سیاه‏‌چاله صنعت سفید

این خبری است که چندین فعال صنایع لوازم خانگی هم در گفت‌وگو با هم‌میهن، آن را تایید کرده‌اند. به گفته ابوالقاسم شانه‌ساز، لوازم خانگی کوچک، در بازه زمانی یک‌ماهه اخیر، افزایش قیمت داشته‌اند. البته این افزایش قیمت، قرار بود در ابتدای سال جاری اعمال شود اما به دلیل شرایط کشور، تا یک ماه گذشته، به تاخیر افتاد. لوازم خانگی، از جمله کالاهایی است که واردات‌شان به کشور ممنوع اعلام شده است.

دلیل اصلی ممنوعیت نیز حمایت از تولید داخلی بوده اما لوازم خانگی ایرانی، به تدریج و با افزایش نرخ تورم و دلار، گران شدند و مصرف‌کننده داخلی نیز چاره‌ای به جز خرید این محصولات ندارد. صنعت لوازم خانگی در دنیا، یکی از پیشران‌ترین عوامل توسعه هر کشور است زیرا سود بسیاری دارد و منجر به اشتغال افراد زیادی می‌شود. صنعت لوازم خانگی در ایران هم فعال است اما به دلیل مشکلات داخلی و تحریم‌ها تا این لحظه نتوانسته‌ است توفیقی در این امر داشته باشد.

به هر حال، هزینه پیشرفته نشدن صنعت لوازم خانگی در ایران از جیب تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌رود. مصرف‌کننده ایرانی به کالایی جز تولید داخلی دسترسی ندارد و تولیدکننده داخلی نیز با معضلاتی مانند قیمت‌گذاری دستوری، نبود مواد اولیه و گران بودن نهاده‌های تولید در داخل رو‌به‌رو است. از سوی دیگر، عرضه نهاده‌های تولید صنعت سفید در بورس کالا، منجر به ایجاد یک ملغمه شده است.

چراکه بخشی از مواد اولیه موردنیاز این صنعت در بورس‌کالا عرضه می‌شود؛ اما به دلیل وجود رانت در بورس‌کالا، قیمت مواد اولیه در داخل کشور بسیار بالاتر از قیمت‌های جهانی است. به‌عنوان مثال، فولاد وارداتی از چین حتی با احتساب هزینه‌های حمل‌ونقل، حدود ۴۰‌درصد ارزان‌تر از فولاد داخلی است. به گفته فعالان این حوزه و کارشناسان، نظام توزیع مواد اولیه در بورس‌کالا مشکل دارد.

یک سر دیگر این ملغمه نیز باعث می‌شود که به دلیل نبود نظارت‌های کافی، افرادی که مجوز تولید لوازم‌خانگی دریافت کرده‌اند، بدون تولید حتی یک کالا، با پیش‌اظهاری در سامانه بهین‌یاب، تعداد مشخصی تولید کالا ثبت کرده و بعد متناسب با آن مواداولیه دریافت ‌کنند؛ سپس این مواد اولیه را، به شکل گران‌تر در بازار آزاد می‌فروشند. این در حالی است که تولیدکننده‌های معروف به تولیدکننده‌های زیرپله‌ای، کالاهای دست چندم و بی‌کیفیت تولید می‌کنند و بعد با اتیکت برندهای مطرح خارجی به فروش می‌رسانند.

جهش بیش از دو برابری

محمد، مردی 45 ساله است که نوسان‌های برق مردادماه، باعث شده که چای‌ساز قدیمی خانه‌شان اول وسط کار کردن خاموش شود و بعد از چند بار استفاده هم به کلی سوخته است. او این چای‌ساز را دو سال پیش با قیمت 700 هزار تومان خریده بود. با در نظر گرفتن تورم، احتمال می‌داد که چای‌ساز جدید حدود یک میلیون و پانصد هزار تومان برایش آب بخورد؛ یعنی چیزی حدود دو برابر قیمتی که خریده بود. او و همسرش که معتاد به چای هستند، یک روز تعطیل به یک فروشگاه مراجعه کردند اما متوجه شدند قیمت یک چای‌ساز ساده از همان برندی که قبلاً خریده بودند، به 3 میلیون تومان رسیده است.

