پایان کار الیگارش ویژه / درباره ایلان ماسک که واشنگتن را منفجر نکرد، اما خسارتهای بسیاری را بهجای گذاشت
طبیعتاً با یک توئیت تمام شد. عصر روز چهارشنبه گذشته ایلان ماسک رسماً پایان دوران کوتاه و تکاندهنده خود بهعنوان رئیس سازمان ساختگی موسوم به وزارت کارآمدی دولت یا دوج را اعلام کرد.

طبیعتاً با یک توئیت تمام شد. عصر روز چهارشنبه گذشته ایلان ماسک رسماً پایان دوران کوتاه و تکاندهنده خود بهعنوان رئیس سازمان ساختگی موسوم به وزارت کارآمدی دولت یا دوج را اعلام کرد. ماسک در ایکس، شبکه اجتماعی که مالک آن است و از آن بهعنوان جنگافزاری برای کاهش هزینهها در دولت فدرال استفاده میکرد، توئیت مختصری را منتشر کرد.
پس از تشکر از دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا برای فرصتی که در اختیارش قرار گرفته بود تا «هزینههای بیرویه» را کاهش دهد، ثروتمندترین مرد جهان مأیوس اما جسورانه اضافه کرد: «عملیات دوج (وزارت کارآمدی دولت) در طول زمان تقویت خواهد شد همانگونه که به نوعی سبک زندگی در دولت تبدیل میشود.»
اقدامات لجامگسیخته ماسک در واشنگتن همانطور که انتظار میرود پر از عیب و ایراد بود: در طول چند ماه گذشته که بسیار عجیبوغریب بود، ترکیبی از خودکامگی و بیخردی ماسک، ادعاهای بهشدت اغراق شده و خصلتهای «حرکت سریع و شکستن چیزها» که منجر به نوعی از ویرانی شد و ارزیابی خسارات آن سالها طول میکشد، مورد توجه همه قرار گرفته است.
ماسک بهعنوان بزرگترین حامی مالی یک نامزد ریاستجمهوری در یک دوره از انتخابات در تاریخ آمریکا، واقعاً به آنچه منتقدانش را نگران میکرد، باور داشت؛ با صدها میلیون دلاری که برای ترامپ و آرمانهای جمهوریخواهان خرج کرده، توانست سهم بزرگی از نقش خود در ریاستجمهوری را بهدست آورد. طبق گزارشها ایلان ماسک 275 میلیون دلار به کمپین ریاستجمهوری ترامپ کمک کرده بود.
او به سبکی بیسابقه خود را در کنار ترامپ در کاخ سفید قرار داد، در هلیکوپتر مخصوص رئیسجمهوری به همراه پسر کوچکش پرواز میکرد و با وجود آنکه هیچ مقام رسمی که مورد تایید مجلس سنا قرار گرفته باشد، در اختیار نداشت، در جلسات کابینه شرکت میکرد. ماسک به اطلاعات محرمانه و حساس میلیونها آمریکایی دسترسی داشت و به یکی از کارآموزهای پیشین خود که در فضای مجازی «مرد دلگنده» شناخته میشد، قدرت داد و برنامه کمکهای خارجی ایالات متحده را از اساس لغو کرد.
در ماه فوریه او در مراسم محافظهکاران یک ارهبرقی بهدست گرفته و با هیجان بالا و پایین میپرید و زمانی که هزاران نفر از کارکنان دولت را اخراج کرد و به فعالیت تعداد بسیاری از سازمانها پایان داد، به مظهر نشاط در کمپینی تبدیل شد که میگفت جمهوریخواهان دههها به دنبال کوچکتر کردن دولت فدرال آمریکا بودند.
بهگفته سوزان گلاسر، خبرنگار نیویورکر، همانطور که پیشبینی میشد ماسک در گفتوگوهای مربوط به پایان کار خود در واشنگتن مثل یک تاجر میلیاردر سادهلوح که از سوی واقعیت سیاسی واشنگتن مورد حمله قرار گرفته صحبت میکرد. او به واشنگتنپست گفت که اوضاع را «بسیار بدتر» از آنچه که در داخل بوروکراسی فدرال وجود داشت، دید و به دست گرفتن یک ارهبرقی و بردنش به دولت کار بسیار سخت و دشواری بود.
