزشکیان دارم، این است که همانطور که در مرحله اول و در گزینش وزرا دقت به خرج دادند، در مرحله دوم که انتخاب معاونین، استانداران و سفرا است، باید دقت عمل داشته باشند، البته وعده جوانان و اقلیت‌ها نباید فراموش شود و شاید به این ترتیب بتوان رضایت گروه‌ها را جلب کرد اما من موافقم که با شکل کنونی، رضایت خیلی از گروه‌ها جلب نشده است. البته این را باید توجه کرد که همه جریان‌ها به رئیس‌جمهور رای داده‌اند و اینکه عده‌ای دلخور شوند، شاید توقع بیش از اندازه است.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه: اشاره کردم که مقصر تبدیل پیروزی به شکست مکانیزمی بود که آقای ظریف در نظر گرفتند و ایشان باید مسئولیت این شکست را به عهده بگیرند. به هر حال در همان زمان نیز آقای پزشکیان با شعار رئیس‌جمهور قوی روی کار آمد و مدعی بود که رئیس‌جمهور باید از اختیارات خود استفاده کند. نمی‌پذیریم که الان یکسری توجیهات اخلاقی داریم. ضعف آقای پزشکیان در کابینه به شدت محسوس است و آقای پزشکیان اولین کسی است که در کابینه خود اقلیت را دارد. یعنی حتی اگر بستر شعارهای ایشان در کابینه مانند رفع فیلترینگ، جمع کردن گشت ارشاد وحتی برخی تنش‌زدایی‌ها از روابط خارجی که شعار ایشان بوده و یا حتی قطع کردن دست الیگارشی قدرت و ثروت از خزانه مملکت، در هر کدام از اینها رای‌گیری صورت بگیرد معتقدم ایشان حتی در کابینه خودش نیز رای نخواهد آورد.

غلامحسین کرباسچی: همه ما می‌دانیم که آقای پزشکیان در طول دو سه هفته بعد از انتخابات، بسیار تحت فشار بودند و این فشار هم از ناحیه افرادی بود که به ایشان رای داده‌اند و هم از ناحیه کسانی بود که به ایشان رای نداده‌اند. درخواست‌ها و پیشنهادهای بسیار زیادی وجود داشت و از طرف برخی از مراکز قدرت هم یا با عنوان ردصلاحیت یا دادن نظریات موافق و مخالف، ایشان را تحت فشار  قرار داده بودند و اینطور نیست که بگوییم آزادانه و مطابق با آنچه که خودش فکر می‌کرده مجموعه‌ای را بیرون داده باشد.

به نظرم یکی از محظورات عمده ایشان، مشکلی است که قطعاً با مجلس خواهد داشت و حتماً برخی از این افراد کسانی هستند که در ملاحظات کلی که ایشان گفتند، براساس دولت وفاق، قرار ندارند. در این بین دو نکته وجود دارد؛ یکی اینکه کسانی که ایشان را تحت فشار گذاشتند و به‌خصوص افرادی که دیدگاه‌های ایشان را قبول ندارند، توجه کنند که چنین مجموعه‌ای اگر کارآیی لازم را نداشته باشد و اگر ایشان در شعارهایی که داده و اهدافی که بیان کرده موفق نباشد، این فقط به ضرر دولت نخواهد بود و تنها دولت نیست که نمی‌تواند با این افراد کار کند؛ بلکه به ضرر کشور، انتخابات و نهال امیدی است که در بخشی از جامعه ایجاد شده است.

محمد نعیمی‌پور: افرادی برای حدود 5 وزارتخانه معرفی شده‌اند که در تصور عمومی یا تصور سیاستمداران جایگاهی نداشتند و به نگاه‌های متفاوت سیاسی این شوک وارد شد. اصلاح‌طلبانی که تمایل داشتند تعداد وزرای اصلاح‌طلب بیش از این باشد، تلقی ناامیدکننده‌ای داشتند. ممکن است جریان اصولگرا نیز انتظار بیشتری داشته باشند. این نگاه گروه‌های سیاسی است اما در نهایت نظر و نگاه پزشکیان و تیم او، تعیین‌کننده است. با این وجود وزرای کشور، نفت، آموزش و پرورش، صنعت، معدن و تجارت مواردی است که از قبل مطرح نبودند و انتشار نام‌شان شوکه‌کننده بود. مواردی مانند احمد دنیامالی که به عنوان وزیر ورزش و جوانان مطرح نبود اما شوکه‌کننده هم نیست چراکه دنیامالی با ماموریت‌های وزارت ورزش و جوانان آشنایی دارد.

