نیمقرن خودروسازی / بازخوانی چرخه توسعه شرکت سوزوکی با نگاهی به فعالیت حرفهای اوسامو سوزوکی به بهانه درگذشت او
سوزوکی به جای اینکه رهرو راه بزرگترین غولهای خودروسازی ژاپن همچون تویوتاموتور باشد، با یافتن بازارهای جدید در سراسر جهان برای خودروهای کامپکت خود، باعث رشد شرکتش شد و در اولین دوره از دو دوره ریاست خود از سال ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۰ سهم بزرگی از خودروهای بازاری چون بازار هند را به دست آورد.
هروقت صحبت از ریاست طولانیمدت بر یک شرکت و کنار نکشیدن یک مسئول سنوسالدار از مقام خود به میان میآید، احتمالاً باید از شرکت خودروسازی سوزوکی یاد شود که رئیسی 91 ساله داشت. مسئول بررسی وامهای درخواستی در یک بانک محلی که تبدیل شد به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان خودروی دنیا! او اوسامو ماتسودا رئیس شرکت سوزوکی بود که 25 دسامبر امسال در سن 94 سالگی درگذشت.
اوسامو در اواخر دهه 1950 با شوکو سوزوکی، نوه میچیو سوزوکی، رئیس شرکت موتور سوزوکی، ازدواج کرد. از آنجایی که خانواده سوزوکی وارث مرد نداشتند، اسامو با این ازدواج و با یک رسم ژاپنی، نام خانوادگی سوزوکی را برگزید تا به اوسامو سوزوکی تبدیل شود. او در سال 1972 به سمت مدیرعامل ارشد این شرکت دست یافت. در سال 1978، اوسامو رئیس و مدیر اجرایی شرکت شد و در سال 2000 از سمت مدیرعاملی کنار رفت تا ریاست شرکت سوزوکی موتور را برعهده بگیرد.
او 22 سال بهعنوان مدیرعامل و دو دهه هم رئیس هیئتمدیره این خودروساز ژاپنی بود. بالاخره در سال 2021 در 91 سالگی اوسامو رضایت داد از سمت خود کنارهگیری کند. با این حال در همان 91 سالگی گفته بود که همیشه در دسترس مدیریت فعلی خواهد بود چون «سرشار از زندگی» است، و شاهدش برای این سرشار از زندگی بودن هم این است که در سال گذشته حدود چهارده بار گلف بازی کرده است!
هرچند احتمالاً باید تمامی ژاپنیها را نمونه حی و حاضر این مثل «سن فقط یک عدد است» درنظر گرفت، اما اگر کسی از او میپرسید تا کی قرار است در این سمت بماند «برای همیشه» یا «تا روزی که بمیرم»، پاسخهای طنزی بود که میشنید، شاید هم طنز نبودند و اوسامو واقعاً میخواست تا روزی که بمیرد در این سمت بماند.
اما بالاخره در 91 سالگی رضایت داد از ریاست این شرکت دست بکشد، شاید یکی از دلایل رضایتش به کنار کشیدن از ریاست این بود که تاکاهیرو هاچیگو، مدیرعامل هوندا موتور در 61سالگی از سمت خود کنار رفت. همان زمان کارشناسان دلیل دست کشیدن این رؤسا از امپراطوریهای خود را رکودی میدانستند که بر صنعت خودروسازی ژاپن حاکم بود و این صنعت به این نتیجه رسید که در ابتدا باید از ریاست شرکتها شروع کنند تا بتوانند تغییرات اساسی در آن بهوجود آورند.
با این حال سوزوکی در سال 2015 پسرش توشیهیرو سوزوکی را به عنوان جانشین خودش تعیین کرده بود که اگر روزگاری برای خودش اتفاقی افتاد این امپراطوری دچار دگرگونی اساسی در مدیریت نشود! البته در این تعیین جانشینی رسوایی در مورد تستهای سوخت خودروهایی که این شرکت در ژاپن فروخته بود هم موثر بود. سال 2021 که سوزوکی مسئولیتهای خودش را واگذار کرد، سهام شرکت تا 4 درصد افزایش یافت.
