بازار نفت ۲۰۲۴
قیمت ۷۱ دلاری نفت در بودجه ۱۴۰۳ چقدر دستیافتنی است؟
فاطمه لطفی
مترجم و رونامهنگار
در لایحه بودجه سال آینده که به مجلس ارسال شده است، دولت بهای هر بشکه نفت را 65 یورو یا تقریباً 5/71دلار پیشبینی کرده است. اما آیا این قیمت با توجه به پیشبینی آژانسهای بینالمللی معتبر از قیمت نفت در سال آینده و تخفیفهایی که ایران برای فروش نفت به مشتریان میدهد، قیمت معقولی است؟ این توضیح لازم است که آژانسهای بینالمللی و بانکهای تحلیلکننده بازار پیشبینیهای خود از قیمتهای جهانی را با توجه به تغییر سیاستهای دولتها و نیز تنشهای ژئوپلیتیکی بهطور مرتب تغییر داده بهروزرسانی میکنند.
چه عواملی بر قیمت نفت تاثیر دارد؟
محرک افزایش قیمت در سال 2022 حمله روسیه به اوکراین بود. روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت در پی این حمله با تحریمهای نفتی از سوی کشورهای اروپایی مواجه شد. از سوی دیگر، 23 کشور عضو اوپک که حدود 40درصد از نفت جهان را در اختیار دارند، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت جهانی نفت هستند و هر نشست این سازمان میتواند گاه تا چند دلار قیمت نفت را افزایش یا کاهش دهد. این سازمان اهداف ماهیانهای برای تولید نفت در نظر میگیرد.
عربستان سعودی، مهمترین عضو اوپک و اوپکپلاس، در جهت بهبود قیمتهای نفت میزان تولید نفت خود را کاهش داد. این کاهش تولید تاثیر بزرگی بر قیمت نفت نهاد و باعث شد سایر کشورها مانند ایالات متحده و برزیل برای افزایش میزان تولید نفت خود تلاش کنند اما اکنون شرکتهای نفت و گاز ایالات متحده از افزایش تولید نفت سر باز میزنند.
از دیگر عوامل تاثیرگذار بر قیمت نفت، تقاضای نفت از سوی چین است. آژانس بینالمللی انرژی میگوید که بیش از 70درصد رشد تقاضای نفت در سال 2023 مربوط به کشور چین بودهاست. این درحالی است که اقتصاد چین امسال دچار بحران بوده و پیشبینیها از ادامه این بحران و کشیده شدن آن به سال آینده حکایت دارد.
قیمت نفت تحت تاثیر تنشهای ژئوپلیتیکی خاورمیانه هم قرار گرفته و با آغاز جنگ در غزه، تحلیلگران از احتمال کشیده شدن جنگ به دیگر کشورهای منطقه از جمله ایران صحبت میکردند که به نوبه خود میتوانست با گستردهتر شدن آتش جنگ بر قیمتهای جهانی طلای سیاه تاثیر بالقوه داشته باشد.
وضعیت فعلی قیمت جهانی نفت
در زمان تنظیم این گزارش، قیمت جهانی نفت برنت 81 دلار و 71 سنت و قیمت نفت وستتگزاس اینترمدیت 76 دلار و 58 سنت بود. قیمت اسپات یا نقطهای نفت خام برنت در ماه اکتبر بهطور متوسط 91 دلار در هر بشکه بود که نسبت به قیمتهای ماه سپتامبر شاهد کاهش 3 دلاری در هر بشکه بود.
رویترز ماه گذشته نظرسنجیای درباره قیمتهای نفت انجام داده بود و تحلیلگران بازار که در این نظرسنجی رویترز شرکت کرده بودند، بر این باور بودند که قیمت نفت تا انتهای سال بالاتر از 80 دلار در هر بشکه باقی خواهد ماند اما برای سال آینده انتظار نمیرود قیمت نفت حتی اگر به 100 دلار هم برسد بتواند مدتزمان طولانی دوام بیاورد. تحلیلگران رویترز بر این باورند که رسیدن نفت به قیمت 100 دلار یا بالاتر از آن در نتیجه دستکاری مصنوعی اوپکپلاس و در رأس آن عربستان سعودی در میزان تولید نفت خام است. بیل واتبورن، اقتصاددان در شرکت کپیتالاکونومیست، در مصاحبه با رویترز گفته است که عربستان سعودی و روسیه قیمتهای نفت را طی سه ماه آینده دیکته خواهند کرد. با این حال بسیاری بر این اعتقاد هستند که عربستان سعودی در صورت افزایش بالای قیمت نفت از برنامههای خود برای کاهش تولید نفت صرفنظر خواهد کرد.
