ضرورت خویشتن‌داری غرب
آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش جامع ارزیابی اجرای پادمان‌ها توسط ایران، به صراحت شواهدی ارائه داده‌است که ایران در گذشته تعهدات پادمانی خود را نقض کرده‌است، و در عین حال هیچ شواهدی پیدا نکرده‌است که نشان بدهد ایران در حال حاضر برنامه نامشروع و غیرقانونی هسته‌ای در حال اجرا داشته‌باشد.
کلسی داونپورت مدیر سیاست‌گذاری عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات
نویسنده این یادداشت در بخش‌هایی از این نوشته به ادعاهای گزارش محرمانه اخیر مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای ادعایی اعلام نشده در ایران اشاره می‌کند و مدعی وجود برنامه تسلیحاتی هسته‌ای در ایران تا پیش از سال ۲۰۰۳ می‌شود. ترجمه و بازنشر این یادداشت به معنای تایید این ادعاها نیست و فقط با هدف آشنایی مخاطب فارسی زبان با ادعاهای مطرح‌شده در گزارش مدیرکل آژانس و تحلیل‌های مرتبط با آن توسط کارشناسان خارجی در «هم‌میهن» منتشر می‌شود.
آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش جامع ارزیابی اجرای پادمان‌ها توسط ایران، به صراحت شواهدی ارائه داده‌است که ایران در گذشته تعهدات پادمانی خود را نقض کرده‌است، و در عین حال هیچ شواهدی پیدا نکرده‌است که نشان بدهد ایران در حال حاضر برنامه نامشروع و غیرقانونی هسته‌ای در حال اجرا داشته‌باشد. یافته‌های آژانس بینالمللی انرژی اتمی بار دیگر ثابت می‌کند که نیاز فوری به یک توافق با ایران وجود دارد که ایران را به اجرای کامل پادمان‌های الزامی قانون بازگرداند و ریسک‌های آینده اشاعه هسته‌ای را در ایران کاهش دهد.
گزارشی که روز ۳۱ مه (۱۰ خرداد) به صورت محرمانه در اختیار اعضا قرار گرفت، در جلسه ماه نوامبر سال گذشته شورای حکام آژانس از مدیرکل درخواست شده‌بود. این گزارش اطلاعات و زمینه‌های گسترده‌تری در مورد تحقیقات چندین ساله از چهار محل در ایران در اختیار می‌گذارد که [ادعا شده‌است] ایران در آن فعالیت‌های هسته‌ای اعلامنشده انجام داده‌است و مواد هسته‌ای اعلام نشده نگهداری کرده‌است. این مکان‌ها بر خلاف تعهدات ایران بر اساس پادمان هرگز به آژانس معرفی نشده‌بودند.
آژانس بینالمللی انرژی اتمی در این گزارش به صورت طبیعی نتیجه‌گیری کرده‌است که از این چهار مکان، سه مکان بخشی از «یک برنامه هسته‌ای اعلامنشده ساختارمند بودند» که تا اوایل دهه اول قرن بیست و یکم [قبل از سال ۲۰۰۳ ] در آنها «برخی فعالیت‌های اعلام نشده از برخی مواد اعلام نشده هسته‌ای» استفاده کرده‌اند. اما نکته بسیار مهم اینجاست که گزارش نتیجه‌گیری می‌کند که «هیچ شاهد معتبری وجود ندارد که برنامه ساختارمند هسته‌ای اعلام نشده جاری در ایران وجود داشته‌باشد.» یافته‌های آژانس در این زمینه که ایران در حال حاضر برنامه پنهانی تسلیحات هسته‌ای دنبال نمی‌کند، با یافته‌های جامعه اطلاعاتی آمریکا در مورد برنامه هسته‌ای ایران مطابقت دارد.
شواهد روشن فعالیت‌های اعلامنشده
گزارش جامع ۳۱ مه به روشنی یک پرونده منطقی عرضه می‌کند که نشان می‌دهد ایران نتوانسته‌است تعهدات الزام‌آور قانونی خود را بر اساس پیمان عدم اشاعه (NPT) اجرا کند. این پرونده فعالت‌های اعلامنشده هسته‌ای در برخی مکان‌های مورد بازرسی را نشان می‌دهد که به فعالیت‌های [ادعایی] ایران برای تسلیحاتی‌سازی برنامه هسته‌ای تا پیش از سال ۲۰۰۳ مربوط است. اما واقعیت این است که این گزارش چندان هم افشاگرانه نیست. در واقع آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مورد چیزهایی که از قبل می‌دانستیم، اطلاعات و جزئیات بیشتری ارائه داده‌است.
از قبل هم می‌دانستیم که [ادعا شده‌است] ایران در آن دوران فعالیت‌هایی برخلاف تعهدات پادمان در چارچوب یک برنامه توسعه تسلیحات هسته‌ای پنهانی انجام داده‌است که مواد هسته‌ای مورد استفاده در آن هرگز به آژانس اعلام نشده‌بودند. اینها مسائلی بسیار جدی هستند که قطعاً باید به آنها پاسخ داده‌شود، اما بیان این مسائل به آن معنا نیست که شاهد معتبری وجود داشته‌باشد که ایران قصد دارد در آینده سلاح هسته‌ای تولید کند. استدلال ایران که قانع‌کننده هم نیست، این است که تحقیقات کنونی آژانس بینالمللی انرژی اتمی تلاشی برای بازگشایی تحقیقاتی در مورد برنامه [ادعایی] تسلیحاتی‌سازی در گذشته است که قبلاً در قالب پرونده ابعاد احتمالی نظامی (PMD) به آن پرداخته‌شده‌بود.