در گفتوگو با برنامه «اخبار صبح یکشنبه سیبیاس» ماسک تلاش کرد خود را از رئیسجمهور جدا کند: «صادقانه بگویم، من از دیدن صورتحساب هزینههای عظیم ناامید بودم». ماسک اذعان کردکه لایحه کاهش «بزرگ و زیبای» مالیات برای ثروتمندان و کاهش هزینهها برای فقرا، هزاران میلیارد به کسری بودجه اضافه میکند. ماسک با بیان واضحات که این روزها در میان چاپلوسهای جمهوریخواه اطراف ترامپ بیاحترامی تلقی میشود، گفت این اقدام «کار تیم دوج را تضعیف میکند.» (استفان میلر، معاون رئیسدفتر ترامپ این اظهارات را «دروغ» خواند.)
زمانی که دونالد ترامپ با یک فرمان اجرایی وزارتخانه کارآمدی دولت را در اواخر ژانویه تاسیس کرد، برای بسیاری از آمریکاییها تاسیس این وزارتخانه راهحل مشکلی بود که سالها مورد بحث قرار میگرفت. به گزارش اندیشکده کاتو، دوسوم آمریکاییها فکر میکنند که اتلاف، کلاهبرداری و سوءاستفاده قابلتوجهی در هزینههای دولت وجود دارد. دیوان محاسبات آمریکا تخمین میزند که از سال 2003 نزدیک به 2/8 هزار میلیارد دلار بهدلیل پرداختهای تکراری و کلاهبرداری گم شده است. اما باوجود حذف برنامهها، قراردادها و بودجههایی به ارزش میلیاردها دلار و حذف دهها هزار شغل، هزینههای کلی دولت بالا رفته است.
پس از ارائه لایحه جمهوریخواهان که حاکی از کاهش مالیاتی هزاران میلیارد دلاری است، انتظار میرود بدهیهای دولت بیشتر هم بشود. ماسک از این اقدام انتقاد کرده بود و گفت که این لایحه کار تیم دوج را تضعیف میکند. اما لحن ماسک در کنفرانس خبری خداحافظیاش در اتاق بیضی بشاشتر بود. ماسک پس از دریافت کلیدی نمادین از سوی رئیسجمهور آمریکا گفت که تیم دوج کار فوقالعادهای انجام میدهد.
سال 2024 دولت آمریکا 7/57 هزار میلیارد دلار در صدها سازمان هزینه کرده بود. وظیفه دوج کاهش این هزینهها بود. ماسک قرار بود 2 هزار میلیارد دلار هزینهها را کاهش دهد اما در ماه ژانویه هدف خود را به یک هزار میلیارد دلار کاهش داد. او اخیراً اعلام کرد که دوج فقط 150 میلیارد دلار از هزینهها را تا پایان سال مالی 2026 کاهش خواهد داد اما به گفته گلاسر حتی این هم احتمالاً پایدار نمیماند. هرکسی که یک دقیقه در واشنگتن وقت گذرانده باشد میتوانست این را به ماسک بگوید؛ اگر که گوش شنوایی داشت.
هیچ اثری از بسیاری از پولهای ذخیرهشدهای که ماسک درباره آنها در وبسایت دوج لاف میزد وجود ندارد؛ سازمانها و وزارتخانههای متعددی که ماسک به آنها حمله کرد حالا شکایت کردهاند تا موج اخراجها و کاهش بودجههایی که او راه انداخته را مسدود کنند. در آخر، طبق تخمینهای اخیر سازمان مردمنهاد و مستقل «مشارکت برای خدمات عمومی» رویکرد بیحساب و کتاب او برای کاهش بودجه، بدون اندیشیدن به تبعاتش، میتواند بهاندازه 135 میلیارد دلار در همین سال مالی هزینه داشته باشد. مشخص است که دهها هزار نفر از کارکنان را به مرخصی با حقوق فرستادن و استخدام دوباره کارکنانی که به اشتباه اخراج شدهاند، ارزان تمام نمیشود؛ چه برسد به دست و پنجه نرم کردن با کارآمدی نیروی کاری که ضربه روحی خورده و بلاتکلیف است. چه کسی فکرش را میکرد؟
اما با این حال گزارشها نشان میدهند که هزینههای کلی دولت آمریکا کاهشی نداشته است. دولت دوم ترامپ تاکنون 190 میلیارد دلار بیشتر از سال گذشته هزینه کرده است.
