مـرز واقعه

گزارش هم‌میهن از بی‌‏برنامگی و کمبود امکانات ایران برای پیاده‌روی اربعین در گفت‌وگو با زائران

مرزهای ایران و عراق چندروز است که غوغاست. یک‌هفته مانده به اربعین حسینی، مرزهای خسروی، مهران، چذابه و شلمچه مملو از پیاده‌‌هایی است که برای راهپیمایی تا نجف و کربلا خودشان را رسانده‌‌اند، اما آنقدر هوا گرم است، امکانات نیست، شلوغ است و آب و غذا نیست که هرکس دست به راهی زده که یا برگردد یا هرطور شده خودش را به‌آن‌سوی مرز برساند. وضعیت در کربلا هم خوب نیست؛ تا دیروز 9زائر ایرانی در کربلا فوت کرده‌‌اند و پیش‌بینی می‌‌شود این تعداد در روزهای آینده بیشتر هم بشود. ستاد مرکز اربعین حسینی اعلام کرده، تا به‌حال دو‌میلیون و ۲۰۰ هزار زائر ایرانی عازم عراق شده‌‌اند و این درحالی‌است که در سه‌روز گذشته مسئولان ایرانی بارها اعلام کرده‌‌اند مرزها بسته‌‌اند و زوار، دیگر به سمت آنها نروند. مردمی که با دعوت و وعده فراهم بودن امکانات به سمت مرزها رفته‌‌اند، اما حالا سرگردان و تشنه مانده‌‌اند و پاسخ مسئولان برگزارکننده این است که دیگر به مرزها نیایید. نمونه‌اش مجید میراحمدی، رئیس ستاد مرکزی اربعین حسینی که دیروز گفت، شرایط امسال عراق با سال‌‌های قبل تفاوت دارد، هوا در این کشور به‌شدت گرم شده و ظرفیت‌‌ پذیرش زائر نیز در حال تکمیل شدن است. از زائران اربعین خواست به‌هیچ‌وجه به مرزها مراجعه نکنند. غلامرضا علیمحمدی، مدیرعامل جمعیت هلال‌‌احمر استان ایلام در گفت‌وگو با «هم‌‌میهن» معتقد است که جمعیت حاضر در مرز مهران، خیلی بیشتر از ظرفیت این مرز است و هلال‌احمر نمی‌‌تواند به همه این جمعیت امکانات برساند: «مدام در حال رسیدگی به زائران هستیم اما نمی‌‌توانیم ادعا کنیم، می‌‌توانیم به تمام جمعیت خدمت‌رسانی کنیم. خیلی‌‌ها هستند که تشنگی را تحمل می‌‌کنند، خیلی‌‌ها گرما و خیلی‌‌ها خستگی راه را. گردوخاک هم دارد شروع می‌‌شود و همین موضوع مزید بر علت شده است.» او مهم‌‌ترین نیاز زائران را آب‌سرد می‌‌داند: «آب‌سرد گرمازدگی را خیلی کم می‌‌کند. ضمن اینکه نیاز است کارهایی انجام شود تا زائران کمتر راه بروند و بیشتر دوام بیاورند تا دچار گرمازدگی نشوند. در پایانه مرزی 52تخت بستری ایجاد کرده‌‌ایم و برای عده‌‌ای ریکاوری انجام می‌‌شود. ویلچرهایی هست که با آنها مصدومان را به درمانگاه منتقل می‌‌کنیم. تخت‌‌های بستری بیشترمواقع پر است. اما در ساعات مختلف‌روز میزان بستری‌‌ها متفاوت است. قطعا شب‌‌ها تعداد مراجعان به درمانگاه‌‌ها کمتر است و روزها خیلی بیشتر به‌ویژه در ساعات اوج گرما.» محمدی می‌‌گوید، شاید هنوز به نقطه پیک مراجعه زائران در مرز مهران هم نرسیده باشیم، اما مشکلی که این نابه‌سامانی‌‌ها را بیشتر می‌‌کند، روان