تهاتر نفت و کالا رسمی شد

بررسی اظهارات رئیس دولت درباره دستاوردهای سفر به آفریقا

رئیس دولت سیزدهم توافق بر سر تهاتر محصولات پتروشیمی با کالاهای اساسی را از دستاوردهای مهم سفر خود به سه کشور آفریقایی دانسته و گفته است: «آفریقا سرزمین فرصت‌هاست.» خواسته یا ناخواسته تهاتر از زمان تحریم‌ها در دولت‌های قبلی آمریکا به‌صورت جدی به ادبیات اقتصاد ایران وارد شد. زمانی این تهاتر با کشورهایی همچون روسیه و چین بود اما این روزها تهاتر ایران با بسیاری از کشورها گسترش یافته است. برای نمونه ایران با عراق تهاتر کالا و تأمین کالای اساسی به‌جای دریافت ارز حاصل از صادرات برق دارد. حال دامنه تهاتر ایران به کشورهای آفریقایی نیز رسیده است.کشورهایی که خودشان در اداره امورشان با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و باید در قبال محصولات پتروشیمی وارداتی به ایران کالاهای اساسی صادر کنند. قطعاً توسعه و بهبود روابط خارجی و اقتصادی با تمام کشورها امری مهم است، درحالی‌که تهاتر کالا با برخی از کشورها،‌ دیگر دستاورد نیست بلکه عقب‌گرد نگران‌کننده است. البته دلیل اصلی افزایش مبادلات تجاری به شیوه تهاتر در اقتصاد ایران در کنار تحریم‌ها، ورود ایران به لیست سیاه ‌ FATF است؛ موضوعی که مسئولان ذی‌ربط و تصمیم‌گیران نسبت به آن بی‌تفاوت هستند. این در حالی است که تمامی مبادلات تجاری در دنیا بر اساس اصولی است که بر کلیه روابط مالی در دنیا دنبال می‌شود. عدم عضویت ایران در FATF علاوه بر افزایش هزینه‌های مبادلاتی منجر به عدم شفافیت مبادلاتی و کاهش ظرفیت‌های تجاری می‌شود.

چهارشنبه هفته گذشته رئیسی به سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه سفر کرد. او در روز اول به دو کشور کنیا و اوگاندا رفت و سومین مقصدش زیمبابوه بود. او در این سفرها اسنادی را امضا و موضوعاتی را مطرح کرد. رئیسی درباره این سفر با بیان اینکه هدف اول این سفر تقویت عمق راهبردی جمهوری اسلامی بود، گفت: «گسترش ارتباط با کشورهای قاره آفریقا از اهداف این سفر بود؛ چراکه آفریقا قاره فرصت‌های ارزشمند، منابع سرشار طبیعی، معادن و زمینه‌ها و استعدادهای فراوان است.» اما مهم‌ترین موضوعی که او به آن اشاره می‌کند و آن را بزرگترین دستاورد سفرش به کشورهای آفریقایی می‌داند، «تهاتر محصولات پتروشیمی با کالاهای اساسی» است. این دستاورد موضوعات مهمی در خود پنهان کرده است. برخی از کارشناسان به این دستاورد واکنش نشان داده و اعلام کردند که ایران باید به سمت کشورهای قدرت برتر و دارای تکنولوژی روز دنیا برود، اما حالا دروازه‌های کشورهای آفریقایی را فتح کرده‌اند که با فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند. دولت سیزدهم در این کشورها به دنبال تامین کالاهای اساسی مورد نیاز خود است، درحالی‌که رئیسی برای رسیدن به صندلی ریاست‌جمهوری مدعی شد اقتصاد کشور را به مسائل خارجی و برجام گره نمی‌زند و حالا به نقطه تهاتر کالا به کالا رسیده است، آن‌هم در دورانی که با کمبود منابع ارزی روبه‌روست.

