عملگــــرای بدبیـــن

درباره رابرت فیتسو سیاستمدار برکنارشده اسلواک که با تکیه بر پوپولیسم دوباره به قدرت بازگشت

زوزانا چاپوتووا، رئیس‌جمهور اسلواکی دوشنبه گذشته از رابرت فیتسو، رهبر حزب اسمر که در انتخابات زودهنگام پارلمان بالاترین میزان آرا را کسب کرد، خواست تا مذاکرات خود را برای تشکیل دولت ائتلافی آغاز کند. کابینه‌ای که تشکیل آن می‌تواند خبر بدی برای اوکراین باشد. اگر فیتسو در تشکیل کابینه خود موفق شود، این سیاستمدار عوام‌گرا و حامی روسیه در حالی برای سومین بار نخست‌وزیر اسلواکی می‌شود که می‌تواند تبعات قابل‌توجهی را برای حمایت نظامی اسلواکی از اوکراین، وحدت و انسجام اتحادیه اروپا و حاکمیت قانون در این کشور اروپای مرکزی داشته باشد. فیتسو آخرین‌بار پنج سال پیش از قدرت برکنار شد. او که 59 ساله است کمپین بازگشت خود به نخست‌وزیری را با تئوری‌های سنگین توطئه و مواضع ضدآمریکایی آغاز کرد.

او گستاخ و صریح است و علاقه شدیدی به بدن‌سازی، فوتبال و ماشین‌های تندرو دارد. در خیابان‌های براتیسلاوا، پایتخت اسلواکی، پوسترهای حزب اسمر یا همان حزب «جهت، سوسیال‌دموکرات‌های اسلواکی» نوید «ثبات، نظم و رفاه» را می‌دادند که فیتسو ضامن آن است. در دنیای جدیدی که این نخست‌وزیر پیشین اسلواکی وعده آن را می‌دهد، دیگر از مهاجران و دگرباشان جنسی استقبال نمی‌شود.

در کشوری که اعتماد خیلی کمی به نهادهای استاندارد دموکراتیک وجود دارد و رسانه‌های آن شدیداً تحت تاثیر تبلیغات روسیه قرار دارند، استراتژی فیتسو موفقیت‌آمیز بود. اطلاعات نادرست و لفاظی‌های تفرقه‌افکن از مدت‌ها قبل در سیاست اسلواکی وجود داشته‌اند. در دهه 1990، ملی‌گرایان اسلواکی خیلی‌ها را دشمنان «کشور جوان خود» در سراسر جهان می‌دانستند: مجارها، چک‌ها، رومی‌ها، غرب و سیاستمداران غرب‌گرا.

حزب فیتسو بیشتر ملی‌گرا و از نظر اجتماعی محافظه‌کار است، لیبرال‌سوسیالیسم را مورد انتقاد قرار می‌دهد و معتقد است که از سوی بروکسل تحمیل شده است.

طبق اعلام دفتر آمار اسلواک حزب «اسمر» فیتسو توانست با کسب حدود 23درصد آرا به‌پیروزی برسد و حزب «اسلواکی پیشرو» به‌رهبری میخال شیمیچکا با کسب کمی کمتر از 18درصد آراء در جایگاه دوم قرار گرفته است. نتایج انتخابات پارلمانی نشان می‌دهد که اسلواکی در حالی به سمت تشکیل یک دولت ائتلافی پیش می‌رود که هیچ‌کدام از دو حزب
بزرگ این کشور رای کافی برای تشکیل اکثریت پارلمانی را ندارند.

تشکیل این ائتلاف می‌تواند قطع حمایت‌های قوی اسلواکی از اوکراین را در پی داشته باشد. در اروپا و آمریکا نگرانی‌ها از ارسال میلیاردها دلار کمک‌های نظامی به اوکراین شدت گرفته و درخواست‌ها برای اختصاص این پول‌ها برای رسیدگی به اولویت‌های داخلی کشورها افزایش یافته است.

جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان آمریکا ماه گذشته از دیدار با ولودیمیر زلنسکی خودداری کردند و از تنش‌ها میان کی‌یف و کاخ سفید بر سر استراتژی نظامی اوکراین رونمایی شد. در اروپای مرکزی که به‌دلیل دهه‌ها تحمل خشونت حکومت کمونیستی، زمانی هسته تمایلات ضدروسی به شمار می‌رفت، حالا دیدگاه ظریف‌تری نسبت به جنگ وجود دارد.

فیتسو در یک کنفرانس خبری پس از اعلام نتایج انتخابات گفت: «ما فکر می‌کنیم اوکراین یک تراژدی بزرگ برای تمام افراد درگیر است. اگر قرار باشد حزب اسمر دولت تشکیل دهد، هر آنچه می‌توانیم، در داخل اتحادیه اروپا نیز انجام می‌دهیم تا مذاکرات صلح را به‌سرعت آغاز کنیم. کشتار بیشتر به‌نفع هیچ‌کس نیست.» فیتسو همچنین گفت که حزب اسمر آماده ا‌ست تا کمک‌های بشردوستانه را برای اوکراین ادامه دهد و پیش‌بینی کرد که تشکیل دولت ائتلافی‌اش دو هفته زمان می‌برد.

به گزارش واشنگتن‌پست، کارشناسان معتقدند که کابینه جدید دولت احتمالا با ائتلاف حزب اسمر، حزب «صدا-سوسیال‌دموکراسی» یا Hlas و حزب ملی‌گرایان مسیحی به‌نام حزب ملی اسلواکی که توانست 6/5درصد آرا را کسب کند، تشکیل می‌شود. پیروزی فیتسو در بحبوحه افزایش هزینه‌های زندگی و نگرانی‌ها بر سر جنگ اوکراین نشانه دیگری از چرخش اروپا به‌سوی پوپولیسم است.

رابرت فیتسو کیست؟

فیتسو در 15 سپتامبر 1964 در خانواده‌ای از طبقه کارگر به‌دنیا آمد. فیتسو که در رشته وکالت تحصیل کرده، حرفه سیاسی خود را کمی قبل از انقلاب مخملی 1989 در حزب کمونیسم آغاز کرد که منجر به فروپاشی چکسلواکی پیشین شد.

او از سال 1994 تا 2000 نماینده اسلواکی در دادگاه حقوق بشر اروپا را برعهده داشت. پس از آنکه حزب چپ دموکراتیک، وارثان سیاسی کمونیست‌ها، صلاحیت او را برای یک پست وزارتی رد کردند، فیتسو حزب چپ میانه سوسیال‌دموکرات اسمر را در سال 1999 تاسیس کرد.

حزب اسمر در سال 2006 توانست یک پیروزی قاطعانه را از آنِ خود کند و پس از سقوط ائتلاف راست میانه بر سر اتهامات فساد با حزب اسمر-اس‌دی به قدرت بازگشت. او دوباره توانست در سال 2016 پیروز شود، اما دو سال بعد در میانه اعتراضات گسترده بر سر مرگ یک روزنامه‌نگار تحقیقی و نامزدش مجبور شد استعفا دهد.

یان کوسیاک که 27 سال سن داشت در سال 2018 درباره ارتباطات میان مافیای ایتالیا با اطرافیان فیتسو تحقیق می‌کرد. تحقیقات کوسیاک روی ماریا تروسکووا، مدل سابق و دستیار وقت فیتسو متمرکز بود. کوسیاک از ارتباط میان یک تاجر ایتالیایی از مافیای کالابریا و تروسکووا پرده‌برداری کرد و تهدیدی برای حلقه داخلی فیتسو محسوب می‌شد. این روزنامه‌نگار همچنین گزارش‌هایی را درباره فرار مالیاتی سازندگان آپارتمان‌های گران‌قیمت منتشر کرده بود.