نبودن حرکت در مرز عراق است: «مرز سمت ما باز است و می‌‌توانیم خروج زیادی داشته باشیم، اما آن‌طرف امکان ورود این حجم از جمعیت وجود ندارد. امکانات خودرویی، زیرساختی و رفاهی عراق کم است و ایستایی جمعیت در آن سوی مرز ایجاد می‌‌شود. عقبه این ایستایی به پایانه‌مرزی ایران می‌‌رسد و تا جاده و شهر هم ادامه پیدا می‌‌کند.» کمبود امکانات در عراق موجب شده هلال‌‌احمر ایران به عراق هم نیرو و تجهیزات اعزام کند: «50آمبولانس به عراق فرستاده‌‌ایم، شش‌اتوبوس آمبولانس، بیش از 250پزشک و 150نیروی امدادی اعزام کرده‌‌ایم. مشکلات زیاد است و گرمای هوا هم بیداد می‌‌کند. خلاصه اینکه در دوطرف مرز با این مشکلات مواجهیم و در دو، سه‌روزی که وضعیت وخیم شد، حدود 720نفر بستری شدند. نزدیک 11هزارو‌خورده‌‌ای مراجع برای ویزیت و درمان سرپایی داشتیم. نمی‌‌گوییم همه‌چیز خوب است اما نیروهای ما هم تحت فشار زیادی هستند.» ازطرف دیگر سخنگوی اورژانس بیشترین علت مراجعه زائران حسینی به اورژانس را گرمازدگی اعلام کرده و گفته، در روزهای گذشته بیش از 10هزارنفر دچار گرمازدگی شده‌‌اند و افراد زیادی با علائم گرمازدگی به پایگاه‌‌های اورژانس مراجعه کرده‌‌اند. او تایید کرده شیوع بیماری‌‌های گوارشی و بعضی بیماری‌‌های واگیردار میان زائران و جمعیت پشت‌مرزها، بسیار جدی است. به‌گفته او، موارد گرمازدگی از نوزاد شیرخوار دوماهه تا افراد 65 و 70 ساله‌اند. کمبود آب آشامیدنی و غذا حالا تاثیرش را گذاشته و این را مسئولان محلی هم تایید می‌‌کنند. جاسم محمدي، رييس دانشگاه علوم‌پزشكي ايلام به هم‌میهن می‌‌گوید این استان از زائران اربعین، روزی 20نفر مراجعه‌‌کننده دارد که با سرم‌تراپی خوب می‌‌شوند: «اما 15 تا 20نفر هم داریم که بستری شده‌اند. بعضی هم خودشان می‌‌دانند که نباید در هوای‌گرم حرکت کنند. از پنج‌بعدازظهر تا ساعت 9صبح روز بعدش، بهترین زمان راهپیمایی است. کسانی که مسن هستند و بیماری زمینه‌‌ای دارند، نباید در ساعات گرم روز راهپیمایی کنند.» به‌گفته محمدی، آمار راهپیمایی‌کنندگان نسبت به پارسال بسیار بیشتر بوده است: «فقط دوروز پیش، طی 24ساعت، 186هزارنفر از مرز عبور کردند. از آن طرف در همان 24ساعت 96هزارنفر به کشور وارد می‌‌شوند. بنابراین طبیعی است که امسال مراجعه‌‌کننده بیشتری به مراکز درمانی داشته باشیم.» او این را هم می‌‌گوید که زائران اربعینی که فوت شده‌‌اند به دلیل تصادف، عارضه قلبی و کهولت سن بوده: «مرگ آن‌‌ها ربطی به شرایط راهپیمایی اربعین ندارد. زائرانی را هم داریم که به‌خاطر گرمازدگی مراجعه می‌‌کنند و خیلی‌‌های‌شان با آب و باد خنک خوب می‌‌شوند. روزهای اول، مراجعه زیاد بود و فضا هم آماده نبود. اما در این چندروز آمارمراجعه خیلی‌کم شده است.»