سوزوکی به خاطر اظهارات صریح و دوستانهاش معروف بود، او خود را پیرمردی معرفی میکرد که از یک شرکت کوچک تا متوسط، کار را شروع کرده است.
نیم قرن ریاست اوسامو بر سوزوکی این شرکت را به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان خودروهای کوچک در جهان تبدیل کرد. سوزوکی به جای اینکه رهرو راه بزرگترین غولهای خودروسازی ژاپن همچون تویوتاموتور باشد، با یافتن بازارهای جدید در سراسر جهان برای خودروهای کامپکت خود، باعث رشد شرکتش شد و در اولین دوره از دو دوره ریاست خود از سال 1978 تا 2000 سهم بزرگی از خودروهای بازاری چون بازار هند را به دست آورد. خودروهای سوزوکی در بازار هند محبوبیت بسیاری دارند.
در زمان ریاست اوسامو بر سوزوکی، این شرکت برای اتحاد با خودروسازان بزرگ جهان، یعنی فولکسواگن آگِ و جنرالموتور خیز برداشت، اما در نهایت این مذاکرات شکست خوردند.
دهه 1970 اوج رهبری سوزوکی در سوزوکیموتور بود، آن زمان این شرکت به دلیل قوانین سختگیرانهتر آلایندگی با یک بحران بزرگ مواجه شد. سوزوکی با متقاعد کردن تویوتا به عرضه موتورهای سازگار با محیط زیست، ضامن بقای شرکت در یک دوره پرتلاطم بود. این همکاری استراتژیک راه را برای موفقیتهای آتی هموار کرد، از جمله این موفقیتها عرضه آلتو بود در سال 1979؛ مدلی که به یک پیروزی تجاری تبدیل شد و جایگاه جهانی سوزوکی را در دنیا افزایش داد.
تحت رهبری سوزوکی، فروش سوزوکیموتور در دهه 2000 بیش از 10 برابر شد و به 3 تریلیون ین (19 میلیارد دلار) رسید. سوزوکی در دهه 2000 روابط تجاری با دیگر رهبران جهانی مانند جنرالموتورز و فولکس واگن AG را رهبری کرد و در میانه رقابتهای شدید و تحول صنعتی، در سال 2019 اتحادی با شرکت تویوتاموتور برای توسعه مشترک وسایل نقلیه خودران تشکیل داد.
خودروسازان ژاپنی در بازارهای ایالات متحده و چین گسترش یافتهاند و طیف وسیعی از وسایل نقلیه را برای این بازارها تولید میکنند، اما سوزوکی با خودروهای کوچک و جمعوجور خود بیشتر در آسیای جنوبی و جنوب شرقی یکتهتازی میکند.
مانیفست سوزوکی؟ او یکبار در مصاحبه با شبکه تلویزیونی اناچکا ژاپن گفته بود: «ساخت محصولات با کیفیت خوب و قیمت پایین اساس تولید است. ما نمیتوانیم در دفتر ریاست بنشینیم و انتظار داشته باشیم هزینهها کاهش یابند. پس من باید در کارخانه باشم تا کار را بفهمم و ایده بگیرم.»
خودروهای کوچک برای آینده بزرگ
سوزوکی یک بیانیه ماموریت جهانی دارد. شعار «خودروهای کوچک برای آیندهای بزرگ» سوزوکی را متعهد به ترویج فلسفه «تولید خودروهای کوچک» و «توسعه محصولات بیخطر برای محیط زیست» مورد نیاز مشتریان میکند. تمام هم و غم سوزوکیموتور این است که کوچکتر، کمتر، سبکتر، کوتاهتر و زیباتر باشد تا مدیریت آن کارآمدتر، خوبتر و سالمتر شود.
سوزوکی تولیدکننده خودروهای 660 سیسی ارزانقیمت، جعبهای و مخصوص ژاپن است که از معافیتهای مالیاتی سخاوتمندانه سود میبرد، اما ساخت چنین خودروهایی و ادامه بقای این شرکت مستلزم کاهش شدید هزینههاست، کاهش هزینههایی که سوزوکی ثابت کرد بخش مهمی از دیانای این خودروسازی است.
