در این هفـت روز چه می‌توان کرد؟ارزیابی کارشناسان از راهکار ایران پس از تصمیم شورای امنیت
تا بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و زنده شدن دوباره قطعنامه‌های صادرشده علیه ایران طی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹، تنها ۷ روز زمان باقی است؛ قطعنامه‌هایی که با توافق هسته‌ای برجام تعلیق شده بودند، با استفاده تروئیکای اروپایی از سازوکار موسوم به اسنپ‌بک باز خواهند گشت.
تا بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و زنده شدن دوباره قطعنامه‌های صادرشده علیه ایران طی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹، تنها ۷ روز زمان باقی است؛ قطعنامه‌هایی که با توافق هسته‌ای برجام تعلیق شده بودند، با استفاده تروئیکای اروپایی از سازوکار موسوم به اسنپ‌بک باز خواهند گشت. این روند پس از رای منفی اعضای شورای امنیت به قطعنامه ادامه تعلیق تحریم‌های ایران نیز شتاب بیشتری گرفته است.
به‌طور دقیق مشخص نیست که طی روزهای باقیمانده، چه رخ خواهد داد. اخیراً ایران پیشنهادی به طرف‌های اروپایی ارائه کرد که رئیس‌جمهور فرانسه اگرچه آن را معقول خواند، اما خبر داد که مورد پذیرش قرار نگرفته و اجرای اسنپ‌بک را قطعی دانست. در فضای رسانه‌ای نیز هنوز مشخص نشده است که چه ابتکاراتی دنبال خواهد شد یا در روزهای آینده چه رخدادی حادث خواهد شد.
ادعای خبرنگار وال‌استریت درباره پیشنهاد ایران
در این میان، لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال در توئیتر مطالبی منتشر کرد که مدعی بود، مفاد پیشنهاد ایران به تروئیکای اروپایی را می‌داند. او نوشت: «در این طرح پیشنهادی «ایران متعهد میشود که با استیو ویتکاف نماینده ایالات متحده دیدار کند. مشخص نیست که این دیدار مستقیم یا غیرمستقیم خواهد بود. برای این کار، ایالات متحده باید تضمین عدم حمله بدهد.
در ازای تعهد ایران به دیدار، E۳ باید متعهد شود که مکانیزم ماشه را تمدید کند. این مذاکرات بر روی موضوع ذخایر ۶۰ درصدی متمرکز خواهد شد. ایران تمام ۶۰ درصد را که می‌تواند به آن دسترسی پیدا کند، بازیابی می‌کند و پس از بازیابی، شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ۲۲۳۱ در حمایت از برجام را لغو می‌کند.
این به معنای از بین بردن گزینه مکانیزم ماشه سه کشور اروپایی است.» نورمن در ادامه نوشت: «ایران اقدام به رقیق یا نابود کردن ۶۰ درصد می‌کند. در ازای آن، تحریم‌های ایالات متحده و سایر تحریم‌های بین‌المللی برداشته می‌شوند. پس از آن، در یک مقطع زمانی، مذاکراتی در مورد حل و فصل نهایی مسئله هسته‌ای انجام خواهد شد. در این مرحله، غرب هیچ اهرم فشاری برای تحریم/مکانیزم ماشه نخواهد داشت. ایران هیچ پیشنهادی در مورد همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نداشت زیرا ادعا می‌کند که همه اینها در توافق قاهره مورد بررسی قرار گرفته است.»
گمانه‌زنی‌ها درباره سفر پزشکیان به نیویورک
با در پیش بودن سفر هیئت ایرانی به ریاست مسعود پزشکیان به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، این مسئله مطرح شد که شاید در حاشیه این رویداد بین‌المللی، رایزنی‌ها ادامه پیدا کند و ابتکاری مورد توجه قرار بگیرد. چراکه در طول سال، تنها در مجمع عمومی سازمان ملل متحد است که رهبران جهان و مقامات ارشد کشورها در یک نقطه جمع می‌شوند و امکان رایزنی‌های فشرده وجود دارد.
