دو کفه ترازوی برجام

روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.

آژانس انرژی هسته ‌ ای عامل اصلی در پیگیری و نظارت مسائل فنی برجام است؛ در این تردیدی نیست. از ‌ این ‌ رو، محتوای مصاحبه اخیر رافائل گروسی، رئیس آژانس هسته ‌ ای با شبکه CNN و مطالبی که گفته است، دور از انتظار نیست، ولی نکته ‌ ای که گروسی در کل گفت ‌ وگوی خود به فراموشی می ‌ سپارد، نپرداختن او به وجه دیگر برجام یا بهره ‌ مندی اقتصادی ایران از رفع تحریم ‌ ها و زیان ‌ هایی است که در این چهار سال و پس از خروج ترامپ از برجام دیده است. گروسی خیلی خوب می ‌ داند که عبور ایران از برجام، ناشی از خروج طرف اصلی ماجرا، یعنی ایالات متحده از برجام است. درست مثل یک ترازو که یک ‌ کفه آن تعهدات ایران و کفه دیگر ترازو، تعهدات طرف آمریکایی و غربی است. وظیفه گروسی، رسیدگی به کفه تعهدات ایران است؛ این درست است، اما فرض بوده که کفه تعهدات طرف مقابل کماکان در جای خود قرار دارد و خالی نیست؛ نه اینکه آن کفه از چهار سال پیش خالی شده باشد و آژانس همچنان و فقط در پی راستی ‌ آزمایی تعهدات ایران و کفه فنی برجام باشد.

آژانس هسته‌ای می‌تواند به کفه ایران بپردازد، به‌شرط آنکه درباره کفه طرف مقابل نیز موضع‌گیری کند. آژانس عامل و ناظر بی‌طرف ماجرا است، اما این بی‌طرفی به معنای آن نیست که رفتار طرف دیگر را نادیده بگیرد. کفه ایرانی برجام از همان زمان خروج ترامپ از این توافق، سنگین و سنگین‌تر شده است و اصولاً در کفه طرف مقابل چیزی نیست که بخواهد با کفه ایران به توازن برسد، هرچه در کفه ایران هست، حتی اگر اندک هم باشد، موجب سنگینی آن، بر طرف مقابل می‌شود. پس بود و نبود یا انجام و انجام ندادن تعهدات ایران هیچ خللی در سنگینی کفه ایرانی ترازوی برجام ایجاد نمی‌کند. در هر صورت، کفه ایران سنگین‌تر است و آژانس حق ندارد به این موازنه بی‌توجه باشد. با وجود این، ذکر این نکته ضروری است که وضعیت موجود لزوما به‌معنای تایید سیاست‌های احتمالی غیرمنعطف در مذاکرات نیست. مذاکرات برجام، عرصه واقعیت است. تردیدی در خطاکار بودن ایالات متحده در وضع پیش‌آمده نیست، ولی تلاش نکردن برای حل مساله نیز قابل قبول نیست. گروه مذاکره‌کننده باید کوشش کند شرایط را برای رسیدن به تفاهم حداکثری فراهم کند، به‌ویژه آنکه مهم‌ترین ضعف برجام این بود که تاکتیکی تلقی شد. برجام نقطه آغاز و نه پایان تفاهم با نظام بین‌الملل بود. نقطه آغازی منصفانه که باید در عرصه‌های دیگر، به‌ویژه مسائل منطقه‌ای نیز ادامه می‌یافت که نیافت.