قتل کوسیاک و نامزدش اعتراضات ضددولتی را در پی داشت. معترضان خواستار استعفای فیتسو بودند. به گزارش فرانس 24، ماریان کوکنر، تاجر میلیاردر در سال 2019 ابتدا به قتل متهم و سال بعد تبرئه شد. با این حال متهمان دیگری در این پرونده پس از اعتراف به ارتکاب جرم محکوم شدند و در میان آنها یک سرباز سابق تیرانداز قرار داشت که به 23 سال زندان محکوم شد. فیتسو با اینکه همیشه در اتهام به فساد غرق بوده اما همواره آن را انکار کرده است.

فیتسو پیش از قتل یان کوسیاک به این معروف بود که روابط خوبی با رسانه‌ها ندارد. فیتسو همچنین روزنامه‌نگاران اسلواک را «فاحشه‌های کثیف ضداسلواک»، «کفتارهای احمق» و «عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی آمریکا» خطاب می‌کرد.

در سال 2020 با وجود اینکه یک ائتلاف ضدفساد قدرت را در اسلواکی به‌دست گرفت، فیتسو با وجود استعفا، توانست کرسی خود را در پارلمان حفظ کند. او حالا ترجیح می‌دهد از هرگونه تعامل با اهالی رسانه اجتناب کند. فیتسو در طول مبارزات انتخاباتی‌اش، عمدتاً از طریق ویدیوهای ارسال‌شده در شبکه‌های اجتماعی محبوب در اسلواکی مانند فیس‌بوک، یوتیوب و تلگرام، رای‌دهندگان را خطاب قرار می‌داد و موفق شد اطلاعات نادرست را به ابزار تبلیغاتی خود تبدیل کند.

به‌گزارش فرانس 24، یک نظرسنجی که در سال 2022 توسط اندیشکده Globsec انجام شد، نشان داد که 54درصد از اسلواکی‌ها در برابر اخبار جعلی مانند تئوری‌های توطئه آسیب‌پذیرند. تئوری‌هایی مانند اداره جهان توسط گروه‌های مخفی که می‌خواهند «نظم جدید جهانی» توتالیتر را پایه‌ریزی کنند.

همسر فیتسو نیز وکیل است و این زوج یک پسر دارند اما رسانه‌های اسلواکی گزارش داده‌اند که فیتسو و همسرش از یکدیگر جدا شده‌اند. میکال واسچکا، جامعه‌شناس اسلواک در کتاب «فیتسو: مرد دیوانه قدرت» می‌نویسد این سیاستمدار که طرفدار ماشین‌های تندرو، فوتبال و بدن‌سازی است «آشکارا حکومت استبدادی پوتین را تحسین می‌کند.»

رابرت فیتسو می‌گوید در صورت سفر پوتین به اسلواکی رئیس‌جمهوری روسیه را طبق حکم دیوان کیفری بین‌المللی بازداشت نمی‌کند. او علاوه بر پوتین، ویکتور اوربان، رهبر مخالف اصول آزادی مجارستان را ستایش می‌کند «که از منافع کشور و مردمش دفاع می‌کند.»

لودک سکیرا، تاجر اهل جمهوری چک که ریاست بنیاد سکیرا را برعهده دارد و از حامیان اهداف لیبرال است، می‌گوید: «فیتسو از اورابان الهام می‌گیرد اما ریشه‌های عمیق ایدئولوژیک مشابهی ندارد و بیشتر یک عمل‌گراست. او در بهره‌برداری از ناراحتی ناشی از هجوم گسترده پناهجویان اوکراینی، نارضایتی کشورهای کوچک از اتحادیه اروپا و همدردی با روسیه که در جمهوری چک وجود ندارد، ماهرانه عمل کرده است.»

فیتسو چه می‌خواهد؟

رهبر حزب اسمر گفته است که هیچ «گلوله دیگری» برای کمک به اوکراین در جنگ با روسیه ارسال نمی‌کند. او تحریم‌ها علیه روسیه را بی‌فایده خوانده و وعده داده تا درخواست اوکراین برای الحاق به ناتو را وتو کند.