از دستفروشی تا کرایه‌‌های 500هزار تومانی

یکی از عکاسانی که برای عکاسی از زائران اربعین راهی مرزهای شلمچه شده به هم‌میهن می‌‌گوید: «من برای عکاسی از خرمشهر به‌سمت شلمچه رفتم و هوا خیلی گرم بود. خطر گرمازدگی برای مردم وجود داشت چون حتی نمی‌‌شد راه رفت. من حتی از موکب‌داران هم پرسیدم که چرا بعضی از موکب‌‌ها بسته‌اند؟ آنها به من گفتند، هوا خیلی گرم است و قابل‌تحمل نیست. زائران البته بیشتر سعی می‌‌کنند از ساعت هفت‌شب پیاده‌روی را شروع کنند.» او از کمبود خدمات بهداشت می‌‌گوید: «من اول می‌‌خواستم با قطارهای ویژه زائران که از خرمشهر به سمت شلمچه می‌‌روند، راهی شوم اما وقتی به ایستگاه رسیدم، به من گفتند این قطار هر چندساعت می‌‌رود و می‌‌آید. زمانی که آنجا بودم، ساعت 11صبح بود و آنطور که کانتردار ایستگاه به من گفت، قطار بعدی ساعت سه‌بعدازظهر می‌‌آمد. مسافران هم روی صندلی‌‌ها و سرامیک‌‌های زمین دراز کشیده بودند. من بالاخره با یک اتوبوس گذری به مرز رفتم. کولر ماشین خراب بود و آنقدر گرم بود که به‌زور می‌‌شد تحمل کرد. من را در جاده‌خاکی پیاده کرد، اما باز سوار اتوبوس شدم و در ترافیک طولانی گیر کردیم. بعد که پیاده شدم، دیدم مردم روی زمین‌‌های خاکی نشسته بودند، بهداشت که مطلقا رعایت نمی‌‌شد، احدی ماسک نزده بود و هیچ‌کس مایع ضدعفونی نداشت. من لب مرز رسیدم و دیدم دستفروشان ردیفی از شیرمرغ تا جان‌آدمیزاد را می‌‌فروختند. انگار بازارشام بود. همه‌جا آشغال ریخته بود و وضعیت زشتی به‌وجود آورده بود. همه روی خاک نشسته یا خوابیده بودند و وضع خیلی‌بدی بود. همان‌جا بچه‌‌ها دستشویی می‌‌کردند و همان‌جا هم مردم غذا می‌‌خوردند و بعد پسماندها را همان‌جا رها می‌‌کردند. کلا فضا خیلی کثیف بود.» این عکاس ادامه می‌‌دهد: «به دلیل کمبود اتوبوس برای جابه‌جایی مسافران، کرایه‌‌های ماشین گران بود و خب خیلی‌‌ها نداشتند که این کرایه‌‌ها را پرداخت کنند. بعضی از ماشین‌ها یک مسیر کوتاه را 30هزار تومان می‌‌گرفتند. رانندگانی آمده بودند که از شلمچه مسافر به سمت تهران، شیراز، بوشهر، مشهد یا قم ببرند. مثلا یکی از آنها کرایه شلمچه تا قم را 500هزارتومان می‌‌گرفت. ولی اتوبوسی ندیدم که دنبال مسافر بگردد.» مجید سعیدی، یکی دیگر از عکاسانی است که برای عکاسی از مراسم اربعین امسال به عراق رفته و حالا در نجف است. او می‌‌گوید، امکانات و موکب‌‌های ایرانی در این شهر خوب است اما آن‌طرف مرز، در ایران، خبری از این موکب‌‌ها نیست و مردم را گرفتار کرده‌: «من اینجا زائرانی را دیدم که از خستگی و تشنگی از حال می‌‌روند و حال‌شان خوب نیست. وقتی می‌‌رسند نجف، تازه رسیدگی‌‌ها شروع می‌‌شود. وضعیت برای زنان چندبرابر سخت‌‌تر است چون به‌دلیل حجاب، گرما برای‌شان چندبرابر شده و هیچ امکانات خاصی هم آن‌سوی مرز برای زنان در نظر گرفته نشده است.»