ترامپ بهخودی خود در اغلب موارد درباره اینکه چرا اینقدر از ماسک حمایت میکند، با صراحت تمام روراست بوده است. ترامپ در واکنش به انتقاد ماسک گفت که میزانی از پذیرش خواستههای دو طرف برای رسیدن به توافق برای تصویب لایحه «بزرگ و زیبا» لازم است تا این لایحه به تصویب برسد چون «ما به آرای زیادی نیاز داریم». نکته مورد توجه این بود که ترامپ در پاسخهایش هیچ اسمی از ماسک نیاورد.
گلاسر مینویسد، تماشای ترامپ که با خونسردی همدمی را که در بیشتر چند ماه اول دولتش به او چسبیده بود و حالا با بیاحترامی از شرش خلاص میشود، یادآور ماجرای رینس پریبوس، رئیسدفتر دولت اول ترامپ بود. ترامپ درحالیکه از هواپیمای ایرفورس وان خارج میشد با توئیتی او را اخراج کرد، پریبوس در باند فرودگاه پایگاه شکاری اندروز باقی ماند و کاروان ترامپ بدون او حرکت کرد. حقیقت این است که ترامپ بهندرت میتواند از عهده چنین جداییهای آشفتهای بربیاید که در آن هم او و هم ماسک سرآمد همه بودند. او همچنان به ماسک نیاز دارد؛ برای صدها میلیون دلار دیگر از ثروتش برای کمک به گروههای حامی ترامپ قبل از انتخابات میاندورهای سال آینده.
ایلان ماسک الیگارش، ممکن است از واشنگتن خارج شده باشد اما مشخص نیست که رئیسجمهور بتواند بدون او زندگی کند.
شکست ترامپ در اجرای لافزنیهایش نباید ذهنها را از ارزیابی تیزبینانه میزان زیادی از آسیبی که در این ویرانیها به بار آمده منحرف کند. همانگونه که جونا گولدبرگ در سیانان میگوید، «وحشیگری اجرایی» او از برخی جهات فقط یک نوع جدید بسیار خطرناک و مخرب از سیاست در واشنگتن بود. ترامپ سیاستمداری است که وعدههایی میدهد که نمیتواند به آنها پایبند باشد. اما هستند مقامات غیرمنتخب دیگری که در چنین مدت کوتاهی آسیبهای زیادی به دولت آمریکا وارد کرده باشند. این حقیقت که کسری بودجه تا پایان روز میتواند بیشتر شود میزان آسیبها را بیشتر میکند.
چند ساعت پیش از اعلام خروج ماسک، گلاسر با یکی از هزاران قربانی اقدامات ماسک صحبت کرده است. تا همین چند هفته پیش، ماری بویل، سرپرست کمیسیون ایمنی محصولات مصرفکنندگان بود؛ سازمانی که از نظر تاریخی مورد حمایت دو حزب بوده و 50 سال است که ایمنی صندلی کودک، توستر نان و کالسکه بچه را تضمین میکند.
بویل، بهعنوان یکی از سه دموکرات منصوب در این کمیسیون، به یاد دارد که ماموران ماسک او را در عرض چند ساعت از کار بیکار کردند. اول از همه در عصر چهارشنبه هفتم ماه مه شایعه شد که «دوج دارد میآید.» ساعت 2 بعدازظهر روز بعد، دومرد جوان در دفتر این سازمان در بتزدا در ایالت مریلند ظاهر شدند. در ساعت 3:45 بعدازظهر، بویل و دیگر کمیسیونرها ایمیلی را از رئیس وقت حزب جمهوریخواه دریافت کردند که به آنها میگوید میخواهد دو نفر از افراد دوج را «بدون هیچ هزینهای برای کمیسیون» بیاورد تا به این سازمان در «ارزیابی و تقویت روندهای داخلی و اجرایی کمک کنند.»