بخش بزرگی از کاهش هزینهها و صرفهجوییهایی که کارخانه سوزوکی در پیش گرفته بود از ایدههای خود اوسامو بود: مثلاً اوسامو دستور داده بود سقف کارخانههایش را کوتاهتر بگیرند تا در هزینه تهویه مطبوع صرفهجویی شود. این کاهش هزینهها حتی در زندگی خود سوزوکی هم جریان داشت: اوسامو با اینکه سن بسیار زیادی داشت اما اگر قرار بود سوار هواپیما شود فقط بلیت هواپیمای اکونومی را خریداری میکرد نه فرستکلاس را. حداقل این نوع صرفهجوییها در زندگی دیگر کارخانهداران مشاهده نمیشود اما به میزان قابل توجهی به انعطافپذیری مالی شرکت سوزوکیموتور کمک کرد.
اما سوزوکیموتور چطور اداره میشود و چطور توانسته است از یک خودروسازی در آستانه ورشکستگی در دهه 70 میلادی به چنین موفقیتی در روزگار امروزش برسد؟
بیش از 100 سال طول کشید تا سوزوکی به یکی از خودروسازان پیشرو در جهان تبدیل شود. این شرکت در سال 1909 تاسیس شد. میچیو سوزوکی کارخانه نساجی سوزوکی را در دهکده کوچک ژاپنی هاماماتسو تاسیس کرد. او نساجی متفاوتی با بقیه کارخانههای مشابه ایجاد کرد. آنچه که او ایجاد کرد محصولی تولید میکرد که سریعتر، سازندهتر و آسانتر به دست مردم برسد. این فلسفه کاری شرکت سوزوکی بود. میچیو سوزوکی به ایجاد فناوری نوآورانه برای مردم اعتقاد داشت و با همین دستفرمان وارد دنیای تولید خودرو شد.
38 سال بعد، در ژاپنی ویرانشده از جنگ جهانی دوم، سوزوکی کار خود را گستردهتر کرد و دفتر دستک خود را کاملاً به شهر هاماماتسو منتقل کرد. هنوز که هنوز است تشکیلات این شرکت در همین شهر است. در سال 1952 اولین وسایل نقلیه سوزوکی پا به عرصه وجود گذاشتند. میچیو سوزوکی از زندگی روزمره مردم الهام میگرفت. او نیاز به حملونقل مقرونبهصرفه و قابل اعتماد را کشف کرد، یک دوچرخ با موتور تولید کرد و روی نمونههای اولیه ابتکاری برای خودرویی کار کرد که جمع و جور بود و رانندگی با آن کاربردی. اینگونه بود که حملونقل به تمرکز اصلی میچیو سوزوکی تبدیل شد.
از سال 1955 تا 1969 سوزوکی سوزولایت پا به عرصه وجود گذاشت، آن هم بعد از موفقیت موتورسیکلتهای سوزوکی. سوزولایت موفقتر از دوچرخهای سوزوکی بود. این خودروی کوچک و سبکوزن هزینه نگهداری اندکی داشت و نویدبخش آیندهای درخشان برای سوزوکی بود تا بتواند به عنوان یک خودروساز متخصص مدلهای کوچک در دنیا مشهور شود.
سوزولایت جمعوجور بود و کوچک با کمتر از ۵۰۰ کیلوگرم وزن، طوری طراحی شده بود که کنترل آن آسان باشد و آنقدر ارزان باشد که همه بتوانند سوزولایت داشته باشند. این خودرو به یک پیشرانه ۲ سیلندر دو سوپاپه با حجم ۳۶۰ سیسی و قدرت ۱۶ اسب بخار مجهز بود و با وجود سیستم تعلیق فنری مستقل به همراه سیستم فرمان ساده، بسیار نوآورانهتر از زمان خود بود. حالا تنها دو دستگاه از خودروهای سوزولایت در جهان موجود است که یکی از آنها در موزه سوزوکی پلازا در شهر زادگاه خود این خودرو، هاماماتسو ژاپن، نگهداری میشود.
پس از آن نوبت سوزوکی کری وانت بود که در سال 1961 به موفقیتهای سوزوکی ادامه دهد. 9 سال بعد سوزوکی جیمنی هم آمد تا علاقهها را به سمت خود بکشاند.