امام حسین خودش نگهدار بچه‌‌ها باشد

علی، یکی از زائرانی است که در مرز مهران است. در نقطه‌صفر مرزی: «تا دیروز سیل‌جمعیت جاری بود و پایانه خیلی شلوغ بود. حتی تا 100کیلومتری ایلام هم شلوغ بود و مدام ترافیک بود. اما حالا قبل‌‌تر از ایلام و کرمانشاه جلوی ماشین‌‌ها را می‌‌گیرند و اجازه نمی‌‌دهند راهی مرز شوند. از وقتی این‌کار را شروع کرده‌‌اند، مرز کمی خلوت‌‌تر شده است. خلوت که نه، روان‌تر شده است. با این حال ازدحام ماشین‌‌ها و ترافیک، دور شهر ایلام را گرفته است.» از امروز ماجرا شکل‌دیگری پیدا می‌‌کند. برخی زائران اربعین که زیارت‌شان تمام شده، دارند برمی‌‌گردند. «حالا هم حجم مسیر رفت بیشتر شده است، هم مسیر برگشت. موج برگشت از امروز شروع شده است و گروه‌گروه مردم دارند برمی‌‌گردند. اما حجم بیشتر جمعیت برای کسانی است که برای همان مراسم اصلی اربعین آمده‌‌اند، مثل خود من. این جمعیت با هم برمی‌‌گردند و دوباره آن‌طرف هم وضعیت‌بدی می‌‌شود. زوار امام حسین خیلی عاشقند که این سختی و گرما را تحمل می‌‌کنند.» علی بارسومی است که راهی مراسم پیاده‌‌روی اربعین شده است. هرسال سختی‌‌هایی بوده، اما امسال وضعیت جوردیگری است. گرچه باز هم می‌‌گوید که تمام‌سختی‌‌ها را به‌جان می‌‌خرد تا یک‌بار دیگر اربعین را در حرم امام حسین باشد: «دمای هوا 50 درجه است. زائران که می‌‌رسند از جایی دورتر پیاده می‌‌شوند و بخشی از مسیر را پیاده می‌‌آیند. همین پیاده روی دمای بدن را بالا می‌‌برد و همین هم گرمازدگی را بیشتر می‌‌کند. سمت عراق هم سه، چهاربار در روز مرز را می‌‌بندند. چون گیت‌‌های سمت عراق به اندازه ایران نیست. مثلا اگر این سمت 100گیت باشد، آن‌طرف 15گیت است. مثل یک قیف. زائران با حجم زیاد می‌‌‎روند سمت عراق و جمعیت که زیاد می‌‌شود، عراقی‌‌ها به‌صورت موقت مرز را می‌‌‌بندند تا مردم را ساماندهی کنند، برای همین جمعیت مردم تلنبار می‌‌شوند روی هم.» اگر حتی برای مدت‌کوتاهی مرز بسته باشد، صف‌‌های‌طولانی سمت ایران تشکیل می‌‌شود و عقب می‌‌آید و می‌‌رسد تا پایانه مهران. جایی که این روزها ازدحام جمعیت در آن بیداد می‌‌کند. مردم به‌ناچار یکدیگر را فشار می‌‌دهند. دمای بدن‌‌ها بالاست و به‌تلنگری خیلی‌‌ها گرما‌زده می‌‌شوند و ازحال می‌‌روند. علی می‎گوید، زن‌‌ها و بچه‌‌ها بیشتر از همه در معرض گرمازدگی قرار داند: «البته تیم‌‌های ‌‌امدادرسانی هلال‌‌احمر و اورژانس اینجا هستند و مدام آنها را می‌‌بینیم که به‌مردم گرمازده کمک می‌‌کنند، اما تعدادشان زیاد نیست. حداقل برای این جمعیتی که اینجا هستند، کافی نیست. اما باز هم خدا خیرشان بدهد. تا اندازه‌‌ای کار مردم راه‌می‌‌افتد.» علی از بچه‌‌ها هم می‌‌گوید. دختربچه و پسربچه‎هایی که همراه پدر و مادرشان راهی شده‌‌اند و تاب این حجم از گرما و تشنگی را ندارند: «تعداد بچه‌‌ها زیاد است. میانگین انگار هر خانواده، یک‌بچه دارد. حتی نوزاد یکی، دوماهه هم دیده‌‌ام. طفلک بچه‌‌ها طاقت این گرما را ندارند. امام حسین خودش حافظ‌شان باشد. همین حالا که دارم با شما حرف می‌‌زنم، کلی بچه از جلوی من رد شدند. بعضی‌‌های‌شان هم توی کالسکه هستند.» همین حالا که علی این‌‌ها را می‎گوید، از پای تلفن، در میان سروصدا و هیاهوی جمعیت، صدای جیغ‌وداد بچه‌‌‎ها می‌‌آید.