آن‌ها که همین دو سال پیش چای‌ساز را به قیمت 700 هزار تومان خریده بودند و به همراه آن، یک قهوه‌ساز خوب را هم با 3 میلیون تومان خریده بودند، متوجه شدند که قیمت قهوه‌ساز نیز تقریباً دو برابر شده و به 8 میلیون تومان رسیده است. حالا باید چای‌ساز را تعمیر کنند و از قهوه‌سازشان به‌خوبی استفاده کنند؛ زیرا هر چه که باشد خرید یک قهوه‌ساز و چای‌ساز دم‌دستی با کیفیت معمولی، حدود 11 میلیون تومان آب می‌خورد.

افزایش غیردلاری

صنم، تازه‌ عروسی است که برای تهیه جهیزیه خود به یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای لوازم خانگی مراجعه کرده است. او در ساعات پایانی شب به این فروشگاه سر زده که درگیر شلوغی‌های معمول نباشد و بتواند همه وسایل را با دقت تماشا کند و بتواند آنچه که واقعاً به دردش می‌خورد را انتخاب کند. صنم که معتقد است قیمت لوازم خانگی بسیار بالاست توضیح می‌دهد: من از دو ماه پیش، تقریباً هر روز قیمت لوازم خانگی را چک می‌کنم و به نظرم در عرض همین مدت کوتاه، قیمت لوازم خانگی افزایش یافته است.

این مسئله به خصوص درباره اسباب الکترونیکی کوچک بسیار محسوس‌تر است. به گفته صنم، کالاهایی مانند چای‌ساز، گوشکوب برقی، همزن و ماشین ظرف‌شویی، افزایش قیمت داشته‌اند. او که نسبت به این قضیه به شدت معترض است، اظهار می‌کند: من می‌دانستم قرار است که پول زیادی را بابت خرید لوازم خانگی بدهم اما انتظار نداشتم که همین پول بیشتر هم شود. دلیل اینکه در خریدن عجله نکردم این است که فعلاً جایی برای نگهداری از وسایلم ندارم و باید منتظر بمانم قولنامه خانه بسته شود، بعد همه وسایل را بخرم. حالا قرار شده که دو روز دیگر، قولنامه خانه را ببندیم اما به نظرم اگر لوازم را می‌خریدم و انبار، کرایه می‌کردم بهتر بود.

با وجود اینکه می‌گویند قیمت لوازم خانگی با دلار، افزایش می‌یابد اما در این دو ماه که دلار هم تغییر قیمت چندانی نداشت، باز هم قیمت‌ها افزایش یافت. صنم توضیح می‌دهد که به نظر او قیمت لوازم الکترونیکی صوتی و تصویری افزایش نیافته است اما تغییر محسوس در لوازم الکترونیکی آشپزخانه، محسوس است. یعنی اگر سال گذشته، می‌شد با 10 میلیون تومان چند تکه کوچک لوازم خانگی آشپزخانه را خریداری کرد، امروز دیگر با 10 میلیون تومان شاید تنها یک یا دو کالا را بتوان خرید.

خرید در بازارهای سیاه

حامد، مردی 32 یا 33 ساله به نظر می‌رسد که در بخش لوازم برقی آشپزخانه در حال جست‌وجوست. او هم معتقد است که به دلیل نوسان‌های برق در دو ماه اخیر، ساندویچ‌ساز و فر برقی‌اش خراب شده‌اند. حالا آمده که هر دوی این محصولات را با هم ببرد و اگر توانست یک ایرفرایر هم تهیه کند و هزینه همه کالاها را به شکل قسطی، پرداخت کند. حامد می‌گوید: من بعد از اینکه تایم کاری‌ام تمام شد، به این فروشگاه آمدم تا چند تکه وسیله را قسطی بخرم.

قبل از اینکه به فروشگاه بیایم، تصور می‌کردم می‌توان هر سه تکه کالا را باهم برد اما حالا متوجه شده‌ام تنها قیمت یک ایرفرایر، حدوداً بین 30 تا 40 میلیون تومان است و تازه نمونه ایرانی آن اصلاً موجود نیست و باید حتماً مدل خارجی را خریداری کرد. من آمده بودم اینجا تا چند قطعه وسیله را باهم بخرم اما وقتی ایرفرایری در فروشگاه ندیدم، در اینترنت جست‌وجو کردم. متوجه شدم که این محصول مشابه ایرانی ندارد و مدل خارجی آن که در فروشگاه‌های زنجیره‌ای عرضه نمی‌شود، بسیار گران است. به همین دلیل فعلاً قید خریدن این دستگاه را زدم تا بعد، آن را بخرم.