اما مهم است که اسکندر مومنی که یک نیروی انتظامی است چقدر می‌تواند با پزشکیان هماهنگ باشد. وزارت کشور به مثابه قائم‌مقامی رئیس‌جمهور است و باید فردی در آنجا می‌گماردند که بتواند سیاست‌های ایشان را در استان‌ها و شهرستان‌ها پیاده کند. اما این انتخاب عجیب بود و برای من سوال است که با این انتخاب همراهی و هماهنگی بین وزیر کشور و رئیس‎‌جمهور انجام خواهد شد یا خیر؟ از سوی دیگر انتظارات فعالان سیاسی اجرایی در استان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و آنها مسائل سیاسی و اجتماعی و اداره کشور را از پنجره وزارت کشور می‌بینند. ممکن است این انتخاب برای استان‌ها گیج‌کننده باشد و لازم بود که افراد صاحب‌نظر توجیه می‌شدند.

*آیا به نظرتان این لیست توان پیشبرد برنامه‌هایی که در گفتمانی که پزشکیان  در تبلیغات انتخابات نشان داده بود را دارد؟

جواد هروی: اگر دکتر پزشکیان هوشمندی به خرج دهد، می‌تواند وعده‌های خودش را کنار معرفی کابینه در قالب معاونان و مشاوران وزرا، رؤسای دستگاه‌ها و نهادهایی که تابع وزارت‌خانه‌ها هستند این کار را انجام دهد، یعنی منظورم این است که ما در قانون خدمات کشوری افرادی مثل استانداران، سفرا و معاونین وزرا را هم جزئی از مقامات می‌دانیم، لذا انتخاب اینها اگر که به‌درستی انجام شود و از میان جوانان و اقلیت‌ها هم انتخاب شوند، تصور من این است که این ایراد قابل رفع است.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه: از نظر من 70 درصد کابینه معرفی شده هیچ اعتقادی به گفتمان انتخاباتی آقای پزشکیان ندارند.

غلامحسین کرباسچی: بسیار سخت و دشوار است. افرادی که این شعارها را قبول ندارند و یا همراه با این شعارها نبوده‌اند و یا در زندگی‌شان آدم سیاسی نبوده‌اند و در بخشی مثلاً کار انتظامی می‌کردند، چطور می‌توانند مسائل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را در وزارت‌خانه‌ای مثل وزارت کشور اداره کنند؟ اینها کار دشواری است و از همه بیشتر برای خود آقای پزشکیان مشکل درست می‌کند. ما امیدواریم آقای پزشکیان موفق شود، ایشان آدم پرتوان و صادقی است. امیدواریم همکاران‌شان از گذشته‌شان عبور کرده و با دیدگاه‌های تغییر و تحولی که ایشان دارد، همراه شوند. طبیعی است آقای پزشکیان به مردم قول داده‌اند و به قول خودشان گردن‌شان را گرو گذاشته‌اند و اگر آنها همکاری نکنند، قطعاً آقای پزشکیان مجبور به تغییر و تحول خواهد بود. امیدواریم این نیروها با همان صداقت و دلسوزی‌ای که آقای پزشکیان دارد همراه شوند و شعارهای ایشان را محقق کنند.

محمد نعیمی‌پور: در مجموع بله. افرادی که در حوزه اقتصادی معرفی شدند بر این باورند که باید FATF حل و اقتصاد از شرایط بحرانی خارج شود. تمام این افراد اعتقاد دارند که محدودیت‌های اقتصادی کشور بایدحل و فصل شود. وفاق و ائتلافی که در ترکیب کابینه وجود دارد به قانع کردن جریان‌های ملی در درون کشور کمک شایانی می‌کند. آقای عراقچی، وزیر خارجه نیز فردی پخته است و می‌تواند دیپلماسی کشور را به سمتی ببرد که گرفتاری‌های کشور را برطرف کند و گزینه مناسبی برای تحقق وعده‌های پزشکیان در زمینه سیاست خارجی است.