دولت نباید ورود کند

جاوید قربان‌اوغلو، سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی درباره دستاورد سفر رئیس دولت به آفریقا و تهاتر بین ایران و کشورهای آفریقایی به هم‌میهن گفت: «اینکه کشورهای آفریقایی یک ظرفیت بزرگ، نه برای ما، بلکه برای همه دنیاست، شکی نیست. آفریقا علاوه بر آنکه زمین‌های گسترده و متنوع کشاورزی دارد، دارای معادن نابی است.» او با اشاره به سابقه ارتباط ایران و کشورهای آفریقایی در زمان آیت‌الله هاشمی، افزود: «54 کشور آفریقا در سطح بین‌المللی مانند سازمان بین‌الملل و... نقش‌آفرینی می‌کنند. از زمانی که اتحادیه آفریقا تاسیس شد، عمدتاً کشورهای این قاره نشان داده‌اند که در تمرین دموکراسی نسبت به گذشته با احتساب کودتاهای متعدد موفق عمل کرده‌اند.»

این دیپلمات تاکید کرد: «البته برخی از کشورها هنوز مشکل دارند. به‌عنوان مثال اخیراً کشور سودان درگیر جنگ داخلی است اما این موضوعات موجب نمی‌شود که در ظرفیت‌های آفریقا تردید کنیم. به‌عنوان مثال کشت فراسرزمینی را که از زمان دولت سازندگی شروع شده بود، می‌توان در این کشورها دنبال کرد.» جاوید قربان‌اوغلو در ادامه افزود: «آفریقا از هر نظر یک فرصت و ظرفیت بسیار بالاست و سایر کشورها نیز به دنبال استفاده از این ظرفیت‌ها هستند. به‌عنوان مثال تجارت ترکیه در 20 سال گذشته با این کشورها بیش از 20 برابر افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که این کشور در بیش از 40 کشور آفریقایی سفارت دارد و دارای پروازهای مستقیم است. برزیل از قاره آمریکای جنوبی، ژاپن و چین از قاره آسیا نیز با کشورهای آفریقایی مراوده تجاری و اقتصادی دارند. البته کشورهای اروپایی سال‌هاست که به‌دنبال تجارت با این کشورها هستند؛ هرچند حضور این کشورها در آفریقا غارت بود تا تجارت.»

او درباره تهاتر محصولات پتروشیمی با کالاهای اساسی، گفت: «بعضی از اقلامی که ایران وارد می‌کند، در آفریقا وجود دارد. از سوی دیگر به دلیل نیاز شدید آفریقا به محصولات پتروشیمی، یکی از مقاصد تولیدات ایران، این کشورهاست. ایران یکی از تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در دنیا است بنابراین اگر سازوکاری ایجاد شود که بتوانیم به این تهاتر دست‌یابیم، ایرادی ندارد و ایده خوبی است.» جاوید قربان‌اوغلو با اشاره به اینکه نباید دولت وارد سازوکار اجرایی این تهاتر شود، افزود: «این سازوکار باید صرفاً و به‌طور انحصاری به بخش خصوصی سپرده شود. تجربه 30 ساله مسئولیت و مطالعاتم در آفریقا نشان داده که اگر دولت بخواهد به این عرصه ورود پیدا کند، قطعاً ناموفق خواهد بود. باید بخش خصوصی قدرتمندی با ایجاد کنسرسیوم واردات و صادرات پای کار بیاید زیرا اگر دولت بخواهد دفتری برای ارتباط اقتصادی و تجاری باز کند و خود مدیریت امور را برعهده بگیرد، ناموفق خواهد بود.»