برخی تحلیلگران بازار بر این باورند که محدودیتهای عرضه و تقاضا احتمالاً در سهماهه چهارم سال 2023 به اوج خود میرسد. بانک سرمایهگذاری یوبیاس اخیراً پیشبینی خود را برای قیمت نفت برنت به 92 دلار افزایش داد، پیشتر این بانک قیمت 85دلار برای هر بشکه را اعلام کرده بود.
گلدمنساکس هم میگوید که احتمال رسیدن قیمتها به 100 دلار تا کریسمس وجود دارد. این بانک در ماه مارس سال جاری پیشبینی کرده بود که بسته به نحوه واکنش اعضای اوپک به شرایط بازارهای کشورها و اقتصادهای نوظهور، ممکن است قیمت نفت از 84 دلار به ارقام بالایی چون 107 دلار در هر بشکه هم افزایش یابد.
در انتهای سال 2022 اعضای اوپک در واکنش به کاهش رشد جهانی اقتصاد و افزایش خطر رکود در بازارها بهویژه در میان کشورهای توسعهیافته، تولید نفت خود را تا 2 میلیون بشکه در روز کاهش دادند. اما افزایش تقاضا در چین به دلیل پایان محدودیتهای اعمالشده کرونا و نیز افزایش اندک تولید نفت کشورهای غیراوپک، اعضای این سازمان نفتی را بر آن داشت تا در سیاستهای خود تجدیدنظر به عمل آورند.
مورگاناستنلی اما دامنه پیشبینیهای خود را در 85 تا 95 دلار در هر بشکه حفظ کرد و معتقد است در سهماهه چهارم، دنیا روزانه با کمبود 8/0 تا 9/0 میلیون بشکه نفت مواجه است. در ماه سپتامبر مورگان استنلی در واکنش به کاهش تولید نفت عربستان سعودی و روسیه، پیشبینیهای خود از قیمت نفت را بالا برده بود.
در ابتدای ماه نوامبر هم تحلیلگران نفتی در بانک استاندارد چارترد پیشبینی کردند که مراکز کلیدی تقاضای نفت جهان یعنی چین و هند در سال آینده با کاهش قابل توجه تقاضا روبهرو خواهند شد. در نتیجه زمینهساز کاهش رشد تقاضای نفت در جهان میشوند. استاندارد چارترد پیشبینی میکند که تقاضای نفت منطقه آسیا و اقیانوسیه در سال 2024 به میزان 952هزار بشکه در روز رشد خواهد کرد که کندتر از رشد 26/1میلیون بشکه در روز در سال 2023 است اما نزدیک به میانگین پنج سال قبل از همهگیری یعنی 949 هزار بشکه در روز است.
افزایش تنشهای ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، که بهتنهایی یکسوم کل تجارت دریایی نفت را از آن خود دارد، باعث شد تا تحلیلگران با نگرانی بازارها را رصد کنند. بهدنبال حمله غافلگیرکننده حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، معاملهگران حق بیمه ریسک را 3 تا 4 دلار در هر بشکه قیمتگذاری کردند. از این رو پیشبینیها برای قیمتها در انتهای سهماهه سوم سال 2023 به 87 دلار در هر بشکه رسید. از سوی دیگر کاهش سطح ذخایر جهانی نفت باعث شد در ماه سپتامبر قیمت نفت به 98 دلار در هر بشکه هم برسد.