در این خصوص نیز رسانه امواج‌مدیا، خبری مبنی بر برقراری تماس مستقیم میان عراقچی و ویتکاف منتشر کرد و مدعی شد که نقشه راه یک توافق از سوی رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به طرف آمریکایی ارائه شده است. البته عراقچی طی گفت‌وگویی کوتاه با تسنیم، برقراری تماس مستقیم میان خود و این سیاستمدار آمریکایی را تکذیب کرد.
او ضمن اینکه به تسنیم گفت تماس و گفت‌وگوی مستقیمی میان ایران و آمریکا انجام نشده، این مسئله را نیز یادآوری کرد که «البته پیام‌ها بین ایران و آمریکا به صورت بی‌واسطه یا از طریق واسطه‌ها عنداللزوم تبادل میشود.» اما در گزارش امواج آمده بود که این تماس ادعایی، به «ارائه پیشنهادی از سوی ایران برای آغاز فوری مذاکرات بر سر توافق موقت هسته‌ای و سپس مذاکرات برای توافق نهایی منجر شد.» این سایت، خبر مذکور را به نقل از منابع سیاسی داخل ایران منتشر کرد و مدعی شد که این پیشنهاد یک روز قبل از تماس تلفنی با وزرای خارجه تروئیکا مطرح شده و «خطوط کلی این پیشنهاد نیز با وزیران خارجه اروپایی به اشتراک گذاشته شده است.» بر اساس ادعای مذکور، «ایران خواستار از سرگیری مذاکرات برای دستیابی به توافق موقت است که موضوع آن شامل بازیابی و رقیق‌سازی ذخیره اورانیوم غنی‌شده بالا است. در مقابل، ایران می‌خواهد گروه E3 از دنبال کردن مکانیزم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» (snapback) دست بردارد و لغو تحریم‌ها را روی میز بگذارد.
ثانیاً، برای فراهم کردن «زمان و فضای کافی» برای گفت‌وگو درباره توافق موقت، ایران پیشنهاد می‌دهد که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که مرتبط با مکانیزم «بازگشت خودکار تحریم‌ها» است، برای چند ماه تمدید شود. در واقع، این به معنای آن است که گروه E3 حق دارد تحریم‌ها را دوباره اعمال کند اما فعلاً از این مسیر صرف‌نظر می‌کند. برای پس از این شرایط و دستیابی نیز گام‌هایی در این گزارش مطرح شده است: از یک سو، انتظار می‌رود آمریکا «تضمین امنیتی قوی و عینی» بدهد که دیگر هیچ تجاوزی علیه ایران صورت نخواهد گرفت. در مقابل، ایران فرآیند بازیابی فیزیکی ذخیره اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی خود را آغاز خواهد کرد.
پس از بازیابی ذخیره اورانیوم، سند سه گام را به ترتیب بیان می‌کند: پایان دائمی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، رقیق‌سازی ذخیره اورانیوم ۶۰ درصد به غنای ۲۰ درصد برای تولید صفحات سوخت جهت تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی در راکتور تحقیقاتی تهران، و در نهایت، انتظار می‌رود آمریکا تحریم‌های توافق شده در توافق موقت را بردارد و سپس مذاکرات برای توافق نهایی آغاز شود. نکته جالب توجه اینکه عراقچی در گفت‌وگو با تسنیم، صرفاً موضوع تماس مستقیم را تکذیب کرد اما موارد دیگر، مواردی هستند که به طور طبیعی در جریان ابتکارات دیپلماتیک مطرح می‌شوند.