با تهاتر کالا با کالا، کشور را پرهزینه اداره می‌کنند

مرتضی افقه، اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه دولت رئیسی مدعی بود اقتصاد کشور را به مسائل خارجی گره نمی‌زند، آیا سیاست او درباره تهاتر کالا نشانه اشتباه بودن آن شعار نیست؟ به هم‌میهن گفت: «فکر نمی‌کنم اشتباه است. این موضوع فقط برای کسب رای بود. از قبل از انتخابات، روحانی را کوبیدند و گفتند که مسائل اقتصادی را به برجام و تجارت با غرب گره زده و اگر ما بیاییم تجارت را مختص غرب نمی‌کنیم. رئیسی تخصصی در امور اقتصادی و اجرایی نداشت اما مشاورانش که این شعارها را به او منتقل کردند، به خوبی می‌دانستند که شرایط اقتصادی چگونه است. اقتصاد ما در تمام ابعاد (تولید و مصرف) نیاز به روابط خارجی دارد. البته تمام کشورها برای رساندن کشورشان به رفاه ناچار از مراودات تجاری هستند. اما شدت وابستگی ایران به روابط خارجی به دلیل وابستگی به فروش نفت و تامین نیازهای تولید و مصرف از خارج، بیشتر از بقیه کشورها است. بنابراین بعید است که نمی‌دانستند که این موضوعات فقط شعار است.» این اقتصاددان تاکید کرد: «در حال حاضر رسیدیم به تهاتر. تهاتری که متعلق است به هزار سال قبل و زمانی که در جهان پول وجود نداشت. متاسفانه در حال حاضر کشور را پرهزینه‌تر از گذشته آن‌هم از جیب مردم اداره می‌کنند. پول از زمان طلا و نقره تاکنون که ارز دیجیتال به وجود آمده، جهت تسهیل مبادلات تجاری ایجاد شده آن‌هم برای ارزان کردن مبادله و فروش کالاها.» مرتضی افقه درباره تکنولوژی‌های روز در کشورهای آفریقایی، گفت: «آفریقا ظرفیتی ندارد که اقتصاد ایران را به جلوتر هدایت کند. این در حالی است که در ایران با توسل به درآمدهای نفتی حداقل در بسیاری از تولیدات، در مرز پیشرفت تکنولوژی قرار دارد. این کشورها در نهایت برخی از کالاها و نیازهای کشاورزی ایران را تامین کنند. به‌ویژه آنکه سفرهای دولت به فقیرترین کشورهای آفریقا بوده است. از یک طرف هم ممکن است این کشورها برخی از کالاهای صنعتی ایران را خریداری کنند. اما ایران در قبال فروش کالاها فقط محصولات کشاورزی خام دریافت می‌کند.»

بازارهای کشورهای مقابل را شناسایی کنیم

عباس آرگون، عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره ارتباط با این کشورها تاکید کرد: «قطعاً این ارتباطات می‌تواند به اقتصاد ایران کمک کند. باید از توانمندی‌های دیگر کشورها استفاده کنیم. باید توسعه و تعاملات بین‌المللی را گسترش دهیم تا متناسب با نیازها از ظرفیت‌های آنها استفاده کنیم و ظرفیت‌های این کشورها نیز برای صادرات باید پایش شود.» او افزود: «باید براساس مزیت‌هایمان با کشورها در تعامل باشیم و متناسب با نیاز آن کشورها کالا تولید و صادر کنیم. در غیراین‌صورت امکان تحمیل هزینه به کشور وجود دارد.»

آرگون تاکید کرد: «ما باید با کشورهای مختلف متناسب با نیازهایمان در ارتباط باشیم. باید از تکنولوژی و دانش روز کشورهای پیشرفته و از مواد اولیه و مواد معدنی کشورهای دیگر استفاده کنیم و کالاهایی که در ایران تولید می‌شود را به آن کشور صادر کنیم.»

او درباره تهاتر کالا به کالا توسط دولت سیزدهم، گفت: «به میزان نیاز کشور اگر بتوانیم کالا تهاتر کنیم، ارزشمند است، چون بخشی از نیاز کشور تامین خواهد شد. اما نباید کالاهایی که در ایران تولید می‌شود را تهاتر کنیم. این روشی است که می‌توان با استفاده از آن بخشی از محدودیت‌های تحریم را حل کنیم. این سیاست‌ها کوتاه‌مدت است و در زمان تحریم‌ها می‌شود از آن استفاده کرد.»