حامد که معتقد است نبود این کالا، تنها باعث می‌شود مصرف‌کننده نهایی یعنی همان مردم، با ریسک خرید جنس قلابی و غیراصل مواجه شوند، می‌گوید: وقتی فروشگاه‌های معتبر این کالا را عرضه نمی‌کنند، من به عنوان مصرف‌کننده، مجبورم که در بازارهای زیرزمینی و قاچاق به دنبال آن باشم. در این بازارها هم همه حق خریدار را پایمال می‌کنند.

دیگر مرجعی هم نیست که در صورت ایجاد مشکل، به آن مراجعه کنیم. خرید لوازم خانگی قاچاق خارجی، مثل خرید یک هندوانه در بسته است. یا می‌بری یا مطلقاً می‌بازی. به‌خصوص که این قیمت‌ها اصلاً جای اشتباه باقی نمی‌گذارند و اگر کالایی از دست برود، دیگر به سختی می‌توان آن را جایگزین کرد. او که در ردیف کالاهای آشپزخانه به دنبال خرید ساندویچ‌ساز هم هست، ادامه می‌دهد: من یادم هست که اوایل سال‌های ازدواج‌ام، یک دستگاه ساندویچ‌ساز برای خانه تهیه کردم. آن زمان این ساندویچ‌ساز که تازه ایرانی نبود را، به قیمت 300 هزار تومان خریده بودم اما حالا هر چقدر که نگاه می‌کنم، حداقل باید حدود 2 تا 3 میلیون تومان پول فقط برای خرید همین یک قطعه کنار بگذارم. شاید در نگاه اول 2 یا 3 میلیون تومان پول، مبلغ زیادی نباشد اما برای من که حقوق چندانی نمی‌گیرم، همین مبلغ هم بسیار بالاست.

او در پاسخ به این سوال که چرا خسارت ناشی از نوسان برق را در سامانه‌های وزارت نیرو ثبت نمی‌کند، می‌گوید: به یاد می‌آورم که در سال 1400 که برق قطع می‌شد، تلویزیون خانه‌مان سوخت. همان موقع اعلام کردند که اگر خسارتی از ناحیه قطع برق به وسایل خانه رسیده باشد، می‌توانیم با اعلام این مسئله، خسارت قطع برق را از دولت دریافت کنیم. ما هم با ثبت ساعت قطعی برق و فاکتورهای خرابی تلویزیون خانه، شکایت خود را ثبت کردیم اما حالا با وجود اینکه چندین سال از آن روز گذشته است، تاکنون خسارتی به ما پرداخت نشده است. این در حالی است که خود من چندین بار به اداره برق مراجعه کردم و هر بار من را از سر خود باز کرده‌اند. به همین خاطر هم دیگر قید شکایت و ثبت خسارت را زدم و مستقیم به اینجا آمدم تا هر چه می‌خواهم را خودم خریداری کنم. بدون منت.

خرید جاروبرقی با ماهی 400 هزار تومان

مهدی، یکی دیگر از مراجعه‌کنندگان شبانه فروشگاه زنجیره‌ای لوازم خانگی است. او که با بی‌قیدی یک تی‌شرت و شلوار بی‌ربط را به تن کرده، می‌گوید: اینجا با خانه ما فاصله خیلی کمی دارد. جاروبرقی ما دو روز پیش خراب شد. خب عمر خودش را کرده است. دختر بزرگ من 27 ساله‌ است و ما دو سال بعد از تولد دختر بزرگم، یک جاروبرقی خریده بودیم. معلوم است که جاروبرقی عمر خودش را کرده و دیگر توان مکش خاک‌های روی فرش را ندارد.

به همین خاطر سر شب و به توصیه دخترم تصمیم گرفتم که به اینجا بیایم و یک جاروبرقی جدید بردارم. مهدی که باور دارد قیمت لوازم خانگی خیلی گران شده است، می‌گوید: به نظرم قیمت لوازم خانگی در پنج سال اخیر واقعاً افزایش داشته است. من قرار است یک جاروبرقی را اقساطی بخرم و ماهی 400 هزار تومان پرداخت کنم. خب این برای من به‌صرفه است اما واقعاً چرا باید مجبور شویم یک دستگاه جاروبرقی را قسطی بخریم؟ قبل‌ترها پدرها برای دختران‌شان جهیزیه می‌گرفتند و کل اسباب و لوازم خانه را قسطی خریداری می‌کردند اما حالا ما برای خرید یک جاروبرقی ساده هم باید به قسط و وام متوسل شویم.