سفر به نیویورک آخرین فرصت است
عبدالرضا فرجی‌راد، دیپلمات پیشین و استاد ژئوپلیتیک درباره مسیر پیش روی ایران در روزهای آینده، به «هم‌میهن» گفت: «وقت تنگ شده و یک فرصت بیشتر برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی ایران باقی نمانده است. آن هم سفر آقای رئیس‌جمهور به نیویورک است که گفته میشود قرار است طی آن گفت‌وگو و ملاقات‌هایی با رهبران اروپایی برقرار شود.
این ملاقات‌ها تقریباً در روزهای منتهی به پایان این فرصت مکانیسم ماشه انجام میشود و طبیعتاً از اهمیت ویژه‌ای برای هر دو طرف برخوردار است. ایران می‌داند اگر این فرصت به نتیجه نرسد، اسنپ‌بک اجرایی میشود و در آن صورت هم طرف اروپایی حذف میشود. لذا تلاش می‌کنند انعطافی از خود نشان دهند. شاید مهم‌ترین وظیفه آقای پزشکیان در سفر پیش رو به نیویورک، همین ملاقات‌ها باشد و رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه با ابتکاراتی وارد نیویورک شوند.»
او ادامه داد: «از طرف دیگر باید به این موضوع هم توجه کرد که خبر تماس آقای عراقچی با استیو ویتکاف و ارائه نقشه راهی برای توافق موقت و سپس توافق نهایی بود. تا الان که من و شما صحبت می‌کنیم، وزیر امور خارجه برقراری تماس مستقیم را تکذیب کرده نه ارائه طرح پیشنهادی. از این جهت در کنار ملاقات رئیس‌جمهور با رهبران اروپایی، نباید احتمال ملاقات عراقچی و ویتکاف در جریان حضور هیئت ایرانی در نیویورک را نادیده گرفت.
با این سناریو می‌توان گفت که هنوز می‌توان امید داشت به‌رغم قطعنامه‌ای که جمعه تصویب شد، جلوی بازگشت قطعنامه‌های تحریمی را گرفت.» فرجی‌راد با اشاره به پیشنهادهایی که برای انجام ملاقات میان پزشکیان و ترامپ مطرح میشود، ادامه داد: «من تصور نمی‌کنم چنین ملاقاتی صورت بگیرد و چنین اجازه‌ای به رئیس‌جمهور داده شده باشد. اما نمی‌توان احتمال ملاقات عراقچی و ویتکاف را رد کرد. اگر این روند مثبت پیش برود، شاید ملاقات سه‌جانبه‌ای میان ایران، کشورهای اروپایی و آمریکا به نمایندگی ویتکاف شکل بگیرد. در صورتی که ملاقات اولیه با سران اروپا مطلوب و رو به جلو باشد، شاید در گفت‌وگو با ویتکاف گره‌ای باز شود.»
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که چه ابتکاراتی می‌تواند مطرح شود؟ گفت: «اروپایی‌ها از این موضوع ناراحت هستند که به‌رغم امضای توافق تهران و آژانس در قاهره، هنوز کارشناس‌های آژانس در ایران فعال نشده‌اند. این موضوع می‌تواند در نیویورک حل شود. همچنین آن‌ها ایران را در موضوع تهدید امنیتی روسیه علیه اروپا در جریان جنگ اوکراین دخیل می‌دانند.
این موضوع می‌تواند محل رایزنی باشد. موضوع سوم، نظرات روسیه و چین به عنوان دو قدرت جهانی و اعضای دائم شورای امنیت است که این روند و بازگشت قطعنامه‌های ایران را غیرقانونی اعلام کردند. بالاخره بخشی از این کشورها، به سمت روسیه و چین گرایش دارند و وقتی موضوع اقدامات غیرقانونی غرب به میان بیاید، برای نظام جهانی مطلوب و مناسب نیست. بالاخره آن‌ها برجام را اجرا نکردند و ایران به آن واکنش نشان داده است. بعد آن‌هایی که کار را انجام ندادند، می‌خواهند به ضرب فشار قطعنامه‌های ایران را برگردانند، جهان این روند را می‌بیند. اجرای اسنپ‌بک از لحاظ جهانی موضوع خوبی قلمداد نمی‌شود. اینجا دیگر موضوع وتو مطرح نیست که دو طرف اختلاف داشته باشند. روی این موضوع نیز به نظرم می‌توان انتظار داشت که رایزنی‌هایی صورت بگیرد.»