آن تحقیقات در چارچوب توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ یا برجام در دسامبر ۲۰۱۵ بسته شده‌بود. گزارش ۳۱ مه این فعالیت‌های [ادعایی] را به اقدامات مرتبط با برنامه [ادعایی] تسلیحاتی‌سازی مرتبط می‌کند که در PMD به آن پرداخته‌شده‌بود، اما مجدداً پرونده تسلیحاتی‌سازی را بازگشایی نمی‌کند. در واقع آژانس بینالمللی انرژی اتمی در بررسی فعالیت‌ها و مواد یافت‌شده در تاسیسات موسوم به مریوان، ورامین، تورقوزآباد و لویزان-شیان در حال اجرای مسئولیت خود برای شناسایی کلیه مواد شکافت‌پذیر و مسئولیت‌پذیر کردن ایران در قبال رعایت تعهدات خود در پادمان است.
اینکه این فعالیت‌ها در گذشته اتفاق افتاده و مربوط به پرونده تحقیقاتی است که در گذشته پرونده آن بسته شده‌است، باعث نمی‌شود که ایران از تعهدات خود برای همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی معاف شود و در مورد مواد شکافت‌پذیر مورد اشاره توضیح ندهد. پاسخ دادن به این سوالات پادمانی الزاماً به معنای اعتراف ایران به داشتن برنامه تسلیحاتی هسته‌ای تا پیش از سال ۲۰۰۳ نخواهد بود.
دلالت‌های گزارش آژانس بر دیپلماسی هسته‌ای
«گزارش شده‌است که ایالات متحده با حمایت کشورهای اروپایی در نظر دارد که یک قطعنامه محکومیت علیه ایران به دلیل فقدان همکاری با آژانس و یافته‌های مربوط به نقض تعهدات در حوزه پادمان‌ها صادر کند. چنین قطعنامه‌ای استمرار قطعنامه‌های پیشین تلقی می‌شود که از ایران می‌خواست همکاری بیشتری با آژانس داشته‌باشند. تردیدی نیست که تهران برای نقض پادمان‌ها باید مسئول شمرده‌شود. اما صدور یک قطعنامه در جلسه پیش روی شورای حکام آژانس، آن هم در شرایطی که ایران و ایالات متحده همچنان مشغول گفت‌وگوها برای یافتن فرمولی با هدف محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران هستند، این مخاطره را در پی دارد که پیشرفت دیپلماتیک شکننده‌ای را که تاکنون ایجاد شده‌است، از بین ببرد.
تقریباً بدون شک ایران چنین محکومیتی را، هر اندازه هم که منطقی باشد، به عنوان یک اقدام تحریک‌آمیز تلقی خواهد کرد و مانند گذشته با شتاب دادن بیشتر به فعالیت‌های هسته‌ای و کاهش همکاری با آژانس به چنین قطعنامه‌ای واکنش نشان خواهد داد. با توجه به اینکه ایران در آستانه تسلیحات هسته‌ای قرار دارد و اخیراً مقام‌های این کشور علناً از ارزش‌های امنیتی بازدارندگی هسته‌ای سخن می‌گویند، هر اقدام تحریک‌آمیز و تشدید تنشی باعث می‌شود که فرآیند مذاکرات متوقف شود و احتمال درگیری افزایش پیدا کند.
همانگونه که گزارش آژانس تاکید کرده‌است، تهران با توجه به گسترش برنامه غنی‌سازی اورانیوم و اقدامات مرتبط به تسلیحاتی‌سازی در گذشته، در موقعیت بهتری برای توسعه سریع سلاح‌های هسته‌ای قرار گرفته‌است. با توجه به این موضوع هر دو طرف باید در واکنش به این گزارش خویشتن‌داری نشان دهند و بر مذاکرات تمرکز کنند. دولت ترامپ فرصت محدودی برای تخفیف دادن ریسک اشاعه هسته‌ای از سوی برنامه هسته‌ای ایران دارد. ضروری است که آمریکا به دنبال یک توافق بر مبنای اهداف روشن عمل‌گرایانه باشد.
اصلی‌ترین اصول این توافق باید به عقب برگرداندن فعالیت‌های حساس مرتبط با اشاعه در ایران و به کارگیری اقدامات نظارتی و راستی‌آزمایی دقیق باشد. رسیدن به یک توافق باعث نمی‌شود که ایران از بند تعهدات به آژانس خلاص شود. ایران در چارچوب فرآیند توافق یا به موازات آن باید فعالیت‌های اعلام نشده هسته‌ای‌اش را برای آژانس توضیح دهد. اجرا و استمرار یک توافق موثر هسته‌ای نیازمند این است که تهران تعهدات پادمانی‌اش را کامل اجرا کند و همه مواد هسته‌ای ایران تحت نظارت کامل قرار داشته‌باشد.