افزایش قیمت 20 درصدی

البته، افزایش قیمت لوازم خانگی، پشت پرده رخ نداده است. فعالان این حوزه به روزنامه هم‌میهن توضیح می‌دهند که این افزایش قیمت با برنامه قبلی و کسب مجوز رخ داده است. اما هنوز مشخص نیست که اگر افزایش قیمت‌ها رسماً رخ داده، پس چرا در رسانه‌ها اطلاع‌رسانی نشده است؟

 ابوالقاسم شانه‌‌ساز، دبیر انجمن لوازم خانگی کوچک در همین باره توضیح می‌دهد: بیش از یک ماه است که لوازم خانگی، گران‌تر شده است. شانه‌ساز اظهار می‌کند: از آن جایی که در ابتدای سال قیمت لوازم خانگی افزایش نیافت، لوازم خانگی کوچک تا 20 درصد کالاهای خود را گران‌تر کردند. شانه‌ساز، دلیل اصلی این افزایش قیمت را گران تمام شدن هزینه برای تولید کالا اعلام می‌کند و توضیح می‌دهد: تولیدکنندگان برای همکاری با مردم و دولت حدود چهار ماه افزایش قیمت بر روی کالاهای خود اعمال نکردند اما با توجه به افزایش قیمت بسیار زیاد نهاده‌های تولید و مواد اولیه، ناگزیر شدیم که ما هم قیمت کالاهای نهایی خود را افزایش دهیم.

شانه‌ساز ادامه می‌دهد: در این افزایش قیمت، نفعی برای تولیدکننده نیست اما مانع از زیان دیدن او می‌شود چراکه همه هزینه‌های تولید حدود 45 درصد افزایش یافته است. در این میان باید قطعی برق واحدهای تولیدی را هم در نظر گرفت. این فعال صنعتی بخش لوازم خانگی، یادآوری می‌کند: وضعیت تسهیلات‌دهی بانک‌ها به تولیدکنندگان لوازم خانگی کوچک، به هیچ وجه وضعیت مطلوبی ندارد.

آماری از تسهیلات‌دهی بانک‌ها و رد درخواست شرکت‌های تولیدی در حال حاضر در دست نیست اما به طور کلی، سیاست‌های انقباضی‌ای که بانک مرکزی در پیش گرفته باعث شده تولیدکنندگان دیگر نتوانند وامی برای تولید کالاهای خود دریافت کنند و به همین دلیل، سرمایه در گردش تولیدکنندگان نیز کاهش یافته است. همه این‌ها در کنار هم باعث می‌شود تولیدکننده مجبور شود قیمت نهایی خود را افزایش دهد تا بتواند به تولید ادامه دهد.

تابستان فصل افزایش قیمت نیست

یکی دیگر از فعالان حوزه لوازم خانگی، تابستان را فصل خوبی برای افزایش قیمت این گونه کالاها نمی‌داند و به گفته او واحدهای تولیدی لوازم صوتی و تصویری، افزایش قیمتی نداشته‌‌اند.

 محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم صوتی و تصویری درباره همین مسئله توضیح می‌دهد: واحدهای تولیدی در بخش ما هیچ‌گونه افزایش قیمتی نداشته‌اند و دلیل ثابت ماندن قیمت‌ها هم مشخص است. این‌طور که شهیدی می‌گوید، هیچ مکاتبه‌ای برای دریافت مجوز افزایش قیمت لوازم خانگی انجام نشده است. این فعال حوزه لوازم خانگی ادامه می‌دهد: البته برخی دیگر از کالاهای تولیدی ما برای افزایش قیمت نیاز به مجوز ندارند اما به نظر خود فعالان در حال حاضر، بازار کشش افزایش قیمت ندارد. شهیدی اظهار می‌کند: تابستان فصل خوبی برای فروش ما نیست و اکنون با مازاد کالا مواجه شده‌ایم. بازار در حال حاضر به شدت رقابتی است. بنابراین حتی اگر واحدها مجوز افزایش قیمت داشته باشند و بخواهند قیمت کالاها را افزایش دهند هم نمی‌‌توانند چنین کنند زیرا مشتری از آنان کالا نمی‌خرد.

دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم صوتی و تصویری همچنین یادآوری می‌کند: ممکن است برخی از شرکت‌ها پیش از این تخفیف‌هایی ارائه می‌دادند و حالا تصمیم گرفته‌اند که ارائه این تخفیف‌ها را متوقف کنند. ممکن هم هست که مدل جدیدی به بازار ارائه شده باشد و آن مدل جدید، قیمت بالاتری نسبت به مدل‌های دیگر داشته باشد. شهیدی تاکید می‌کند: به نظر من اکنون در برهه‌ای قرار گرفته‌ایم که حتی برندهای زیرپله‌ای هم نمی‌توانند افزایش قیمت داشته باشند زیرا بازار محصولات گران را پس می‌زند و از آن‌جایی که جو هم به شدت رقابتی است، نمی‌توان مشتری را رنجاند. به‌خصوص که قیمت دلار افزایش نیافته و قدرت خرید مردم هم افزایش نداشته است.

افزایش 15 تا 20 درصدی قیمت

فعالان صنعت لوازم خانگی، معتقدند که تا جایی که امکان داشته است، مانع از افزایش قیمت شده‌اند اما در سال جدید، دیگر چاره‌ای برای آنان باقی نمانده است. حسین شهرستانی، عضو هیئت‌مدیره و خزانه‌دار اتحادیه لوازم خانگی می‌گوید: به‌‌رغم فشاری که بر شرکت‌های لوازم خانگی بود که قیمت‌های خود را افزایش ندهند، باید توجه داشت که هزینه‌های شرکت‌های تولیدی در سال جدید، افزایش پیدا کرده است. همچنین، بسیاری از نهاده‌های تولیدی دیگر نیز افزایش یافته است و تولیدکنندگان لوازم خانگی مجبور بودند که قیمت را مقداری افزایش دهند.

شهرستانی ادامه می‌دهد: افزایش قیمتی که امسال اعمال شد چیزی حدود بین 15 تا 20 درصد بود. البته اگر این افزایش قیمت مقداری کمتر بود، بهتر هم می‌شد زیرا این‌گونه فاصله قیمت لوازم خانگی داخلی با لوازم خانگی خارجی، فاصله معناداری می‌گرفت و جذابیت کالاهای تولید داخل را تا حد زیادی بالا می‌برد.

به گفته شهرستانی، افزایش قیمت لوازم خانگی در تیرماه و مردادماه اعمال شده است و حالا بازار بسیار راکد است. خرید و فروشی انجام نمی‌شود زیرا متاسفانه، قدرت خرید مردم پایین است و توان پرداخت قیمت‌های بالا را ندارند. البته نمی‌توان این نقد را به گردن تولیدکنندگان انداخت و آن‌ها را مقصر جلوه داد. تولیدکننده‌ها هم هزینه‌های خاص خود را دارند و در سال جدید هم هزینه‌های آنان به شدت افزایش پیدا کرده است.

این فعال حوزه لوازم خانگی اظهار می‌کند: دلیل نگرانی ما این است که هم مردم دیگر توان خرید ندارند و هم اینکه قیمت کالاهای داخلی به کالاهای خارجی نزدیک شده است. این مسئله بر رقابت‌پذیری کالاهای داخلی تاثیر منفی دارد. مشتری اگر به دنبال خدمات پس از فروش کالایی نباشد، ترجیح می‌دهد با مابه‌التفاوت بسیار کم، نمونه خارجی یک کالا را تهیه کند. با وجود اینکه کالاهای موجود در بازار همگی قاچاق هستند و خدمات بعد از فروشی ندارند اما مشتری برندهای پرطرفدار و بسیار معروف خارجی را به نمونه‌های داخلی ترجیح می‌دهد.

شهرستانی توصیه می‌کند: سیاست‌گذار اگر می‌خواهد قیمت کالاهای ایرانی، رقابتی بماند باید به تولیدکنندگان پیشنهادهای به‌صرفه‌ای دهد تا بتوانند قیمت کالای خود را ارزان نگه دارند و با اجناس خارجی رقابت کنند. این‌گونه هم مردم راحت‌تر خرید می‌کنند و هم رقابت‌پذیری ادامه می‌یابد. اگر دولت کاری نکند، تولیدکننده با قیمت بالا متضرر می‌شود زیرا بازارِ خود را از دست می‌دهد. اگر قیمت را افزایش ندهد هم باز، مجدداً ضرر کرده است.

اکنون دولت نمی‌تواند برق را تامین کند و سه روز از هفته برق کارخانه‌ها قطع است، همه باید با هم این مشکل را حل کنیم و بخش خصوصی نباید به تنهایی، این مشکلات را به دوش بکشد. مالیات و قطعی برق به اضافه نبود تسهیلات باعث شده تولید از نصف کمتر شود. بنابراین سیاست‌گذار باید حتماً به بخش خصوصی کمک کند تا بتوان به تولید ادامه داد.