در ماه اکتبر قیمت نفت بیش از 12 دلار کاهش یافت، زیرا شاخصهای کلان اقتصادی در ایالات متحده بدتر شد و نشانههایی از تخریب تقاضا مشاهده شد. اما رشد تقاضا هنوز در هند و برزیل و حتی چین ادامه دارد. در نتیجه تا انتهای سال پیشبینی شد که تقاضای روزانه تا 3/2میلیون بشکه افزایش مییابد. 77درصد این تقاضا مربوط به چین بوده است.
پیشبینی میشود تولیدکنندگان غیراوپک بخش بزرگی از افزایش 5/1میلیون بشکه در روز امسال و 7/1میلیون بشکه در روز سال آینده عرضه جهانی را تامین کنند.
در این میان کارشناسان میگویند هرچند ایران توانسته است به دومین کشور در زمینه «رشد تولید» بعد از ایالات متحده تبدیل شود، اما بهطور کلی تولید گروه اوپکپلاس در سال جاری کاهش یافته است. احتمال میرود که اوپکپلاس در سهماهه چهارم سال 2023 روزانه 3/1میلیون بشکه کمتر از مقدار مورد نیاز نفت تولید کرده باشد؛ کاهش داوطلبانه تولید نفت عربستان احتمالاً باعث ادامه کسری نفت بازارها شود.
با زمستانی شدن هوا در نیمکره شمالی هم بازارها تغییر میکنند. پالایشگاههای اروپایی بهویژه بعد از اعمال تحریمها علیه روسیه، هنوز هم در افزایش نرخ پالایش با مشکل مواجه هستند. این نوعِ زمستان است که تعیین خواهد کرد قیمتها به چه سمتی بروند.
پیشبینی وضعیت تولید نفت تا انتهای سال 2023
روسیه و عربستانسعودی بهعنوان دو عضو اوپکپلاس در طول سال بهطور پیوسته میزان تولید نفت خود را کاهش دادهاند. از این رو سیاستی که این دو تولیدکننده بزرگ نفت در پیش گرفتهاند به کاهش موجودی ذخایر و نیز کاهش رشد عرضه کمک کرده است. سایر اعضای اوپکپلاس هم سعی کردهاند همگام با تعهداتشان در نشستهای اعضا تولید خود را محدود کنند.
آژانس بینالمللی انرژی پیشبینی میکند که تولید نفت خام اوپکپلاس تا انتهای سال 2023 بهطور متوسط به 2/38میلیون بشکه در روز برسد؛ یعنی 4/1میلیون بشکه در روز کمتر از سال 2022؛ البته براساس پیشبینی این نهاد، تولید نفت خام اعضای اوپکپلاس در سال 2024 به 8/37میلیون بشکه در روز میرسد.
براساس همین گزارشها میزان تولید سوختهای مایع (نفت و دیگر مایعات سوختی) در دنیا با افزایش روزانه 3/1میلیون بشکهای در سال 2023 و 9/0میلیون بشکهای در سال 2024 همراه خواهد بود. بر همین اساس اعضای غیراوپک تولیدکننده نفت دنیا تا پایان سال 2023 روزانه 2/2میلیون بشکه تولید خود را بالا میبرند و در نتیجه کاهش تولید نفت اوپک جبران میشود. رشد تولید در کشورهای خارج از اوپک با پروژههای جدید در آمریکای شمالی و آفریقای جنوبی تقویت خواهد شد. تولید نفت غیراوپک در سال 2024 روزانه یک میلیون بشکه رشد خواهد داشت، چون پروژههای جدیدی در گویان و برزیل به بهرهبرداری خواهد رسید و عرضه نفت ایالاتمتحده و کانادا نیز بیشتر خواهد شد.
براساس پیشبینیهای آژانسبینالمللی انرژی، کاهش تولید تولیدکنندگان عمده و افزایش تقاضای واردکنندگان بزرگ باعث میشود که موجودی ذخایر نفت دنیا کاهش و در مقابل قیمت نفت برای باقیمانده سال افزایش یابد.
در نیمه اول سال 2023 موجودی ذخایر جهانی نفت بهطور متوسط روزانه 600هزار بشکه رشد کردند و آنطور که آژانس بینالمللی انرژی آمار داده، در نیمه دوم سال روزانه بهطور متوسط 400هزار بشکه از مقدارشان کاسته شد.