به گفته او کمیسیونرها تا ساعت 6 عصر وقت داشتند تا به او بگویند «که موافقند یا خیر.» در یک دموکراسی فعال این موضوع غیرقابل تصور است: در اینجا افرادی هستند که ما را اخراج میکنند و هزینهای هم نمیپردازند. بویل پاسخ خود را در ایمیلی یک کلمهای فرستاد: «نه». کمتر از یک ساعت بعد او پاسخی از ترنت مورس، معاون رئیس دفتر پرسنلی کاخ سفید دریافت کرد: «مری، از طرف رئیسجمهور دونالد جی ترامپ، به شما اطلاع میدهم که مسئولیت شما در کمیسیون ایمنی محصولات مصرفی همین حالا به پایان رسیده است. ممنون از خدمات شما.»
در این اقدام انگار هیچ اهمیتی ندارد که کمیسیون ایمنی محصولات مصرفی از سوی کنگره ایجاد شده، بودجه آن را کنگره تامین میکند و کمیسیونرها هم از سوی کنگره تایید میشوند. قوانین حاکم بر این سازمان که برای اولین بار در سال 1972 به تصویب رسیدند بهوضوح اعلام میکند: فقط 2 دلیل برای اخراج یک کمیسیونر وجود دارد: «قصور در انجام وظایف» یا «تخلف در قوانین». بویل حالا شاکی پروندهای است که هیچوقت انتظار آن را نداشت: بویل علیه ترامپ. بهگفته گلاسر با اینکه حمله به سازمان او «وقیحانه» و «کاملاً غیرقانونی» بود، بویل میگوید که موفقیت او در این پرونده صددرصد نیست. یک روز پس از آنکه بویل و همکارانش شکایت خود را به دادگاه تسلیم کردند، دیوان عالی اعلام کرد که ممکن است روالی را که به دوران «معامله جدید» (برنامه اقتصادی و اجتماعی فرانکلین روزولت) برمیگردد که طبق آن از اخراج کمیسیونرهای سازمانهای مستقل از سوی رئیسجمهور حمایت میکند، لغو کند.
زیانهای ماسک را نهفقط در واشنگتن بلکه در سراسر جهان میتوان دید: در کمپهای پناهندگان و آزمایشگاههای علمی که بودجه آنها بهطور ناگهانی قطع شدهاند، در پارکهای ملی که این تابستان نمیتوان به آنها رفت و در جوامع سراسر کشور که آلودهکنندگان دیگر تحت پیگرد قانونی قرار نمیگیرند. بهگفته بویل تمام این آشوبها «بر عملکرد دولت بهشیوهای که نمیتوان انتظار آن را داشت تاثیر میگذارد».
خداحافظی با ماسک
دونالد ترامپ روز جمعه در دورهمی که همانند یک کنفرانس مطبوعاتی در اتاق بیضی ترتیب داده بود پایان دوران فوقالعادهای از آشوب در سراسر بوروکراسی فدرال را رقم زد. «ایلان بیوقفه کار کرد و به پیشبرد گستردهترین و موثرترین برنامه اصلاحات دولت برای سالها کمک کرد.» پس از 130 روز مبارزه با دولت فدرال، ایلان ماسک با چشمی کبود در آخرین روز خود بهعنوان «کارمند ویژه دولت» در کاخ سفید حضور پیدا کرد.
در این مدت کسب و کارهای ماسک و چهره عمومیاش آسیب دیدند. او حتی دشمنان بسیاری پیدا کرد: دستکم دو نفر از زنانی که ماسک پدر فرزندانشان است، تقریباً تمام بوروکراسی فدرال، همسایگانش در حومه آستین در ایالت تگزاس، سهامداران تسلا، جمهوریخواهان کنگره آمریکا، دختر 20 سالهاش، تمام افرادی که خودروهای تسلای خود را به آتش کشیدند و حتی برخی از رایدهندگان ترامپ.