نیازمند بازنگری در سیاست‌ها هستیم
فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی، در گفت‌وگو با «هم‌میهن» از زاویه وجود متغیر اسرائیل در روابط ایران و غرب به این مسئله پرداخت. او گفت: «ایران باید در زمان باقیمانده، ترتیبی آبرومندانه اتخاذ کند که هم بتواند بهانه رفتارهای تند و خشن طرف مقابل یعنی تیم آمریکا و اسرائیل را از بین ببرد، هم این که در سایه امن قرار بگیرد.
من همواره فکر می‌کنم ما یا باید قبل از جنگ و در شرایطی که زیربناهایی برای بازسازی و روی پا شدن در اختیار داریم به سازگاری برسیم؛ یا این که صبر کنیم جنگ شود و بعد از آن دیگران بیایند و برای باقی‌مانده‌های ایران تصمیم بگیرند. این مسئله مهم ماست. بنابراین، معقول‌ترین راه این است که فکر کنیم چگونه می‌توانیم این کشور را از جنگ و یک حمله بزرگ متضمن آسیب‌های انسانی، اقتصادی و تاریخی دور نگه داریم.» او ادامه داد: «این تغییر، از بازنگری ایران در سیاستش نسبت به موضوع اسرائیل می‌گذرد.
این سیاست را می‌توانیم محور اصلی وقایع ۴۷ سال گذشته بدانیم و باید یک تجدیدنظر آبرومندانه درباره آن داشته باشیم. توپ باید در زمین کشورهای عربی باشد چراکه این موضوع نیز از ابتدا موضوع و منازعه اعراب و اسرائیل بود. درحالی‌که این مسئله با ما ارتباط مستقیمی ندارد و ما باید در خاکریز دوم، از آن‌ها حمایت کنیم.
مسئله این است که کشورهای عربی حدود ۳۰ سال است که خواسته‌های خود در موضوع فلسطین را تعدیل کردند. ما نیز باید اصول خود را در قالب حمایت از آن‌ها بازبینی کنیم. کشورهای عربی و اسلامی دنباله‌روی دکترین ملک عبدالله هستند. دکترینی که خود را در قالب تشکیل دو دولت موازی، بازگشت به مرزهای شناخته‌شده قبل از جنگ ۱۹۶۷، هماهنگی و همکاری برای بازسازی و جبران خسارت مردم فلسطین است.» مجلسی درباره همراهی اروپا و آمریکا در جریان این اقدامات نیز خاطرنشان کرد: «اروپا و آمریکا از هم جدا نیستند. ما با مجموعه آن‌ها طرف هستیم. اروپا هم بیشتر از آمریکا مایل است که این قضیه خاتمه پیدا کند.
برای این که خاورمیانه بازار سنتی آن‌هاست. به همین دلیل مایل هستند قبل از این که فراموش شوند، از این موقعیت استفاده کنند. اما به نظر می‌رسد که امیدشان را به حل مسالمت‌آمیز مسائل از طریق گفت‌وگو از دست داده‌اند. چراکه به زعم خود اطمینان پیدا کردند که قصد ایران از گفت‌وگو صرفاً ابزاری برای خرید زمان بوده تا فرصت لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را به دست بیاورد. این موضوع را هم به قضیه سیاست ایران در قبال اسرائیل ارتباط می‌دهند. این هم‌پوشانی، بسیاری مسائل و سوءتفاهم‌ها را پیچیده‌تر می‌کند. بعد از جنگ اخیر، بسیاری از مسائل اتمی ما موضوعیت خود را از دست دادند.