اگر براساس این ذخایر قیمت نفت تغییر کند احتمال رسیدن قیمت آن به بشکهای 91 دلار برای برنت و 88 دلار در هر بشکه برای وستتگزاس اینترمدیت وجود دارد.
تولیدکنندگان و مصرفکنندگان نفت در سال 2024
اداره اطلاعات انرژی پیشبینی میکند که قیمت نفت خام برنت از میانگین 90 دلار در روز در سهماهه چهارم سال 2023 به میانگین 94دلار در هر بشکه در نیمه اول سال 2024 افزایش مییابد. براساس آمار این نهاد، اندکی فشار رو به افزایش قیمت در ماههای آینده نشان از کاهش جزئی ذخایر جهانی نفت در نیمه اول سال 2024 دارد و از سویی، ریسکهای توزیع هم هنوز بالاست. زمان مورد نیاز اهداف تولیدی که اوپکپلاس در نظر گرفته بود، در پایان سال 2024 به پایان میرسد و فرض بر این است که اهداف تولید باعث شود، تولید اوپکپلاس به کمتر از اهداف تعیینشده برسد.
آژانس بینالمللی انرژی هم مینویسد که در سال 2023 تقاضای جهانی نفت 2/2میلیون بشکه در روز افزایش یافت و انتظار دارد که در سال 2024 شاهد کاهش تقاضای نفت باشیم.
در مقابل سازمان کشورهای صادرکننده نفت، اوپک، تخمین میزند که در سال آینده میلادی، تقاضای نفت از 25/2میلیون بشکه در روز عبور خواهد کرد.
اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده در گزارشی از بازارهای جهانی نفت در سال آینده پیشبینی میکند که در سال 2024 میزان تولید سوختهای مایع جهانی یک میلیون بشکه در روز افزایش یابند؛ این پیشبینی از روزانه 6/1میلیون بشکه که در سال 2023 افزایش یافته بود، کمتر است. این سازمان میگوید که تولید جهانی نفت در سال آینده رشد خواهد داشت اما این رشد تولید به دلیل محدودیتهایی که گروه تولیدکنندگان نفت اوپک بر این بازار تحمیل میکنند، کمتر از رشد مصرف نفت خواهد بود، درنتیجه فشار بر قیمتها و افزایش قیمت محتمل خواهد بود. براساس گزارش این نهاد رشد عرضه نفت خام جهانی در سال 2023 به دلیل کاهش تولید داوطلبانه عربستان سعودی و کاهش مداوم تولید سایر کشورهای اوپکپلاس محدود شد درنتیجه ظرفیت تولید مازاد نفت خام اوپک از 4/2میلیون بشکه در روز سال 2022 به 3/4میلیون در سال 2024 رساند. بخش اعظم این ظرفیت مازاد متعلق به عربستان سعودی و امارات متحده عربی است. با وجود افزایش ظرفیت مازاد اوپک در سالهای 2023 و 2024 اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده تخمین خود را از ظرفیت مازاد عراق کاهش داد.
در بخش دیگر این گزارش آمده که اگرچه تولید کل نفت روسیه پس از تهاجم به اوکراین بهطور قابلتوجهی کاهش یافت اما در اواسط سال 2023 تولید نفت این کشور حدود 6/10 میلیون بشکه در روز بود. پیشبینی میشود تولید نفت روسیه بهطور متوسط روی رقم 7/10میلیون دلار در روز باقی خواهد ماند.
در مورد تحولات خاورمیانه هم، هرچند جنگ در غزه تاثیر چندانی بر قیمت نفت نداشته اما عدم اطمینان را بیشتر کرده و پتانسیل گسترش تنشها احتمال دارد خطراتی برای عرضه نفت ایجاد کند. اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده با نگاه به چشمانداز تولید نفت ایران هم مینویسد تولید نفتخام ایران در سالهای اخیر افزایش یافته زیرا فروش نفت این کشور با قیمتهایی همراه با تخفیف بسیار زیاد به مشتری همیشگی خود، چین، ادامه دارد. براساس این پیشبینی ایران تولید نفت خود را در سال 2024 حدود 2/0میلیون بشکه اضافه خواهد کرد. با این حال تحریمهای نفتی ایران و کاهش مصرف نفت در چین سرمایهگذاری در صنایع بالادستی و در نتیجه رشد تولید نفت ایران را محدود میکند.
