داستـان یونـان باستـان
درباره روایت احمد زیدآبادی از سیاست در ذهن و زندگی یونانیان
درباره روایت احمد زیدآبادی از سیاست در ذهن و زندگی یونانیان
«سیاست در ذهن و زندگی یونانیان»، آخرین کتابی است که به قلم احمد زیدآبادی راهی بازار کتاب شده است. زیدآبادی را بیشتر به‌عنوان روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی می‌شناسند، اما در سال‌های اخیر او جدا از انتشار کتاب‌های خاطرات خود، کتابی نیز با نام «الزامات سیاست در عصر ملت ـ دولت» نوشت که ازقضا مورد استقبال گسترده‌ای نیز قرار گرفت و در بازار کساد کتاب در ایران، به چاپ نهم رسیده است. اصل سخن زیدآبادی در آن کتاب این سخن است که با توجه به هژمونی الگوی ملت ـ دولت در جهان پساوستفالیایی، لازم است که در ایران نیز توجه به این امر در اولویت سیاست قرار بگیرد؛ هرچند چنین مسئله حیاتی و بنیادینی، در دهه‌های اخیر زیر سایه ایدئولوژی‌های فراملی و اهداف اتوپیایی جهان‌وطنی قرار گرفته است. زیدآبادی در آن کتاب البته اشاره‌ای هم به صورتبندی‌های دیگر نظام‌های سیاسی نظیر قبیله، دولت ـ شهر و امپراطوری کرده و به خوانندگان وعده داده بود که مضامین این کتاب را در آثاری دیگر به طور مفصل مورد بررسی قرار دهد. الوعده وفا و اینک کتاب «سیاست در ذهن و زندگی یونانیان»، به بررسی زیست‌جهان یونانیان به‌عنوان مهمترین نظام‌های مبتنی بر دولت ـ شهر پرداخته
است؛ اثری در شش‌فصل که عناوین فصول‌اش از این قرار هستند: برآمدن تمدن یونان، پیروزی در مقابل ایران، توسعه فلسفه و بی‌ثباتی سیاسی، افلاطون و سودای حکومت کامل، ارسطو و سودای حد وسط و مقدونی‌ها و پایان کار تمدن یونانی.
در فصل اول، به خدایان یونانی و سبک دین‌ورزی یونانیان، ظهور فلسفه در ملطیه و آرای فیلسوفان متقدمی چون فیثاغورس، هراکلیتوس و پارمنیدس پرداخته شده و جز این ضمن بررسی سازمان اجتماعی و سیاسی و اقتصادی آتن، قانون‌نویسی و حکمرانی سیاستمدارانی چون دراکون، سولون و پیسیستراتوس و در نهایت ظهور دموکراسی مورد توجه قرار گرفته است. فصل دوم اما نخست به نبردهای ایرانیان و یونانیان معطوف است و ضمن بررسی جنگ‌های ماراتون (داریوش کبیر) و سالامیس (خشایارشاه) نشان می‌دهد چگونه یونانیان با پیروزی در این نبردها، مرزهای خود را در برابر ایرانیان تثبیت کردند و پس از 700 سال از جنگ تروا، بار دیگر کنترل تنگه‌های داردانل و بسفور را به دست گرفتند. بعد از این استقلال سیاسی و برتری نظامی، اما عصر درخشان پریکلس زیر ذره‌بین قرار می‌گیرد؛ دوره شکوهمندی که حیات مادی و معنوی آتن را به اعتلایی رشک‌برانگیز می‌رساند، این شهر را به کانون فرهنگ جهانی بدل می‌سازد و دموکراسی آتنی را تثبیت می‌کند. در فصل سوم بدین مسئله پرداخته می‌شود که رونق فلسفه در عصر پریکلس و ظهور متعاقب متفکرانی چون زنون، دموکریتوس و امپدوکلس در کنار سقراط، افلاطون و سوفسطائیان و
مجادله‌ها و مباحثه‌های متنوعی که میان این جریان‌های فکری درمی‌گرفت و در دموکراسی آتنی مجال بسط پیدا می‌کرد، با نوعی بی‌ثباتی سیاسی نیز همراه می‌شد که اگرچه نمی‌توان آن را نتیجه بلاتردید آن مباحثات دانست، اما نباید در نقش این تنوع افکار در پدیدارشدن نوعی بی‌اعتمادی یا لااقل تردید در قالب‌های قدیمی سبک زندگی یونانی غفلت کرد. به هر روی این فصل با شرح زندگی سقراط و محاکمه او در دموکراسی آتن به پایان می‌رسد تا در فصل چهارم آرای افلاطون و سودای او برای تشکیل حکومت کامل که متضمن نقدی تند بر دموکراسی آتنی هم هست و از نحوه مواجهه دموکراسی با سقراط نیز اثر می‌گرفت، بررسی شود. نویسنده در این فصل به طور خاص روی کتاب «جمهور» افلاطون تمرکز می‌کند، جزء‌به‌جزء آن را شرح می‌دهد و درنهایت نتیجه می‌گیرد که افلاطون به‌واسطه مشاهده پیامدهای تلخ بی‌ثباتی سیاسی، آرمانشهری طراحی کرده است که در آن انضباطی آهنین موجب شود امکان شورش و انقلاب به سمت صفر میل کند. تألی فاسد چنین امری اما از نظر نویسنده دور نمی‌ماند: «مدینه افلاطونی یک جامعه ایستا، بسته، خشک، سرد و بدون هر نوع تنوع هیجان‌انگیز و شادی‌آوری است که چیز زیادی از یک نظام
توتالیتر فرهنگی کم ندارد.» در فصل بعدی اما تمرکز بر آرای ارسطو و کتاب «سیاست» او گذاشته می‌شود؛ کتابی که متضمن نقدهای ارسطو بر استاد خویش نیز هست و در آن «معلم اول»، بحث درباره ماهیت جامعه سیاسی، نقد مدل‌های حکومت، علل انقلاب و راه‌های پیشگیری از آن و... را با نیم‌نگاهی به آرای افلاطون عرضه می‌دارد. فصل پایانی کتاب به امپراطوری اسکندر و فتوحات عمده او اختصاص دارد؛ دورانی که از سویی به حکومت سلسله هخامنشیان در ایران خاتمه بخشید و ازسوی‌دیگر به پایان دولت ـ شهرهای یونانی انجامید. در این دوران جنگ‌های طبقاتی و فلسفه‌هایی چون شکاکیت و اپیکوریسم بنیان‌های مادی و وحدت اجتماعی یونانی‌ها را سست و سیطره رومی‌ها را تسهیل کرد؛ چنانکه ظهور مکتب رواقی نیز نتوانست به احیای تمدن یونان کمکی بکند.
روی‌هم‌رفته، کتاب گزارشی مختصر و خوش‌خوان از تمدن یونان باستان است که با زبانی ساده و درعین‌حال با ذکر عموم نقاط عطف این تمدن، به خواننده خود درکی کلی از آن زمان و مکان ارائه می‌دهد و چون در آن کم نیستند مثال‌هایی از زیست روزمره و حکایات و روایت این مردمان، خواندن آن همان‌قدر مخاطب را با آرای فلسفی متفکران یونان آشنا می‌کند که با سبک زندگی و آداب و عادات مردمان عادی. بااین‌همه، شاید در مقام نقد بتوان گفت بررسی شاعرانی چون هومر، هسیود و مورخانی مانند هرودوت و توسیدید و تراژدی‌نویسانی نظیر سوفوکل و آیسخولوس در این اثر خالی است.