نخست‌وزیر پیشین اسلواک علاوه بر تمام اظهارات صریح‌اش یک طراح تاکتیک نیز هست. فیتسو در طول سه‌دهه زندگی حرفه‌ای‌اش با موفقیت توانسته باورهای عمومی و مواضع طرفدار اتحادیه اروپا را هدایت کند و از لفاظی‌های ملی‌گرایانه لگام‌گسیخته و ضدغربی به‌مقصود جلب افکار عمومی در داخل کشور استفاده کند. او نشان داده است که براساس افکار عمومی یا واقعیت سیاسی می‌تواند رویه خود را عوض کند.

فیتسو می‌گوید که منافع اسلواک‌ها را در قلب خود دارد و در کارزارهای انتخاباتی خود به صراحت صحبت کرده، به اتحادیه اروپا و سازمان‌های بین‌المللی مردم‌نهاد حمله کرده، به رقبای خود توهین کرده و ادعای نادرست توطئه کودتا و تقلب در انتخابات را مطرح کرده است. او سازمان‌های مردم‌نهاد را نیز «عوامل خارجی» می‌داند.

فیتسو همچنین به‌شدت با مهاجرت مخالف است که یکی از فاکتورهای مهم در پیروزی او در انتخابات سال 2016 بود. او با تشکیل «یک جامعه مسلمان متمایز در اسلواکی» نیز مخالف است.

فیتسو در دوران همه‌گیری کرونا یکی از مخالفان شدید پوشیدن ماسک، قرنطینه و واکسیناسیون بود و از احساسات حامیان روسیه در اسلواکی برای تضعیف مسیر غربگرای دولت بهره‌برداری می‌کرد.

چه ائتلافی تشکیل می‌شود؟

اکثر تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند فیتسو تلاش می‌کند ائتلافی را با حزب میانه‌رو و سوسیال‌دموکرات Hlas (که انشعابی است از حزب اسمر و پس از استعفای اجباری فیتسو در سال 2018 تشکیل شد) و حزب ملی اسلواک یا SNS که از حامیان روسیه است - و فیتسو پیش از این هدایت آن را برعهده داشته است - تشکیل دهد.

حزب چهارم، حزب جنبش دموکراتیک مسیحی میانه است که به‌گفته کارشناسان ممکن است جایی برای خود در ائتلاف پیدا کند اما سه حزب اصلی به‌تنهایی می‌توانند اکثریت ناچیز اما کاربردی را با 79 کرسی از 150 کرسی پارلمان اسلواکی کسب کنند.

پیش‌بینی آنچه قرار است اتفاق بیفتد کار آسانی نیست. برخی از ناظران از وقوع حمله‌ای به حاکمیت قانون در اسلواکی هشدار می‌دهند. اقداماتی مانند حمله به دستگاه قضایی مستقل، رسانه و حقوق اقلیت مانند آنچه در مجارستان و لهستان اتفاق افتاد و منجر به مشاجراتی تلخ با اتحادیه اروپا شد.

به نظر می‌رسد ارسال تسلیحات از اسلواکی به اوکراین که شامل 13 جنگنده‌ میگ است در صورت عدم توقف، کاهش پیدا می‌کند. تحلیل‌گران می‌گویند یکی از دلایل آن کاهش ذخایر انبار اسلواکی است.

فیتسو به‌طور مرتب کی‌یف را تشویق کرده تا مذاکرات صلح با مسکو را آغاز کند و ادعا می‌کند ایالات متحده نقش بزرگی در شروع این جنگ داشته است.

اتحادیه اروپا اتفاق‌های جدید در اسلواکی را از نزدیک تماشا می‌کند و نگران است که پس از سقوط دموکراتیک مجارستان، یکی دیگر از کشورهای عضو اروپای شرقی سیاست‌هایی را دنبال ‌کند که با اصول این بلوک مغایرت دارد.

به گزارش پلیتیکو، سوسیالیست‌های اروپا تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارند تا رابرت فیتسو را از قدرت برکنار کنند. فیتسو که در مرحله تشکیل دولت ائتلافی قرار دارد سال 2018 در میانه اعتراضات ضدفساد از دولت کنار گذاشته شد اما اکنون با پیشنهاد پایان دادن به حمایت نظامی از اوکراین و انتقاد از تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه به پیروزی رسیده که زنگ‌های خطر را در بروکسل و کی‌یف به صدا درآورده است.