در سال 1980 پای سوزوکی به خارج از ژاپن باز شد. سوزوکی استرالیا در این سال تاسیس شد. در سال 1983 سوئیفت معرفی شد و این خودرو هم به موفقیت بسیار رسید. اما نقطه عطف سوزوکی در سال 1989 بود، در این سال شرکت به رکورد تولید 10 میلیون خودرو رسید و وارد بازار اروپا شد. در همان زمان بود که نام شرکت از سوزوکی به سوزوکیموتور تغییر یافت.
تاکید سوزوکی بر خودروهای کوچک و کممصرف توجه مشتریان را در سرتاسر جهان جلب کرد؛ بهویژه در کشورهای در حال توسعه که قابلیت اطمینان و هزینه دوفاکتور بسیار مهم بود برای اقبال یافتن یک تولیدکننده خودرو. رشد سریع سوزوکی به دلیل تعهد تزلزلناپذیر شرکت به کیفیت و رضایت مشتری بود و به این ترتیب این خودروساز موقعیت خود را به عنوان یک عامل اصلی در صنعت خودرو در سراسر جهان مستحکم کرد.
سوزوکیموتور هم مانند دیگر شرکتهای بزرگ جهان از بحرانهای جهانی ضربه خورد اما باز هم توانست از بحرانهایی چون بحران نفتی دهه 70 و رقابت شدید با سایر خودروسازان در دهههای بعد سربلند بیرون آید. بخشی از راز موفقیت سوزوکی، پذیرش گرایشهای جدید و بهرهبرداری از تخصص و فناوری برای نوآوری و رشد در مواجهه با ناملایمات بود.
بهرغم موفقیتهای فراوان سوزوکی، همه سرمایهگذاریهای سوزوکی موفقیتآمیز نبودند. اتحاد با فولکسواگن در سال 2009 که با تبلیغات بسیار گسترده بهعنوان یک شراکت استراتژیک مطرح شده بود، با سرعت به پایان رسید. این دو شرکت بر سر مسائل کنترل و هدایت استراتژیک با هم درگیر شدند که منجر به یک نبرد حقوقی طولانی شد. سوزوکیموتور در نهایت پیروز شد و سهام خود را پس گرفت و خود را از این معامله خارج کرد، اما این قسمت چالشهای همکاریهای شرکتهای بینفرهنگی را برجسته کرد.
آغاز قرن بیستویکم برای سوزوکی، به معنای مرحله جدیدی از تغییر بود که در آن برقیسازی خودروها برای حفاظت از محیط زیست جایگاه ویژهای پیدا کرد؛ به این ترتیب مدلهای الکتریکی و هیبریدی و حمل و نقل پایدار سوزوکی را وارد دنیایی جدید کرد که در آن رقابت با بزرگان اروپایی حرف اول را میزند. به غیر از آن ورود به عرصه دریایی با ساخت موتورهای قایق و کشتی نیز دیگر استراتژی توسعهای این شرکت بود.
فرهنگ ژاپنی سوزوکی در هند طبقاتی
شاید ماندگارترین میراث اوسامو سوزوکی در هند نهفته باشد، که این مدیر باسابقه نقشی اساسی در دگرگونی بازار نوپای خودروی کشور هند ایفا کرد. از سال 1981 تا 1982، کارخانه سوزوکی نقش برجستهای در راهاندازی اولین شرکت خودروسازی خارجی در هند داشت با نام ماروتی سوزوکی. سوزوکی در ابتدا مالکیت 26 درصدی این کارخانه را در اختیار داشت، در سال 2003 سهام بیشتری از ماروتی سوزوکی را به دست آورد و بعداً در سال 2007 اکثریت سهام شرکت تابعه مستقر در هند را از آن خود کرد.
در ورود سوزوکی به هند، نقش اوسامو سوزوکی غیرقابل انکار است و این مدیرعامل تصمیمی بزرگ و پرمخاطره گرفت تا یک سال از درآمد این شرکت را برای ساخت یک خودروسازی ملی برای هند سرمایهگذاری کند. سوزوکی بعدها در مصاحبهای گفته است که علاقه شخصی او برای گسترش تجارتش در هند، به دلیل تمایل شدیدش برای رسیدن به جایگاه شماره یک در نقطهای از دنیا بود. در آن زمان در هند یک آبباریکه خودروسازی با فروش سالانه 40 هزار خودرو وجود داشت و این خودروها عمدتاً بریتانیایی بودند؛ خودروهایی که احتمالاً تنها ثروتمندان قادر به خریدشان بودند.
