یک سال گذشت
مباحثه مجازی فعالان سیاسی در سالگرد بازداشت سیدمصطفی تاج‌زاده
مباحثه مجازی فعالان سیاسی در سالگرد بازداشت سیدمصطفی تاج‌زاده
انگار نام مصطفی تاج‌زاده به حوادث تیرماه گره خورده است. سال 78 این تاج‌زاده بود که خود را به کوی دانشگاه رساند و به صحبت با دانشجویان پرداخت و پس از آن نیز عضو کمیته تحقیق و تفحص از ماجرای کوی دانشگاه بود و در گزارش این تحقیق و تفحص آمده بود: «بعد از حضور جانشین منطقه مرکزی ناحیه تهران بزرگ و رفتارهای غیرمدبرانه ایشان، درگیری‌ها، به‌طور پلکانی رو به اوج نهاده است. در این میان به نظر می‌رسد تعدادی از افراد که مایل به خاتمه این وضعیت نبوده‌اند از این فضا استفاده نموده و بر شدت آن افزوده‌اند.»
17 تیر 1401 دیگر تیرماهی بود که برای تاج‌زاده سرنوشت‌ساز بود. او که به عملکرد نظام انتقاد داشت، تحت عنوان آنچه «اقدام علیه امنیت ملی» خوانده می‌شد، به زندان رفت. حالا یک‌سال پس از بازداشت او در کلاب‌هاوس نشستی با موضوع «ایران من؛ سالگرد بازداشت مصطفی تاج‌زاده» برگزار شد و کنشگران بسیاری با حضور در این نشست اینترنتی نظرات خود را درباره افکار، روش، منش و رفتار تاج‌زاده بیان کردند.
مخالفین را به رنگ خود درمی‌آورد
سعید حجاریان، کنشگر و نظریه پرداز سیاسی در این نشست تاکید کرد: «از قدیم رسم بود در عید غدیر میان شیعیان عقد اخوت بسته می‌شد. یعنی دو نفر که هیچ نسبت سببی یا نسبی با هم نداشتند، با خواندن خطبه‌ای برادر یکدیگر شمرده می‌شدند و این برادری مادام‌العمر بین آنها برقرار می‌ماند و هر برادر در مواقع لزوم به داد برادر خود می‌رسید. حتی این کار به میان زنان نیز کشیده شد و آنها نیز با یکدیگر خواهرخوانده می‌شدند. این‌ها سازوکاری بود برای استحکام جامعه و احسان بین شیعیان.» او با اشاره به اینکه گمان دارم سیدمصطفی تاج‌زاده با حسن خُلقی که دارد ناخواسته بسیاری را از گروه‌های مختلف، برادرخوانده خود کرده است بی‌آنکه عقدی بین آنها منعقد شده باشد، افزود: «مگر می‌توان چند جلسه با مصطفی نشست و شیفته مَلَکات و سجایای وی نشد. من دیده بودم که حتی با مخالفین خود نیز وقتی به گفت‌و‌گو می‌نشست کم‌کم آنها را به رنگ خود درمی‌آورد. دوستان که جای خود داشتند.»
این فعال سیاسی گفت: «تاج‌زاده پس از دوران 7 ساله در زندان با ادبیاتی پاکیزه و مؤدبانه همچون گذشته در عرصه سیاست فعال بود. آیا آقایان لحظه‌ای تأمل کرده‌اند مسیری را که با بازداشت تاج‌زاده مسدود کرده‌اند، چگونه گشوده می‌شود؟»
ضرورت اصلاح سیاست‌های اساسی
صادق نوروزی، دبیرکل حزب توسعه ملی ایران نیز با حضور در این نشست اینترنتی، تاکید کرد: «نام تاج‌زاده از بازداشت اخیر تاکنون، بیش از پیش در جامعه مطرح است. دغدغه سرنوشت کشور جزو اصلی زندگی تاج‌زاده بوده است. به‌نحوی که زندگی روزمره حاشیه زندگی‌اش محسوب می‌شود. تاج‌زاده اهل گفت‌و‌گو است بدون مرزبندی. علاوه بر این او به جوان‌ها اعتقاد داشت و افراد زیادی را وارد وزارت کشور کرد.» او با اشاره به اینکه انتخابات شورا و احیای شوراهای شهر و روستا جزو نقاط مثبت کارنامه اوست، افزود: «تاج‌زاده چه در زندان پیشین چه در زندان فعلی ارتباطش را با سیاست قطع نکرد. تاج‌زاده در نشریه عصرما نقش مهمی داشت و تا نیمه‌شب دغدغه انتشار این نشریه را داشت. باور تاج‌زاده اصلاحات اساسی است. زمانی‌که رهبری نمازجمعه می‌خواندند تاج‌زاده مشاوره‌هایی می‌داد و رهبری شناخت کافی از ایشان دارند.» صادق نوروزی با بیان اینکه متأسفانه زمانی که تاج‌زاده اثربخش شد، با او برخورد کردند، گفت: «بحث ما با تاج‌زاده این بود که می‌توان به‌جای قانون اساسی، سیاست‌های اساسی را اصلاح کرد. حرفی که خاتمی هم در بیانیه‌اش به آن اشاره دارد. منتهی عده‌ای به این تحلیل رسیدند این‌ها یعنی تضعیف رهبری.»