در آمریکای جنوبی هم ایالات متحده به مدت شش ماه بخشی از تحریمهای صادرات نفت ونزوئلا را مشروط بر اصلاحات انتخاباتی برداشته است. کارشناسان بر این باورند این کاهش تحریمها تنها منجر به افزایش محدود تولید نفت شود و ونزوئلا تا پایان سال 2024 تولید نفت خام را از کمتر از 2/0میلیون بشکه در روز به میانگین 9/0میلیون بشکه در روز برساند. پس از سالها توقف نگهداری از مخازن و عدم دسترسی به سرمایه، افزایش بیشتر تولید نفت خام ونزوئلا طولانیتر خواهد بود و نیاز به سرمایهگذاری قابلتوجهی دارد. اما براساس پیشبینیهای یک نهاد مهم دیگر یعنی آژانس بینالمللی انرژی، بهرهوری بر مصرف نفت سال آینده تاثیر خواهد داشت. بر این منوال در سال 2024 تقاضای نفت احتمالاً تنها 900 هزار بشکه در روز افزایش یابد زیرا گسترش فعالیتهای اقتصادی بعد از برداشته شدن محدودیتهای کووید 19 کُند بوده و نیز بهرهوری در مصرف نفت و فرآوردههای نفتی رو به بهبود نهاده است.
این درحالی است که اوپک خوشبینتر از آژانس بینالمللی انرژی است و پیشبینی کرده که در سال 2024 روزانه 25/2میلیون بشکه بر تقاضای نفت افزوده خواهد شد. تفاوت بین این دو پیشبینی، یعنی 37/1میلیون بشکه در روز، معادل بیش از یکدرصد مصرف روزانه جهانی نفت است.
در یک گزارش دیگر آژانس بینالمللی انرژی بر این باور است که تقاضای جهانی نفت در سال 2023 روزانه برابر با 92/100میلیون بشکه بوده و در سال 2024 این رقم روزانه به 24/102میلیون بشکه خواهد رسید. بنابراین چشماندازهای خود از تقاضا را نسبت به پیشبینیهای قبلی خود به ترتیب برای باقیمانده سال 2023 و سال آینده روزانه 50 هزار بشکه و 90 هزار بشکه کاهش داد.
درحالیکه اقدامات اوپکپلاس رشد عرضه جهانی نفت را محدود کرده، آژانس بینالمللی انرژی معتقد است تقاضای جهانی نفت در باقیمانده سال و سال آینده، فشار بر قیمتها را بیشتر خواهد کرد. رشد تقاضای نفت میتواند بر قیمت و هزینه سوخت برای مصرفکنندگان و مشاغل تاثیر بگذارد. از سویی همین رشد تقاضاست که زمینه تصمیمگیری در مورد سیاستهای عرضه اوپک و متحدین آن را فراهم میآورد.
پیشبینیهای قیمت نفت در سال 2024
آژانس بینالمللی انرژی در چشمانداز کوتاهمدت انرژی در ماه اکتبر، پیشبینی خود برای قیمت نفت خام برنت در سال 2024 را با 69/6دلار افزایش به 91/94دلار در هر بشکه رساند و برای قیمت نفت خام وستتگزاس اینترمدیت هم میانگین 91/90 دلار در هر بشکه را پیشبینی کرد که 69/7دلار از برآورد ماه گذشته بیشتر بود.
گلدمن ساکس هم پیشبینی کرده که قیمت نفت تا پایان سال 2024 از 97 دلار در هر بشکه به 100 دلار برسد. گلدمنساکس معتقد است که اوپکپلاس در حال حاضر از قدرت قیمتگذاری قویتری نسبت به گذشته برخوردار است و کاهش تولید غیرمنتظره این تولیدکنندگان بزرگ نفت با اصل اقدامات پیشگیری آنها از افت قیمت مطابقت دارد زیرا آنها میتوانند بدون نگرانی درباره از دست دادن سهم خود از بازار نفت عمل کنند.