سالی که سوزوکی تصمیم به گسترش کار در هند گرفت، دولت هند به تازگی خودروسازی ماروتی را ملی کرده بود، خودروسازی که در سال 1971 دستپرورده سانجی گاندی، پسر نخستوزیر وقت ایندیرا گاندی بود تا یک خودروی مقرونبهصرفه و «مردمی» ساخت هند تولید شود که نشده بود.
ماروتی به یک شریک خارجی نیاز داشت، پیش از سوزوکی، ماروتی قصد داشت با رنو همکار شود اما این همکاری در نهایت سر نگرفت چون سدان مورد نظر رنو برای نیازهای داخلی هند و برای مردم این کشور بسیار گران و از نظر مصرف سوخت، پرمصرف بود.
تیم ماروتی درهای زیادی را زد، اما برندهایی چون فیات و سوبارو این شرکت هندی را مورد بیمهری قرار دادند، و بعد به طور تصادفی یک در بهرویش باز شد: سوزوکی موتور.
چرا تصادفی؟ چون بسیار تصادفی یکی از مدیران سوزوکی موتور در هند مقالهای در روزنامهای هندی خواند درباره قرارداد احتمالی ماروتی با رقیب ژاپنیاش و تولیدکننده خودروهای کوچک؛ دایهاتسو.
این مدیر سوزوکی موتور در هند همین که فهمید ماروتی موفق به جلب نظر مدیران دایهاتسو نشده، با دفتر مرکزی سوزوکی موتور تماس گرفت. سوزوکی خیلی زود دعوتنامهای برای ماروتی فرستاد و این تیم را به ژاپن دعوت کرد و از آنها خواست تا این بار به همکاری با سوزوکیموتور بیاندیشند نه دیگران. در عرض چند ماه یک موافقتنامه امضا شد و خیلی زود اولین خودرو، ماروتی 800 هاچبک مبتنی بر آلتو، در سال 1983 عرضه شد؛ موفقیت فوری و عالی بود.
امروزه، ماروتی سوزوکی، خودروسازی است بزرگ که اکثریت سهام آن در اختیار سوزوکیموتور است، و تقریباً 40 درصد بازار خودروی هند را در اختیار خود دارد.
حضور سوزوکیموتور ژاپن، که با سالها در فرهنگ ژاپن تبدیل به یک خودروساز بزرگ شده بود، در جامعه طبقاتی هند چندان هم آسان نبود. مثالش اینکه وقتی خودروساز ژاپنی پا به عرصه هند گذاشت با خود فرهنگ کاری ژاپن را هم به هند آورد: برابری در محیط کار، دفاتر باز و آشکار و جلوی چشم همه، غذاخوری واحد برای همه و یونیفرمهایی یکسان و یکشکل هم برای مدیران و هم کارگران خط مونتاژ. زمان برد تا هندیها به چنین چیزی عادت کنند.
سوزوکی در آفریقا
درحالیکه سایر برندهایی که همزمان با سوزوکی موتور وارد بازار آفریقای جنوبی شدند و انرژی خود را بر به دست آوردن سهم بازار در سریعترین زمان ممکن متمرکز کردند و اتفاقاً در سریعترین زمان ممکن هم از همین بازار خارج شدند، سوزوکیموتور اما بر ایجاد پایههای محکم برای آینده در این قاره تمرکز داشت. در دهه 1980 سوزوکی را در بازار آفریقا با موتورسیکلتهایش میشناختند، حتی اگر خودروهای سوزوکی هم در آن حاضر بودند.
تا سال 2004، برند سوزوکی تحت چتر دلتاموتورز (که امروزه جنرالموتورز آفریقای جنوبی است) همراه با اوپل و ایسوزو توزیع میشد. اما در سال 2004 این قرارداد فسخ شد و نتیجه آن یک شکاف چهارساله بود که سوزوکی را به نوعی در بازار آفریقای جنوبی نایاب کرد.
