دکتر محسن محبی حقوقدانِ معیار

عصر شنبه 27 بهمن مراسم بزرگداشت استاد دکترمحسن محبی، حقوقدان، استاد دانشگاه، وکیل دادگستری، داور بین‌المللی، ادیب، نویسنده و مترجم به همت ده‌ها دانشگاه و نهاد حقوقی کشور در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شود.

گرامی‌داشت چهره‌هایی که به این آب و خاک خدمت کرده اند، کمترین وظیفه‌ای است که برعهده مقامات و شهروندان است. مردم عادی بسیاری از متخصصین را نمی‌شناسند و یا تنها نامی از آنان در رسانه‌ها شنیده‌اند.

البته دانش‌آموختگان حقوق و علوم سیاسی به دلیل نوع حرفه خود، نام و چهره‌شان تا حدی بیشتر در رسانه‌ها مطرح می‌شود؛ با این حال نقش مردان عمل در افکار عمومی چندان روشن نیست.

از تأسیس مدرسه علوم سیاسی در سال 1278 خورشیدی توسط حسن پیرنیا صدوبیست‌وپنج سال می‌گذرد. تا پیش از این افراد برای فراگرفتن حقوق به خارج از کشور به‌ویژه فرانسه و سوئیس می‌رفتند. دانش‌آموختگان و دانشجویان این رشته در طول قرن گذشته نقش بسزایی در پاسداری از حقوق ملت و میهن داشته‌اند.

از چهره‌هایی که در دوران گذشته در مجامع بین‌المللی از حقوق ملت ایران دفاع کرده‌اند می‌توان به دکتراحمد متین‌دفتری که علاوه بر داشتن سمت‌هایی چون نخست‌وزیری و نمایندگی مجلس در عرصه بین‌الملل مسئولیت‌هایی چون قاضی دیوان داوری بین‌المللی لاهه و نمایندگی دولت در جامعه ملل  را عهده‌دار بوده است، اشاره کرد.

همچنین دکترمحمد مصدق که در سوئیس حقوق خوانده بود، علاوه بر نقش‌آفرینی در قوای مقننه و مجریه، در جریان ملی شدن صنعت نفت خود در مجامع بین‌المللی حاضر می‌شد و از حقوق کشورش دفاع می‌کرد. پس از انقلاب اسلامی 1357 نیز چهره‌های دانشگاهی تنها در قید قیل و قال مدرسه نماندند و در بزنگاه‌های تاریخی، ملک و ملت را با وجود اختلاف‌نظرها تنها نگذاشتند.

دکتر جمشید ممتاز استاد برجسته حقوق بین‌الملل، رئیس پیشین کمیسیون حقوق بین‌الملل سازمان ملل متحد و و عضو آکادمی حقوق بین‌الملل لاهه در جریان پذیرش قطعنامه 598 سازمان ملل متحد و نیز مذاکرات هسته‌ای که به امضای موافقت‌نامه «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) انجامید حضور داشت و در مورد اخیر، مشاور محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه بود.

همچنین دکترابراهیم بیگ‌زاده، استاد حقوق بین‌الملل دریاها، همواره در مجامع بین‌المللی از جمله گفت‌وگوهای رژیم حقوقی دریا خزر، از عرضه دانش خود برای این مرز و بوم دریغ نکرده است.

اما استاد محسن محبی؛ اگر فردی نشریات روشنفکری همچون «بخارا»، «مهرنامه» و «آگاهی نو» را ورقی زده باشد حتماً نام ایشان را در کنار مقالات -البته گاهی با نام مستعار «سعید محبی»- دیده است.

محبی که در ابتدا تحصیلات حوزوی را آغاز کرد بعد از مدتی به دانشکده حقوق دانشگاه تهران رفت و پس از طی دوره کارشناسی، کارشناسی ارشد حقوق را زیر نظر دکترسیدحسن امامی در دانشگاه ملی ایران ادامه داد و دکترای خود را در زمینه حقوق بین‌الملل در بلژیک به پایان رساند که در همه این سال‌ها به تحقیق و تدریس اهتمام داشته‌اند.

او علاوه بر وکالت دادگستری، به داوری در مجامع داخلی و بین‌الملل نیز پرداخته و برای سالیان متمادی دبیرکل مرکز داوری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران بوده است.

علاوه بر این همکاری با دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران و راه‌اندازی و سردبیری نشریه «مجله حقوقی» که از اثرگذارترین نشریات علمی کشور در حوزه حقوق بین‌الملل بوده و اسناد معتبری را برای اولین بار ترجمه و منتشر کرده، می‌توان یاد کرد.

ایشان علاوه بر نمایندگی این نهاد در لاهه، مدتی نیز ریاست آن را بر عهده داشتند. در  سال ۱۳۹۵ وی به عنوان نماینده رابط دولت در دیوان بین‌المللی دادگستری منصوب و معرفی شد و توانست یک تیم حقوقی مجرب و توانمند را تدارک و سازماندهی نماید. دو دعوای مهم ایران علیه ایالات متحده آمریکا نزد دیوان بین‌المللی دادگستری (لاهه)، در همین دوران مطرح و ثبت شد و خود او به عنوان رئیس مرکز و نماینده رابط دولت، و همراه با وکلای ایرانی (همچون دکترمحمدجعفر قنبری‌جهرمی، استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه شهیدبهشتی) و خارجی در جلسات رسیدگی هر دو پرونده شرکت نمود که تاکنون هر دو پرونده موفقیت‌‌های بزرگی حاصل شده است.

اگر قرار باشد روزی مذاکرات ایران با دنیا از سرگرفته شود، باید دست نیاز به سوی استادان حقوق بین‌الملل دراز شود. بزرگداشت پیشکسوتان چیزی جز قدردانی از خدمتگزاران ایران نیست. نام یادداشت از مقاله استاد به نام «روشنفکر معیار» در توصیف مصطفی رحیمی وام گرفته شده است.