اما مهم‌تر از کابینه، تفاهم و توافقی است که باید بین ارکان حکومت صورت گیرد. برآورد من این است که در حال حاضر یک همدلی در سطوح بالای حکومت ایجاد شده تا مسائل پیچیده و اختلافات به سمت حل شدن پیش برود و این مهم در مورد وزارتخانه‌های کلیدی تا حدودی به نتیجه رسیده است. اما در وزارتخانه‌هایی مانند وزارت اطلاعات به هر حال نظر رهبری اهمیت دارد و احتمالاً افراد شایسته‌تر و قوی‌تری نسبت به وزیر معرفی شده، داشتیم اما وزیر این وزارتخانه باید بر مبنای توافق انتخاب شود. به اینکه شانس بیشتری برای پیدا شدن راه‌حل مشکلات اساسی کشور براساس اینگونه تعاملات به وجود آید، خوش‌بین هستم و امیدوارم پزشکیان تدبیر لازم را در پیش بگیرد و با همراهی، همدلی و هماهنگی‌های لازم با مجلس، قوه‌قضائیه، نیروهای امنیتی و مسلح  تعامل لازم  صورت گیرد. از تمام این تعاملات مهم‌تر، تعامل رئیس‌جمهور با رهبری است تا بر حسب این تعامل جبران مافات کرده و حرکت رو به جلو داشته باشیم.

*نحوه برخورد مجلس با این لیست وزرا را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟ آیا همه رای اعتماد می‌گیرند؟

جواد هروی: در پیامی که رئیس مجلس و رئیس قوه قضائیه دادند و همچنین در فرمایشات رهبری هم وجود داشت، این نکته بود که همه بزرگان بر این موضوع وحدت رویه داشتند که کابینه دکتر پزشکیان سریع‌تر بسته شود و کارش را شروع کند. تصور می‌کنم طریق همدلی و همراهی با ایشان به نسبت دوره‌های قبلی بیشتر خواهد بود.

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه: معتقدم در انتخاب معدود افرادی آقای پزشکیان نقش داشته، و همینطور به سختی در انتخاب دو سه وزیر نقش اصلی داشته و در چند وزیر نیز سهم 50 و 60 درصدی داشته و حداکثر وزرایی که آقای پزشکیان به صورت مستقیم و غیرمستقیم در آن نقش داشتند شاید 8 یا 7 نفر باشند و همین تعداد بیشترین مشکل را برای جلب رای اعتماد در مجلس خواهند داشت و بقیه به راحتی رای خواهند گرفت.

غلامحسین کرباسچی: من نمی‌توانم خیلی درباره مجلس قضاوت کنم اما علی‌القاعده باید با توجه به اینکه آقای پزشکیان خیلی ملاحظه کردند و در واقع کنار آمدند و با ملاحظات آنها این لیست تشکیل شده و از آن طرف رهبری گفته‌اند که هر چه سریع‌تر کابینه تشکیل شود، امیدواریم با هر سلیقه سیاسی که هستند به وضعیت کشور توجه کنند اما به هر صورت الان جو مجلس جوی است که تعدادی افراد افراطی در آن حضور دارند و اینها متاسفانه جوسازی می‌کنند؛ امیدواریم که اکثریت مجلس که نیروهای دلسوز و معتدلی هستند، به سمتی سوق داده شوند که بیشتر از این، دولت معطل نشود.

محمد نعیمی‌پور: اینکه تمام افراد کابینه رای اعتماد بگیرند، نیاز به سفارشات ویژه دارد. اما با این وفاق ملی و شرایطی که در کشور به وجود آمده، رای اعتماد به بیش از 90 درصد از کابینه دور از ذهن نیست. به هر حال در این کابینه چند نفر از نمایندگان مجلس نیز حضور دارند و رئیس مجلس نیز احیاناً از چینش کابینه راضی است. البته واکنش جبهه پایداری تندتر خواهد بود. آنچه مسلم است سر موضوعاتی که حساسیت دارد در حد بالانسر قدرت دارند و نمی‌توانند بازی را به هم بزنند لذا سیاستی که تاکنون اعمال شده، بعید به نظر می‌رسد که جبهه پایداری بتواند کابینه را با چالش بسیار سنگین روبه‌رو کند.