اما پس از آن در این مدت، سوزوکی گلوبال (ژاپن) آفریقای جنوبی را به عنوان دروازه عالی ورود به بازار خودرو آفریقا به رسمیت شناخت. در سال 2007 سوزوکی موتور تصمیم گرفت از فرصت پیشرو استفاده و یک دفتر مرکزی در ژوهانسبورگ ایجاد کنند و بنابراین سوزوکی خودروی آفریقای جنوبی (SASA) رسماً تأسیس شد. این گروه شعار «توسعه محصولات با ارزش برتر با تمرکز بر مشتری» را در بند اول بیانیه ماموریت خود در آفریقا گنجانده است.
سوزوکی توانست خودروسازی سوزوکی آفریقای جنوبی را به عنوان یک شرکت تابعه با مالکیت 100 درصدی راهاندازی و واسطهها حذف کند. این امر باعث شد که برند سوزوکی ارتباط مستقیم با مشتری نهایی در آفریقا برقرار کند و اتومبیلها و قطعات یدکی را بهراحتی در دسترس مصرفکنندگان قرار دهد. از سال 2008 به این طرف سوزوکی 15 نمایندگی در آفریقا دارد. در حدود سال 2016 بود که شرکت سوزوکی مجبور شد در دفتر مرکزی خود در آفریقای جنوبی، برای بودجه بازاریابی خود استراتژیهای خلاقانه و حسابشدهای را به کار گیرد. آن زمان اقتصاد آفریقای جنوبی در رکود بود و این رکود بهزودی بر فروش ناوگان آن تأثیر میگذاشت.
سوزوکی در آمریکا
در سال 1985 سوزوکی از طریق قراردادی با جنرالموتورز، فروش سوزوکی کالتوس خود را در ایالات متحده به نام شورولت اسپرینت آغاز کرد. این مدل در ابتدا بهعنوان یک هاچبک 3 در فروخته شد و کوچکترین مدل شورولت بود. سامورایی نیز در سال 1985 اولین خودرویی بود که توسط شرکت تازهتاسیس سوزوکی آمریکایی در ایالات متحده معرفی شد.
در سال 1989 در آمریکا سوئیفت معرفی شد که نسل دوم سوزوکی کالتوس بود. در سال 1991 سوزوکی سایدکیک 4در به آمریکا رسید. با این حال ارزیابیهای منفی گزارشهای مصرفکننده سوزوکی سامورایی باعث شد تا سوزوکی آمریکایی با شکستهای موقتی مواجه شود و فروش سالانه آن در سالهای بعد به زیر 20000 دستگاه کاهش یافت. اما سوزوکی از پا ننشست و مدلهای بیشتر و جدیدتری معرفی کرد و در نهایت در سال 2004، جنرالموتورز و سوزوکی بهصورت مشترک دوو موتورز ورشکسته را خریداری کردند و نام آن را به GMDAT تغییر دادند.
سال 2006 اولین سالی بود که سوزوکی آمریکایی بیش از 100 هزار دستگاه خودرو در ایالات متحده فروخت. اما باز هم سال 2012 برای سوزوکی سال خوششانسی نبود. این شرکت در نوامبر 2012 اعلام کرد که فروش خودرو در ایالات متحده را متوقف خواهد کرد.
سوزوکی امروز
میراث اوسامو سوزوکی چندوجهی است. از او بهعنوان پیشگامی که به شکلگیری چشمانداز خودرویی هند کمک کرد، استراتژیستی که بحرانها را با تدبیر مدیریت میکرد و رهبری که فرهنگ کارآمدی و انضباط را در سوزوکی موتور جا انداخت، یاد میشود. مشارکتهای او اثری همیشگی در صنعت خودروسازی جهانی بر جای گذاشته است. سوزوکی موتور تحت رهبری او از یک شرکت نسبتاً کوچک با فروش سالانه چند میلیارد دلار به آنچه امروز است رسید: یک تولیدکننده پیشرو در وسایل نقلیه کوچک و موتورسیکلت با درآمد بیش از 30 میلیارد دلار در سال که تقریباً این موفقیتها را مدیون موقعیت قوی خود در خارج از کشور و بازارهایی همانند هند است.