لحظه عجیب این کنفرانس خبری زمانی بود که ماسک از سوال خبرنگاری که درباره گزارش نیویورک تایمز درباره مصرف مواد مخدر در طول کمپین از او پرسید عصبانی شد. ترامپ هم ساکت باقی ماند تا ماسک خود به این سوال پاسخ دهد. نیویورکتایمز در گزارشی ادعا کرده بود که ایلان ماسک در دوران خدمت خود بهعنوان مشاور نزدیک به ترامپ اغلب کتامین، اکستازی و قارچهای روانگردان مصرف میکرد و روزانه 20 قرص را بههمراه داشت. اداره مبارزه با مواد مخدر ایالات متحده آمریکا اکستازی را در طبقهبندی ماده کنترلشده در جدول یک بدون هیچ استفاده پزشکی قرار داده و مصرف آن برای کارمندان فدرال کاملاً ممنوع است. اگرچه ماسک کارمند ویژه دولت بود اما مشمول قوانین سختگیرانه یک کارمند عادی نمیشود.
ترامپ به خبرنگاران گفت که ماسک واقعاً واشنگتن را ترک نمیکند و بسیاری از افراد تیم دوج در دولت باقی میمانند. ماسک گفت او بهعنوان یک «دوست و مشاور» برای رئیسجمهور به کاخ سفید برخواهد گشت: «امیدوارم همچنان به مشاوره برای رئیسجمهور هر زمانی که دوست داشته باشد بتوانم ادامه دهم.» ترامپ هم پاسخ داد: «امیدوارم».
حالا یک روز پس از اتمام کار ایلان ماسک، کاخ سفید بهطور ناگهانی از نامزدی جرد آیزاکمن، یکی از متحدان نزدیک ایلان ماسک برای مدیریت سازمان فضایی ناسا انصراف داده است. دونالد ترامپ اعلام کرد که بهزودی نامزد دیگری را معرفی خواهد کرد؛ فردی که همراستا با ارزشهای ماموریت و دیدگاههای ناسا باشد و «اول آمریکا» را در فضا قرار دهد اما هیچ توضیحی برای دلیل انصراف از آیزاکمن را ارائه نداد. آیزاکمن یک فضانورد میلیاردر است که پیشنهاد ماسک برای رهبری ناسا بود و حذف او خیلیها را در صنعت فضانوردی غافلگیر کرده است.
تصویب کاهش هزینهها
اولین سازمانی که با اره برقی استعارهای ماسک برخورد کرد آژانس توسعه بینالمللی ایالات متحده بود. عدم کمکرسانی و عدم حمایت از توسعه در سراسر جهان مسلماً اولین هدف ترامپ بود. ترامپ در ماه فوریه آن را یک آژانس «بیکفایت و واقعاً فاسد» توصیف کرد که از سوی «دیوانههای رادیکال» اداره میشود. با اینکه آژانس توسعه بینالمللی کمتر از یک درصد از بودجه فدرال را در اختیار دارد، وزارت کارآمدی دوج در چند هفته اول آغاز بهکار خود هزاران قرارداد را لغو کرد و ادعا کرد که این اقدام منجر به کاهش 12میلیاردی هزینهها خواهد شد.
گذشت زمان و قطع کمکهای خارجی و همچنین حذف برنامه «تنوع، برابری و شمول» موسوم به DEI نتوانست جاهطلبیهای ثروتمندترین مرد جهان را تامین کند بنابراین ماسک سراغ اهداف دیگر مانند وزارت دفاع رفت.
گزارشها نشان میدهند که نمیتوان ادعای وزارتخانه دوج مبنی بر کاهش 170 میلیارد دلاری هزینههای دولت را تایید کرد. ماسک بهطور مرتب وعده داد که دوج با «شفافیت حداکثری» عمل خواهد کرد و رسید کاهش هزینهها روی وبسایت آن بارگزاری میشود. اما فقط 70/9 میلیارد دلار از 170 میلیارد دلار ادعایی فهرست شدهاند و فقط اسناد مربوط به 41/2 میلیارد دلار از این کاهش هزینهها پیوست شدهاند. گزارشها همچنین نشان میدهند که برخی از کاهش هزینهها مربوط به پیش از دوران تشکیل دوج است. بهعنوان مثال فروش ساختمان خدمات جنگلی آمریکا در ایالت یوتا. در یکی از توئیتهای دوج ادعا شده بود که فروش 3/4 میلیون دلاری این ساختمان نتیجه تلاشهای این وزارتخانه بود اما مالکیت این ساختمان تاریخی از سوی دولت محلی در دسامبر گذشته صورت گرفته بود.