اما به‌زعم طرف مقابل، این تهدید همچنان باقی است. در درجه اول نیز در این موضوع، با اسرائیل طرف هستیم. آن‌ها هم بدون حمایت اروپا و آمریکا هیچ کاری نمی‌توانند انجام دهند و در حال حاضر تحت حمایت کامل آن‌ها هستند.» این کارشناس حوزه بین‌الملل تاکید کرد: «این که رقابت‌هایی میان اروپا و آمریکا وجود دارد یا اختلاف‌هایی با هم دارند، ارتباطی به ما و مسائل منطقه ما پیدا نمی‌کند. کما این که یکی از آخرین پیام‌های طرف اروپایی این بود که ما دیگر با شما مذاکره نمی‌کنیم و بروید مسائل‌تان را با آمریکا حل کنید. مذاکره با آمریکا هم فقط می‌تواند به صورت مستقیم و از سوی کسی باشد که اختیار توافق داشته باشد. من معتقدم ایران برای این تغییر باید از کشورهای عربی و راهکار دودولتی حمایت کند و دست به تجدیدنظر در سیاست‌های پیشین بزند.»
دیدار با ترامپ هم مشکلی را حل نمی‌کند
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا نیز به خبرنگار هم‌میهن گفت: «از چند ماه قبل مشخص بود که شرایط به این نقطه می‌رسد. به نظر من کشور این موضوع را بررسی و به آن فکر کرده است. بازنگشتن تحریم‌های سازمان ملل فقط به وقوع معجزه بستگی دارد که بعید می‌دانم در این دنیای فانی و شرایط جنگلی نظام بین‌الملل، کسی انتظار معجزه داشته باشد.
به همین دلیل معتقدم قرار نیست در این یک هفته پیش رو اتفاقی رخ دهد. ایران باید همین مسیری که تاکنون طی کرده را طی کند. رایزنی‌های دیپلماتیک مستقیم با اروپا و غیرمستقیم با آمریکا، رایزنی با روسیه و چین و همسایگان را ادامه دهد. در عرصه اقتصادی، اقداماتی مانند مدیریت بازار ارز صورت بگیرد.
در حوزه نظامی، وضعیت آفندی و پدافندی کشور ترمیم و همچنین آزمایش‌های موشکی دنبال شود. هر حوزه‌ای باید کار خود را به درستی و مانند قبل ادامه دهد. در این یک هفته اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. این هفته هم می‌گذرد. یا ایران باید آنچه آمریکایی‌ها می‌خواهند را بی‌کم‌و‌کاست انجام دهد و از نگاه آن‌ها، قال قضیه را بکند یا ابتکاری به دست بیاید. انتظار ندارم در این یک هفته تحول بنیادینی رخ دهد و ورق برگردد. ما روز هفتم مهر خواهیم دید که تحریم‌ها بازمی‌گردند.»
او ادامه داد: «به طور دقیق نمی‌دانیم چه ابتکاراتی ممکن است که مطرح شود. اما در مقام تحلیلگر می‌توانم بگویم که نه توصیه می‌کنم ایران برود و توافق مد نظر آمریکایی‌ها را بپذیرد و نه می‌گویم ایران باید از ان‌پی‌تی خارج شود، بمب بسازد و تنگه هرمز را ببندد. برخی در این میان موضوع ملاقات آقای پزشکیان و ترامپ در جریان سفر به نیویورک را مطرح می‌کنند که به نظر من آن هم دردی را دوا نمی‌کند.»
