سهمیه بنزین سه دهک حذف می‌شود؟
افراد دهک‌های پایین سالانه حدود ۷۲۰ لیتر سهمیه دریافت می‌کنند، در حالی که این رقم برای دهک‌های بالاتر بین ۲۱۶۰ تا ۲۸۸۰ لیتر است.
به گزارش هم‌میهن آنلاین و به نقل از اقتصادآنلاین، در پی ناترازی‌های پیش آمده در حوزه انرژی و سوخت در سال جاری و بر اساس برنامه‌های اعلام شده توسط مسعود پزشکیان در زمان انتخابات، وی در سخنرانی روز یکشنبه (۱۹ مرداد ۱۴۰۴) تاکید کرد که دیگر نباید به افراد دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ سهمیه یارانه‌ای بنزین تعلق گیرد.
پزشکیان اظهار داشت: «چند میلیارد دلار برای واردات بنزین اختصاص می‌یابد، اما قشری که نیازی به بنزین یارانه‌ای ندارد، نباید بنزین ۱۵۰۰ تومانی مصرف کند. این منابع می‌توانند صرف حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و بهبود معیشت آنها شوند. چرا باید به کسانی که چهار کارت سوخت دارند یارانه داده شود؟»
نگاه آماری به سهمیه سوخت
بر اساس اعلام رئیس جمهور، برخی افراد در دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ سه تا چهار کارت سوخت دارند. هر کارت سوخت ماهیانه ۶۰ لیتر سهمیه ۱۵۰۰ تومانی می‌گیرد که این میزان برای این دهک‌ها سه تا چهار برابر دهک‌های پایین‌تر است. به این ترتیب، افراد دهک‌های پایین سالانه حدود ۷۲۰ لیتر سهمیه دریافت می‌کنند، در حالی که این رقم برای دهک‌های بالاتر بین ۲۱۶۰ تا ۲۸۸۰ لیتر است.
اهداف دولت
این تصمیم با هدف اصلاح نظام یارانه‌ها، کاهش بار مالی دولت، حمایت از اقشار کم‌درآمد، جلوگیری از اسراف منابع ملی و کاهش شکاف طبقاتی اتخاذ شده است. مشابه حذف یارانه نقدی برای سه دهک بالای درآمدی که پیش‌تر اجرا شده بود، انتظار می‌رود این اقدام نیز به نفع دهک‌های پایین‌تر باشد.
پیامدهای احتمالی
۱. احتمال افزایش بازار سیاه خرید و فروش سهمیه بنزین و سوءاستفاده از کارت سوخت دهک‌های پایین‌تر توسط دهک‌های بالاتر.
۲. کاهش هزینه‌های واردات سوخت و امکان درآمدزایی بیشتر از فروش بنزین آزاد، هرچند کاهش مصرف دهک‌های بالاتر قطعی نیست.
تجربه جهانی
کشورهایی مانند ترکیه، برزیل و هند پس از اصلاح یارانه سوخت با بهبود اقتصادی مواجه شدند اما نارضایتی و اعتراضاتی نیز شکل گرفت. آنها با تخصیص درآمد حاصل به بسته‌های حمایتی، موفق به جلب رضایت عمومی شدند.
راهکار پیشنهادی
تخصیص کوپن مجازی بنزین متناسب با خانوار و صدور مجوز قانونی خرید و فروش کوپن می‌تواند به کنترل مصرف و توزیع عادلانه کمک کند. درآمدهای فروش کوپن نیز می‌تواند صرف آموزش، بیمه سلامت و کالاهای اساسی شود تا نقدینگی ایجاد شده به سمت توسعه پایدار هدایت گردد.
با این حال، اجرای این طرح نیازمند بررسی دقیق و آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم است تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
حذف سهمیه دهک‌های ۸ تا ۱۰ به سود دهک‌های دیگر می‌شود؟
بر اساس گفته‌های رئیس جمهور در سخنرانی‌های مختلف، هدف اصلی دولت از این تصمیم اصلاح نظام توزیع یارانه‌ها، کاهش بار مالی دولت، حمایت از دهک‌های پایین‌تر، جلوگیری از اسراف منابع ملی، حذف یارانه از دهک‌های پردرآمد و کاهش شکاف طبقاتی است. این اقدام، در صورت اجرا به شیوه درست، می‌تواند تصمیمی مناسب و در راستای شرایط فعلی کشور باشد. مشابه حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی که پیش‌تر انجام شده و به سود دهک‌های پایین‌تر منجر شد، اکنون این سوال مطرح است که آیا حذف سهمیه سوخت دهک‌های ۸ تا ۱۰ نیز می‌تواند برای دهک‌های پایین‌تر مفید واقع شود؟ مسئله‌ای که رئیس جمهور معتقد است می‌تواند به کاهش شکاف طبقاتی کمک کند.