چشم‌ها در سیاست به اوین و محصور آن
ماشاءالله شمس‌الواعظین، روزنامه‌نگار پیشکسوت نیز با حضور در این مبحث گفت: «با جدی بودن مباحث تاج‌زاده در حلقه کیان آشنا شدم. مباحث سنگین و تئوریک در نقد اندیشه‌های دکتر سروش و سایر مسائل فکری نشریه کیان مطرح می‌کرد. به خود تاج‌زاده گفتم که، زندان اخیر او و آخرین نامه موسوی باعث شد مرجعیت اپوزیسیون به داخل بازگردد. بعد از اعتراضات سال گذشته، تلاش شد مرجعیت اپوزیسیون به خارج منتقل شود اما مباحث تاج‌زاده اپوزیسیون را کلافه کرده بود و این مسئله را در مناظره‌های او می‌دیدیم.» او افزود: «ظرفیت دو استادیوم امجدیه پای سخنرانی مجازی تاج‌زاده بود و این مهم است. من امیدوارم سایر مرجعیت‌ها هم به داخل برگردد. این اوج بی‌مسئولیتی است که خبری در داخل تولید شود، در خارج پردازش شود و دوباره به داخل برگردد. الان چشم‌ها در سیاست به اوین و آن محصور است اما در رسانه هنوز این شرایط را نداریم.»
ویژگی‌های مهم تاج‌زاده
آذر منصوری، دبیرکل حزب اتحاد ملت با اشاره به اینکه نزدیک به چهار دهه است که تاج‌زاده را می‌شناسم و از زمان جبهه مشارکت با او همکاری داشتم، افزود: «او به گمان من چند ویژگی مهم دارد. خط قرمز تاج‌زاده ایران و منافع ملی کشور است. تاج‌زاده به دینی باور دارد که سازگار با معنویت و اخلاق است. تاج‌زاده یک دموکراسی‌خواه است و منتقد جدی نظارت استصوابی است و همواره از حق تشکل‌یابی همه شهروندان دفاع کرده است.» منصوری تاکید کرد: «تاج‌زاده مخالف انواع تبعیض نه‌تنها علیه زنان بلکه علیه همه شهروندان است و از حق برابری همه دفاع می‌کند. تاج‌زاده توسعه‌خواه است اما نه توسعه آمرانه. او طرفدار استقلال است اما استقلال را معادل انزوا نمی‌داند. تاج‌زاده خشونت‌پرهیز و قانون‌گراست و اگر از اصلاحات ساختاری صحبت می‌کند با توجه به این فرض‌هاست.»
روند با تجربه شدن عضو مجاهدین انقلاب
فیض‌الله عرب‌سرخی، فعال سیاسی عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران در این نشست اینترنتی تاکید کرد: «حرف زدن درباره تاج‌زاده کار سختی است. بنابراین سعی می‌کنم از زوایای ناگفته بگویم. به دلیل همراهی و حضور مشترک در یک حزب، شناخت من از تاج‌زاده به روزهای اول انقلاب بر می‌گردد؛ هم در مسائل سیاسی و هم در حوزه اداری-اجرایی. تاج‌زاده یک چهره شفاف است. ما چهره‌های سیاسی زیادی داریم اما بخش‌های مخفی دارند و به دلیل نوع سلوک تاج‌زاده ابهامات کمی در زندگی‌اش است.» او افزود: «تاج‌زاده در وزارت ارشاد هم مانند امروز سالم و با پشتکار بود. او در یک بازه ۴۵ساله تغییر چندانی نکرده است و فقط روند با تجربه شدن یک جوان را در او می‌بینیم. دوره زندان او متفاوت بود چون فضای سختی داشت اما زندان را خوب تحمل کرد و منشأ روحیه بود. حتی مسئولان پرونده او هم از رفتار شفاف او در حیرت بودند و شاید حسرت می‌خوردند که تاج‌زاده در اردوگاه آنها بود. در اوین، صدای تاج‌زاده را از اتاق بازجویی مجاور شنیدم. آرام و مستدل صحبت می‌کرد. او زندان پرمطالعه‌ای هم داشت و این از ویژگی‌های یک فرد باورمند است. تاج‌زاده نه شکایتی از کسی داشت و نه خود را طلبکار می‌داند و این ویژگی‌ها نادر است.»