کاترینا کلینگووا، محقق ارشد مرکز دموکراسی و مقاومت در مؤسسه GLOBSEC در براتیسلاوا، پایتخت اسلواکی، هشدار می‌دهد که دولت اسلواکی به‌رهبری فیتسو می‌تواند تبعات متعدد و طولانی‌مدتی هم برای اتحادیه اروپا و هم برای ناتو داشته باشد. برای مثال اسلواکی می‌تواند سرعت روند احتمالی عضویت اوکراین در ناتو یا در اتحادیه اروپا را کاهش دهد.

اسلواکی یکی از اعضای ائتلاف نظامی ناتوست که از اوکراین در برابر روسیه حمایت می‌کند اما خط فکری بسیاری از مردم این کشور به مسکو نزدیک‌تر است که معتقدند غرب می‌خواهد این کشور را نابود کند. فیتسو می‌گوید اسلواکی مشکلات بزرگتری از مسئله اوکراین دارد از جمله قیمت انرژی و هزینه زندگی؛ و حزب او هر کاری را انجام می‌دهد تا مذاکرات صلح آغاز شود. به گزارش رویترز تحلیل‌گران و دیپلمات‌ها می‌گویند سابقه عمل‌گرایی فیتسو ممکن است به‌این معنا باشد که لفاظی‌های خود را در آینده کاهش می‌دهد به‌ویژه در ائتلاف با حزب سوسیال‌دموکراتHlas. ائتلاف احتمالی با پیتر پلگرینی یکی دیگر از نخست‌وزیران پیشین اسلواکی که تقریباً 15درصد آرا را به‌دست آورد ممکن است احتمال عمل‌گرایی فیتسو را که مسئول پذیرش واحد پول یورو در اسلواکی بود را افزایش دهد. پیتر پلگرینی رهبر حزب HLAS می‌گوید ارسال مهمات به اوکراین اقدامی مثبت برای صنایع دفاعی اسلواکی بوده و حزب او از موضع اتحادیه اروپا علیه جنگ روسیه حمایت می‌کند.

تغییر به سمت آنتی‌لیبرالیسم

هدایت اسلواکی تحت رهبری فیتسو نشانه‌ای از تغییر جهت بیشتر اروپای مرکزی از لیبرالیسم سیاسی است که اگر اواخر ماه اکتبر حزب محافظه‌کار حاکم در لهستان، حزب قوانین و عدالت، به‌پیروزی برسد، این موضوع تقویت می‌شود. فیتسو در حال حاضر مواضع ضداوکراینی خود را دوچندان می‌کند و آماده است که با سوسیالیست‌های اروپایی، جایی که حزب او هنوز عضوی از آن است، درگیر شود. اما او یک عملگرای بدبین نیز هست؛ خواستار قدرت و مصونیت از مجازات برای فساد و سوءاستفاده از قدرت در دوران تصدی قبلی‌اش.

فیتسو در یک کنفرانس خبری گفت: «یکی از اولین تصمیمات دولت باید دستور تمدید کنترل مرزها با مجارستان باشد. تصویر قشنگی خواهد بود.» او اضافه می‌کند که برای کنترل 655 کیلومتر مرز باید به زور متوسل شد.

مهاجران که عمدتاً مردان جوانی از خاورمیانه و افغانستان هستند اکثراً از طریق آنچه به راه‌های بالکان شناخته می‌شوند، وارد کشور می‌شوند. پناهجویانی که با‌وجود حصار فولادی که اوربان پس از بحران پناهجویان در سال 2015 کشید، از طریق صربستان وارد مجارستان می‌شوند.