از جمله اقدامات دوج اخراج تعداد بیسابقهای از کارکنان دولتی بود. بهگزارش راجر لی، محقق مستقل که گزارشهای رسانهای از اخراجهای دولتی را دنبال کرده، بیش از 60هزار نفر از کارکنان دولت اخراج شدهاند. بیش از 110 هزار نفر هم از طریق استعفای معوقی که دوج آن را راهاندازی کرد، کار خود را ترک کردهاند.
اخراجهای دستهجمعی بخشی از آییننامه تجاری ماسک است. او پس از خرید توئیتر در سال 2022 بیش از 80درصد از نیروی کار آن را اخراج کرد. اما کوئین اسلوبودیان، استاد تاریخ بینالملل در دانشگاه بوستون میگوید که برخورد با دولت همانند یک کمپانی کارساز نیست. اسلوبودیان میگوید: «ماسک در تجارت خود بر کارآمدی، سادهسازی، حذف بخشهای بیفایده و حذف آنچه که او کارمندان بیفایده میبیند متمرکز است ولی همچنان محصول نهایی را تولید میکند. مشکل دولت فدرال این است که فقط یک محصول تولید نمیکند.» به اعتقاد اسلوبودیان استفاده از رویکردهای مشابه سادهسازی که در یک شرکت از آن استفاده میشود در سطح کلی دولت بیملاحظگی است.
بیشترین هجرت از سازمان خزانهداری آمریکا صورت گرفته که بیش از 29هزار نفر از کارمندان خود را از دست داده است. تقریباً تمام این کارمندان در سازمان مالیاتی دولت موسوم به IRS بودند. بهگزارش اسکای نیوز نزدیک به 2درصد از نیروی کار آمریکا در دولت فدرال مشغول بهکارند. بررسی نامههای اخراج کارمندان دولت نشان میدهد که بهچالش کشیدن قانونی آن کار بسیار مشکلی است.
درحالیکه ماسک اعلام کرده دوج به کار خود ادامه خواهد داد اما مشخص نیست که بدون حضور او در رأس، این وزارتخانه چه عملکردی خواهد داشت. میراث تلاشهای ماسک احتمالاً بهصورت قانونی منعکس خواهد شد زیرا انتظار میرود مجلس نمایندگان بهزودی «بسته ابطالی» را برای ساماندهی قلعوقمعهای دوج معرفی کند؛ قانونی که به کنگره اجازه میدهد تا هزینههای دولت فدرال را با حذف یا کاهش بودجه از پیش تعیینشده که مورد استفاده قرار نگرفته قطع کند یا کاهش دهد. پس از تصویب این بسته، بودجهای که پیشتر از سوی کنگره بهتصویب رسیده، لغو یا کاهش پیدا خواهد کرد.
انتظار میرود کاخ سفید هفته آینده درخواستی رسمی به کنگره بفرستد و از قانونگذاران بخواهد که بیش از 9 میلیارد بودجه برای برنامههایی مانند آژانس توسعه بینالمللی USAID و شبکههای تلویزیونی پیبیاس و انپیآر را لغو کند. جمهویخواهان تاکنون نسبت به تدوین کاهش بودجه برای این برنامهها و تصویب آن در کنگره خوشبین بودهاند. تصویب «بسته ابطالی» نیازی به رای دموکراتها ندارد. اما برخی از جمهوریخواهان میانهرو از حمایت آن عقبنشینی کردهاند چون قطع پخش برنامههای پیبیاس و انپیآر میتواند روی نظر رایدهندگان و حامیان آنها در خانه تاثیر بگذارد.