پایان صدایی غم‏‌زده در غربت

آرشاک قوکاسیان که از او با عنوان «نخستین دوبلور ارمنی ایرانی» یاد می‌شود در ۸۰ سالگی در غربت از دنیا رفت. او که در سال‌های پایانی عمر خود به بیماری آلزایمر مبتلا شده بود، در بیمارستانی در کانادا درگذشت و در همان کشور به خاک سپرده خواهد شد. قوکاسیان اگرچه در فاصله سال‌های ۱۳۳۹ تا اوایل سال ۱۳۶۲ به‌جای شخصیت‌های جوان بسیاری در فیلم‌های سینمایی و سریال‌های ایرانی و خارجی گویندگی کرد اما در پی مهاجرت خودخواسته به ارمنستان و پس از آن اروپا و آمریکای شمالی، صدای جوان، باطراوت و در عین حال غم‌زده خود را از صدها نقشی که می‌توانست به جای‌شان گویندگی کند، دریغ کرد.

قوکاسیان اگرچه در اوایل دهه ۹۰ به ایران بازگشت اما دیگر نه او، آرشاک پیشین بود و نه حال‌وهوای دوبله ایران، حال‌وهوای قبل. به‌گونه‌ای‌که طبق گفته غلام‌عباس فاضلی، منتقد سینما می‌توان گفت کارنامه هنری آرشاک در همان اواخر دهه ۶۰ با سریال «هزاردستان» و «۲۶ روز از زندگی داستایوفسکی» به پایان رسید درحالی‌که می‌شد عاقبت بسیار بهتری برایش رقم بخورد.

آرشاک زیر سایه سلاطین دوبله ایران نماند  

آرشاک که ازجمله برجسته‌ترین نمونه‌های کارش در آثار ایرانی، به گویندگی به جای سعید کنگرانی در نقش سعید در سریال «دایی‌جان ناپلئون» و در آثار خارجی، به جای گریک هاگون در نقش عمار در فیلم سینمایی «محمد رسول‌الله» اشاره می‌شود، در عین جوانی و طراوت صدایش، غربت و رنجی را نیز در صدای خود داشت که به‌عنوان یکی از نکات مورد اشاره رضا درستکار در گفت‌وگو با هم‌میهن از آن صحبت می‌شود.  

رضا درستکار، منتقد سینما و نویسنده در مورد آرشاک قوکاسیان می‌گوید: «صحبتم را در مورد آرشاک با اشاره به عنوانی که در مورد او استفاده می‌شود؛ «نخستین دوبلور ارمنی ایرانی» آغاز می‌کنم. چنان‌چه می‌دانیم ارامنه دست‌کم در چهار، پنج دهه ابتدایی تاریخ سینمای ایران به لحاظ فنی از نقشی بسیار بااهمیت در هنر ایران و مشخصاً سینما برخوردار بودند.

تاثیر آن‌ها بر صنایع گوناگون ازجمله صنعت سینمای ایران، در حیطه بر دوش کشیدن بار فنی، تاثیری نیست که بر کسی پوشیده باشد. آرشاک قوکسیان؛ دوبلوری درجه یک نیز یکی از این افراد بود.»  درستکار ادامه می‌دهد: «درخشش سعید کنگرانی، چه در سریال «دایی‌جان ناپلئون» به کارگردانی ناصر تقوایی و چه در یکی از به‌یادماندنی‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران؛ «در امتداد شب» به کارگردانی پرویز صیاد، مدیون دوبله آرشاک قوکاسیان بود. آن‌چه به صدای آرشاک تشخص می‌بخشید این بود که در عین جوانی و طراوت، توأمان با بغض بود.

این ویژگی‌ها چه در «دایی‌جان ناپلئون»، چه در «در امتداد شب» پیداست و می‌توان گفت مدیر دوبلاژ این آثار به‌درستی قوکاسیان را به‌عنوان دوبلور نقش سعید کنگرانی انتخاب کردند. ضمن این‌که به‌عنوان توضیحی در پرانتز باید اضافه کنم که سعید کنگرانی یکی از بدشانس‌ترین بازیگران تاریخ سینمای ایران بود که اوج‌گیری‌اش در حرفه بازیگری‌ با وقوع انقلاب هم‌زمان شد و به‌خاطر فوق‌ستاره شدن با فیلم «در امتداد شب»، لطمات فوق‌العاده زیادی دید. ضمن این‌که پس از بازگشت به ایران در پی سال‌ها مهاجرت، سویه‌ی سفاک سینمای ایران موجب مرگش شد.

از این نکته که بگذریم، باید اشاره کنیم غربت و رنجی که در صدای آرشاک شنیده می‌شد، بسیار خوب بر چهره سعید می‌نشست. نکته پایانی که باید به آن اشاره کنم این‌که هنر دوبله ایران، اگرچه در سال‌های پیش از انقلاب در اوج موفقیت خود به‌سر می‌برد اما آرشاک آن‌قدر از صدای خاصی برخوردار بود که زیر سایه سلاطین دوبله ایران نماند و جایگاه ویژه خود را پیدا کرد.»