اجرای عدالت و تعمیم آزادی
اشرف بروجردی، رئیس پیشین کتابخانه ملی نیز در سالگرد بازداشت مصطفی تاج‌زاده تاکید کرد:«تاج‌زاده دو دغدغه دارد: اجرای عدالت و تعمیم آزادی. من او را از سال ۱۳۵۸ می‌شناسم و اولین حکم‌ام را از او گرفتم و جزو تیمی بودم که باید به اجلاس بین‌المللی زن در کنیا می‌رفتم. پس از آن او همواره به‌عنوان یک الگو برای من مطرح بود. نه فقط برای من، برای همه کسانی‌که دغدغه انقلاب و خون‌های ریخته‌شده را داشتند. به‌خاطر دارم تابستان ۱۳۷۸ و زمان حمله به کوی دانشگاه را. هر دو فرزند من دانشجو بودند و من شاغل در وزارت کشور بودم. جوان‌ها نگران سلامتی تاج‌زاده بودند به‌خصوص زمان تیراندازی‌ها.» او افزود: «این نشان می‌دهد او الگوی زیست و راهنماست. مهم‌ترین صفت او حُسن خلق اوست و خنده او هیچ‌گاه فراموش نمی‌شود. تاج‌زاده جزو کسانی است که برای انقلاب تلاش بسیار کرده و هزینه زیادی پرداخته است اما هرگز کوتاه نیامده و این یک درس است برای همه کسانی‌که نگران ایران هستند.»
مسئله تاج‌زاده میراث مشروطه است
سعید شریعتی، عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت نیز تاکید کرد: «اصلاحات ساختاری و جنبش قانون اساسی که تاج‌زاده ید واحده مسیرش را پیش گرفته است، مسئله ما از دوره رساله یک کلمه تا به امروز است. ما امروز به نقطه‌ای رسیدیم که گویی به عصر میرزا یوسف‌خان رسیده‌ایم. قانون اساسی که چهل‌وچهار سال از عمر آن گذشته است، نیروهای سیاسی و جامعه مدنی اجماع دارند که این قانون اساسی کفایت حل مسائل را ندارد و اراده‌ای برای گشودن بن‌بست‌ها نیست. جمع‌بندی نیروهای سیاسی مکتب تاج‌زاده این است که باید از نگارش متن صامت عبور کرد و فضای ذهنی جامعه را به سمت حرکتی جهت داد که نهایتاً ایده حکمرانی بدون حق ویژه را احیا کند.» شریعتی گفت: «جنبش‌هایی که در گذشته بوده برآمده از مطالبات زنان هستند، نشان می‌دهد هیچ قشری حق ویژه ندارد تا برای دیگری الگوی زیست تعریف کند. امیدوارم تاج‌زاده و دیگر زندانیان که به صرف آزادی‌خواهی در زندان هستند، به‌زودی در کنار ما باشند و صلاح و فلاح ملک و ملت فراهم شود.»
تحلیل‌های فراحزبی تاج‌زاده
مرتضی الویری، فعال سیاسی و عضو پیشین سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نیز در این نشست تاکید کرد: «سابقه آشنایی من با تاج‌زاده از زمستان سال ۱۳۵۷ است. در زیر و بم دیدگاه‌ها و فعالیت‌های او بوده‌ام. تاج‌زاده چند ویژگی دارد. این ویژگی‌ها باعث می‌شود تأسف بخورم در زندان است و کشور از فکر و ایده او بهره نمی‌برد. درباره سلامت مالی و اخلاقی تاج‌زاده آگاه هستیم. برخورد او با رقبای سیاسی هم ویژگی قابل‌توجهی است. او از به‌کارگیری ادبیات غیراخلاقی امتناع می‌کند. تاج‌زاده ذهنی فعال و طبقه‌بندی‌شده دارد و در بیان و ارائه مطالب دقیق است و این برآمده از هوش سرشار اوست. حتی در مباحث اقتصادی نیز شاهد هستیم با وجود تمرکز بر سیاست، با دقت اظهارنظر می‌کند.» او افزود: «تاج‌زاده سخنور قابلی است و از همه مهم‌تر اینکه موضوع را فراحزبی تحلیل می‌کند و این نقطه‌قوت اوست. تماس‌هایی که از زندان می‌گیرد نیز نشان چنین رویکردی است و انرژی‌بخش است. حرف و عمل تاج‌زاده انطباق دارد اما در مقام عمل و اجرا متفاوت عمل می‌کند. این مسئله شاید جزئی به‌نظر برسد اما واجد اهمیت است. سال گذشته افطار مهمان او بودیم. درحالی‌که مصطفی تشنه بحث‌های سیاست بود، یک‌مرتبه بحث‌ها را رها کرد و سراغ شستن ظرف‌ها رفت. گفتیم این مصداق تطبیق ایده و اجرا است و به برابر حقوقی اعتقاد دارد.» الویری گفت: «سال ۸۸ ضرورتی پیش آمد و منزل یکی از دوستان اصلاح‌طلب رفتیم. همسر آن آقا آمد و ضرورت پیدا کرد با موبایل خودش تماسی بگیرد. از همسرش خواست موبایل را بیاورد! این موضوع دوبار دیگر تکرار شد. با خود گفتیم مصطفی و نحوه تعامل‌اش با زن را ببینید و مقایسه کنید. او اعتقاد عمیق به برابری زن و مرد دارد. علاوه بر این او به تکثر باور قلبی دارد.»