سه‌شنبه گذشته، منفرد وبر، رهبر حزب مردم اروپا در یک کنفرانس خبری در پارلمان اروپا سیاستمدار اسلواک را با ویکتور اوربان مجارستان مقایسه کرد. وبر گفت: «هر وقت حرف‌های فیتسو را می‌شنویم انگار اوربان دارد صحبت می‌کند.» اشاره وبر به مواضع اسلواکی نسبت به روسیه و نسبت به اقلیت‌ها در داخل این کشور است: «آنچه من درخواست می‌کنم روند شفاف از طرف سوسیالیست‌هاست، آنها با اعضای خانواده خود چه کاری انجام می‌دهند؟»

پیش از انتخابات، استفان لوفن، رئیس حزب سوسیالیست‌های اروپایی، در گفت‌وگو با رسانه سوئدی، فیتسو را تهدید به اخراج کرد. فیتسو نیز در صفحه کاربری خود در فیسبوک نوشت که به‌جای تبریک حزب سوسیالیست‌های اروپایی تهدید دریافت کردم.

او همچنین در ویدیویی اعلام کرد: «این واقعاً زیبا و دموکراتیک است. یا آنچه ایالات متحده می‌خواهد را باید بگوییم یا آنها ما را اخراج می‌کنند. رئیس حزب سوسیالیست‌های اروپایی با جدیت به این فلسفه پایبند است که کسی که طرفدار صلح است یک جنگ‌طلب است و کسی که طرفدار جنگ و کشتار است یک کنشگر صلح... تهدید سیاستمدار مستقل کار درستی نیست.»

اسلواکی کشور کوچکی است که از لحاظ تاریخی با روسیه همدردی می‌کند. راجر کوهن در یادداشتی در نیویورک‌تایمز می‌نویسد که فیتسو ممکن است بیشتر به سمت پراگماتیسم گرایش داشته باشد؛ همانطور که جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا از زمان انتخابش در سال گذشته انجام داده است. با این حال تغییر در اسلواکی به‌عنوان اولین کشوری که جت‌های جنگنده را به اوکراین تحویل داد، آشکار است.

با توجه به اینکه اسلواکی، مجارستان و صربستان همدلی قابل‌توجهی را با ولادیمیر پوتین نشان می‌دهند، جریان سیاسی در این بخش از اروپا تغییر کرده است. حتی لهستان، حامی سرسخت اوکراین که در طول جنگ بیش از یک میلیون و پانصد هزار پناهجوی اوکراینی را پذیرفته است، اخیراً تصمیم گرفته مرزهای خود را به‌روی واردات غلات ارزان‌قیمت اوکراین ببندد.

در نهایت کسری بودجه اسلواکی به این معنی است که دولت جدید براتیسلاوا احتمالاً ادامه بودجه اتحادیه اروپا را برای موفقیت خود ضروری می‌داند و فیتسو را به سمت درگیری کمتر با بروکسل و شرکای این کشور در این بلوک پیش می‌برد. فیتسو قصد دارد تا از بودجه اروپا برای هزینه‌های عمومی داخل کشور استفاده کند. بانک مرکزی اسلواکی محاسبه کرده که در سال‌های 2004 تا 2022، این کشور 24 میلیارد یورو از بودجه اتحادیه اروپا دریافت کرده که به‌معنای 240 یورو به‌ازای هر نفر در سال است.

تحلیل‌گران همچنین تاکید می‌کنند که فیتسو در دوره‌های پیشین نخست‌وزیری‌اش همیشه موفق می‌شد که اظهارات پوپولیستی و ناسیونالیستی خود را در داخل کشور با رویکرد عمل‌گرایانه‌تر و حامی غرب در اروپا و ناتو تطبیق دهد. به گزارش اندیشکده مرکز سیاست اروپا، اگر رفتارهای گذشته راهنمایی برای آینده باشند، جیب الیگارش‌های وصل به دولت پرپول‌تر می‌شود. فیتسو احتمالا ترجیح می‌دهد از گام‌های اوربان پیروی کند به‌ویژه الان که اتحادیه اروپا از باج‌خواهی‌های مجارستان یکه خورده است. برای مخاطبان داخلی، فیتسو لفاظی‌های ملی‌گرایانه و منتقدانه از اتحادیه اروپا را ارائه می‌کند اما در بروکسل انطباق خود را نشان می‌دهد.