ابوالفتح تاکید کرد: «اتفاق جدید و خاصی در نیویورک رخ نخواهد داد. این ملاقات‌ها و گفت‌وگوهایی که گفته میشود ممکن است بین رئیس‌جمهور ایران و مقامات اروپایی رخ دهد، قبلاً هم اتفاق افتاده است. مثلاً آقای پزشکیان با مرتس صدراعظم آلمان، مکرون رئیس‌جمهور فرانسه یا استارمر نخست‌وزیر انگلستان دیدار کند. تهِ قضیه نیویورک این است که او با ترامپ هم دیدار کند. این هم مشکلی را حل نمی‌کند. اخیراً پوتین و ترامپ در آلاسکا دیدار کردند. مشکلات‌شان امروز نسبت به قبل از این دیدار بیشتر شده است. رهبر کره شمالی سه بار با ترامپ دیدار کرد و به قول ترامپ، نامه‌های عاشقانه هم برای هم نوشتند.
اما باز هم مشکل حل نشد. شاید ترامپ دوست داشته باشد این کارها را انجام دهد و در مرکز توجه باشد. اما ساختار آمریکا اجازه این تغییر سیاست‌ها را نمی‌دهد. با ترامپ عکس یادگاری هم که گرفته شود، آن ساختار سیاسی یک چک‌لیست را مقابل خود گذاشته که موارد آن را تیک می‌زند. مثلاً، موشکی، هسته‌ای، منطقه‌ای. مثل آنچه برای سوریه رخ داد. سفارت‌های دو کشور در پایتخت‌ها باز شد و احمد الشرع هم قرار است با ترامپ دیدار کند و باقیمانده تحریم‌ها هم برداشته شود.»
او یادآور شد: «از تماس تلفنی آقای روحانی با اوباما در سال ۱۳۹۲ یک پله بالاتر برویم، میشود دیدار پزشکیان و ترامپ. یعنی آقای پزشکیان صف را بشکند و با ترامپ دیدار کند. اتفاقاً ترامپ قطعاً خوشحال میشود. پزشکیان را عزت و احترام می‌کند، از ایران و ملت ایران می‌گوید. از سلحشوری ایرانی‌ها تعریف می‌کند. چون اینها ویژگی اخلاقی اوست. اما مشکلی حل میشود؟ نه. تجربه کره شمالی و روسیه نشان داد که دیدار در بالاترین سطح هم نتیجه‌بخش نیست. چون ساختار آمریکا ایراد دارد. ساختاری که به شدت ضدکره شمالی، روسیه، چین و ایران است. تا این تغییر ساختار در آمریکا رخ ندهد، چیزی عوض نخواهد شد. گرفتن عکس یادگاری هم مشکلی را حل نمی‌کند.»
هشدار شورای عالی امنیت ملی درباره تعلیق همکاری با آژانس
شورای عالی امنیت ملی به ریاست مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور تشکیل جلسه داد و در این جلسه، در مورد وضعیت منطقه، ماجراجویی‌های رژیم اسرائیل بحث و تبادل نظر انجام شد. به گزارش ایسنا و بنا بر اعلام دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، در این جلسه تاکید شد که سیاست جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی همکاری هرچه بیشتر برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه خواهد بود.
همچنین اقدامات برخی کشورها در صحنه‌ی بین المللی که در زمینه‌های عملیات نظامی و تحریم‌ها مطرح شده مورد واکاوی قرار گرفت، مِن‌جمله اقدامات نسجیده‌ی ۳ کشور اروپایی در مورد مسئله‌ی هسته‌ای ایران انجام بحث و بررسی انجام شد و اعلام شد علی‌رغم همکاری‌های وزارت امورخارجه با آژانس و همچنین ارائه‌ی طرح‌هایی برای حل و فصل موضوع، با اقدامات کشورهای اروپایی عملاً مسیر همکاری با آژانس دچار تعلیق خواهد شد. به علاوه به وزارت امور خارجه ماموریت داده شد در چارچوب تصمیمات شورای عالی امنیت ملی برای حفظ منافع ملی کشور به رایزنی‌های خود ادامه دهد. در این جلسه از اقدام سنجیده قوه‌ی قضاییه بابت عفو زندانیان که کمک به همبستگی ملی می‌کند تشکر شد.