پیامدهای احتمالی حذف سهمیه بنزین دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰
۱- استفاده غیرمجاز:
حذف سهمیه دهک‌های بالاتر ممکن است باعث افزایش بازار سیاه خرید و فروش بنزین ۱۵۰۰ تومانی شود. گرچه در حال حاضر چنین معاملاتی به صورت خرد وجود دارد، اما با افزایش سهمیه دهک‌های پایین‌تر، ممکن است افراد با واگذاری کارت سوخت خود به دهک‌های بالاتر، سوخت یارانه‌ای را با قیمت بالاتر بفروشند. در نتیجه اجرای این طرح نیازمند تدابیر دقیق و سخت‌گیرانه برای حفظ سرمایه ملی خواهد بود.
۲- صرفه‌جویی در هزینه‌های واردات کشور:
ایران سالانه حدود پنج میلیون دلار سوخت وارد می‌کند تا نیاز جامعه به بنزین، گازوئیل و دیگر فرآورده‌ها تأمین شود. حذف سهمیه دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ ممکن است موجب کاهش مصرف سوخت و در نتیجه کاهش هزینه‌های واردات شود، اما این موضوع نیازمند شفاف‌سازی بیشتر است. همچنین مشخص نیست که پس از حذف سهمیه، این دهک‌ها مصرف خود را کاهش دهند یا خیر. از سوی دیگر، با توجه به جمعیت حدود ۲۰ میلیون نفری این دهک‌ها، فروش بنزین با نرخ بالاتر می‌تواند درآمدزایی بیشتری برای کشور ایجاد کند که این درآمدها می‌تواند به واردات سوخت اختصاص یابد.
تجربیات سایر کشورها در مدیریت یارانه سوخت
در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای واردکننده سوخت مسیر افزایش قیمت را برای بهبود بازار انتخاب کردند. اگرچه این سیاست‌ها باعث بهبود شرایط اقتصادی شد، اما از نظر روانی و اجتماعی نارضایتی‌هایی به همراه داشت و کشورهایی چون ترکیه، برزیل، اندونزی، هند، بریتانیا، مراکش و فیلیپین شاهد اعتراضات مردمی و افزایش قاچاق سوخت بودند. احتمال دارد با اجرای این طرح در ایران نیز چنین تبعاتی رخ دهد که پیامدهای مثبتی نخواهد داشت.
با این حال، پس از آزمون و خطا در این کشورها، درآمدهای حاصل از اصلاح یارانه سوخت به شکل بسته‌های حمایتی خانوارها تخصیص یافت که رضایت عمومی را به همراه داشت. این حمایت‌ها می‌توانند شامل بهبود آموزش، بیمه سلامت، توسعه زیرساخت‌ها و دیگر خدمات اجتماعی باشند.
راهکار مناسب چیست؟
با توجه به تأکید رئیس جمهور و دولت بر عدالت اجتماعی، ممکن است اجرای این طرح باعث نارضایتی در بخش‌هایی از جامعه شود. بنابراین نیاز است تا در نشست‌های تخصصی با حضور کارشناسان و صاحب‌نظران این موضوع به دقت بررسی شود. ایجاد بستر مناسب و قوانین دقیق اجرایی می‌تواند از بروز مشکلات جلوگیری کند.
یکی از راهکارها تخصیص کوپن مجازی بنزین متناسب با تعداد اعضای خانوار به سرپرست خانواده و صدور مجوز قانونی خرید و فروش این کوپن است. در این سیستم، مشترکان پرمصرف که در دهک‌های ۸، ۹ و ۱۰ قرار دارند، می‌توانند بنزین مازاد خود را به مشترکان کم‌مصرف بفروشند و هزینه مازاد مصرف را به صورت آزاد پرداخت کنند. بدین ترتیب فشار مالی دولت کاهش یافته و یارانه مشترکان پرمصرف حذف می‌شود.
برای مدیریت نقدینگی حاصل از خرید و فروش کوپن، نمونه‌ای از کشور مراکش قابل توجه است؛ در آن کشور درآمدهای فروش کوپن برای مشترکان کم‌مصرف محدود به هزینه در حوزه‌هایی چون آموزش، بیمه سلامت و ورزش شده است. این شیوه باعث می‌شود نقدینگی ایجاد شده به صورت هدفمند به سمت توسعه پایدار هدایت شود و بهبود شرایط اجتماعی را به دنبال داشته باشد.
اکنون باید دید آیا این طرح به‌زودی عملیاتی خواهد شد یا نیازمند فراهم شدن سازوکارهای اجرایی دقیق است.