بانک بارکیلینز هم پیشبینیهای خود از قیمت نفت را برای سال آینده با 4 دلار کاهش به 93 دلار در هر بشکه رساند. این بانک در توضیح خود برای کاهش 4 دلاری قیمت نفت مینویسد که نگرانیهای اقتصادی از جمله در چین و نیز افزایش ذخایر نفت آمریکا باعث شده که پیشبینی خود از قیمت نفت را کاهش دهد. پس از آن، این بانک با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی دنیا پیشبینیهای خود از قیمت نفت را بهطور کلی تغییر داد و قیمت نفت برنت در سال 2024 را 8 دلار افزایش داده و به 97 دلار در هر بشکه رساند. این بانک بر این باور است که کُند شدن رشد عرضه تولیدکنندگان غیراوپکپلاس، عمدتاً ایالات متحده و کاهش مداوم تولید از سوی چندین تولیدکننده اوپکپلاس به دلیل محدودیتهای ساختاری باعث شده که چنین پیشبینیای برای قیمت نفت داشته باشند.
بارکیلینز کسری عرضه روزانه 670 هزار بشکهای در باقیمانده سال 2023 و 250 هزار بشکهای در سال 2024 را پیشبینی میکند و حدس میزند که شاهد قیمت 90 تا 95 دلار در هر بشکه در قراردادهای برنت در ژانویه 2024 باشیم.
از نظر سیتیبانک هم رشد تقاضای نفت در سال آینده حدود 2/1یا 3/1میلیون بشکه در روز خواهد بود. دلیل اصلی این بانک برای چنین پیشبینیای این است که عرضه بهاندازه دو برابر این مقدار در طول سال آینده افزایش خواهد یافت. بخش قابلتوجهی از این عرضه از نیمکره غربی، مشخصاً از ایالات متحده، برزیل، کانادا، گویان، آرژانتین، شاید ونزوئلا و حتی مکزیک خواهد بود. سیتی پیشبینی کرده قیمت نفت برای بقیه سال 2023 ثابت بماند.
چشماندازهایی برای چند سال آینده
برخی انتظار دارند تقاضا برای سوختهای فسیلی در میانمدت تا بلندمدت کاهش یابد و در نتیجه منجر به کاهش قیمت نفت در 10 سال آینده شود. از این رو قیمت نفت در سال 2030 بسیار کمتر از 100 دلار در هر بشکه پیشبینی میشود.
اما آژانس بینالمللی انرژی در گزارش «چشمانداز سالانه انرژی» پیشبینیهای محافظهکارانهای برای قیمت نفت در سال 2030 داشت. براساس این گزارش، میانگین قیمت نفت خام برنت در سال 2025 به 61 دلار، در 2030 به 73 دلار، در 2035 به 80 دلار، در 2040 به 87 دلار، در 2045 به 91 دلار و در نهایت در سال 2050 به 95 دلار در هر بشکه برسد.
یکی از مشاوران شرکت وودمکنزی معتقد است اگر مصرف جهانی سوخت مطابق با اهداف انتشار گازهای گلخانهای تعیینشده برای محدود کردن گرمایش جهانی کاهش یابد، پیشبینی قیمت نفت در سال 2030 ممکن است تا 40 دلار در هر بشکه هم کاهش یابد.
شرکت تحلیل بازار والِت اینوستور هم میگوید که نفت وستتگزاس اینترمدیت در پایان سال 2025 با قیمت 102 دلار معامله میشود، درحالیکه پیشبینی قیمت نفت برنت در سال 2025، برابر با 112 دلار است. بر همین اساس در 5 سال آینده پیشبینی این شرکت برای نفت برنت بشکهای 146 دلار و برای وستتگزاس اینترمدیت هم بشکهای 136 دلار است.
آژانسِ پیشبینیهای اقتصادی لانگفورکست هم برای سال 2025 قیمت 94 دلار برای هر بشکه نفت وستتگزاس اینترمدیت و 102 دلار برای نفت برنت پیشبینی کرده است. این آژانس برای 5 سال آینده هم چنین پیشبینیای دارد: 102 دلار در هر بشکه برای وستتگزاس اینترمدیت و 129 دلار برای نفت برنت.