مرز خسروی آرام است

خلاف مرز مهران که این روزها نگرانی‌‌هایی ایجاد کرده، وضعیت مرز خسروی در سمت کرمانشاه بهتر است. محمدباقر محمدی، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر کرمانشاه به «هم‌‌میهن» می‌‌گوید: «در مرز خسروی، وضعیت عادی است. اینجا هم شلوغ است اما خدمات‌رسانی به مردم انجام می‌‌شود، مرز باز است و تمام عوامل‌اجرایی پای‌ کارند. استقبال خوبی از مراسم امسال شده و وقتی استقبال زیاد باشد، طبیعی است که کار سخت‌‌تر می‌‌شود.» او معتقد است، در مرز خسروی هم در خروج‌وورود زائران مشکلاتی وجود دارد، اما این مشکلات بحرانی نیست: «وضعیت در کنترل ماست و موضوع نگران‌‌کننده‌‌ای وجود ندارد. جمعیت هلال‌‌احمر هم بنابر وظایف ذاتی خود درگیر امداد و نجات است. 23پایگاه و پست‌سیار را از ورودی استان کرمانشاه تا خروجی استان ایلام که به جاده‌‌های منتهی به مرز خسروی و قصرشیرین می‌‌شود، فعال کرده‌‌ایم. امداد هوایی‌‌مان هم در حالت آماده باش است. حدود 35بیمار گرمازده را از مرز خارج کردیم و به درمانگاه‌‌ها بردیم و با کمک دانشگاه علوم‌‌پزشکی به حدود 600نفر امدادرسانی کرده‎‌‌ایم. 85دستگاه خودرو عملیاتی ما درگیر است و روزانه 800نیروی عملیاتی‌‌مان در حال خدمت‌‌‎رسانی‌اند. چهار‌اردوگاه اسکان‌اضطراری را هم در شهر قصرشیرین و پایانه‌مرزی خسروی ایجاد کرده‌‌ایم که تا این لحظه حدود 38هزار را در اسکان‌اضطراری جای داده‌‌ایم. جمیع این شرایط، وضعیت مرز خسروی را در شرایط آرامی قرار داده است.» محمدی می‌‌گوید، بنابر اعلام مسئولان حدود 130 تا 140هزار نفر تاکنون از مرز خسروی خارج شده‌‌اند و زیرساخت‌‌ها متناسب با حجم جمعیت در این مرز به‌نسبت مرز مهران، آماده‌‌تر است. گرچه شلوغی و معطلی اینجا هم هست و «خب این موضوع هم طبیعی است.»

وضعیت ورودی‌ها در مرز عراق بدتر است

رضا، یکی از امدادگران جمعیت هلال‌‌احمر است. سال‌‌هاست جلیقه سفید و قرمز جمعیت را به تن کرده و می‌‌گوید: «حقوق امدادگری که زیاد نیست. اما من عشق می‌‌کنم از کمک به دیگران.» رضا و جمعی از رفقای همراهش حالا چندروزی است که در مرز مهران، گرد زائران می‌‌چرخند و تیمارشان می‎کنند.: «روزی 40 تا 50 مورد گرمازدگی داریم. با برانکارد آنها را جابه‌‌جا می‌‌‎کنیم و از محوطه‌‌های شلوغ دورشان می‌‌کنیم. بعضی‌‌ها را می‌‌بریم درمانگاه‌‌هایی که به‌راه افتاده است. ریکاوری که شوند، دوباره برمی‌‌گردند. معمولا مسن‎ترها بیشتر حال‌شان بد می‌‌شود یا آنهایی که وزن بالایی دارند. جابه‌‌جا کردن‌شان هم سخت است. بنده‌‌های خدا زود آب‌بدن‌شان تمام می‌‌شود و بدن‌شان خالی می‌‌کند. گروه دیگر بچه‌‌ها هستند. بچه‌‌های زیر چهار، پنج‌سال که جمعیت‌شان هم کم نیست.» جمعیت گرمازده مدام در انتظار پمپ‌‌های آب‌‌پاش است. به‌خصوص بچه‌‌ها. رضا هم به بسته بودن چندساعته مرز در طول روز اشاره می‌‌کند و همین را یکی از دلایل آسیب یا مجروح شدن جمعیت می‌‌داند: «اینجا حداقل هزارنفر جمعیت است. اما سمت عراق ماشین نیست که آنها را سوار کند. برای همین جمعیت زیادی هم آن‌طرف مرز جمع می‌‌شود. فکرش را بکنید وقتی جمعیت زیادی ساعت‌‌های طولانی و پرفشار در گرما بمانند، طبیعی است که عده‌‌ای از آنها گرمازده شوند.» آنطور که رضا می‌‌‌‌گوید، وضعیت زائران در سمت عراق بدتر است: «زائران از مرز ایران که رد می‌‌شوند، آن‌طرف دیگر بیابان است. آنجا سایبان نیست، آبپاش نیست و نبودن ماشین هم مردم را خسته‌‌تر می‌‌کند. سمت عراق ظرفیت کافی برای مردم نیست. حالا قرار است اتوبوس‌‌هایی از ایران بروند عراق و آنجا هم زائران را سوار کنند. شاید از حجم جمعیت و وضعیتی که حالا هست، بهتر شود. البته نمی‌‌دانم کی قرار است این‌کار انجام شود.» مهم‌‌ترین مشکل جمعیت، گرماست. همین‌کار را برای کسانی که مشکل قلبی یا تنفسی دارند، سخت‌‌تر می‌‌کند: «اگر به این افراد امکانات و تجهیزات لازم به‌موقع نرسد، خدایی‌ناکرده ممکن است منجر به مرگ شود. در مرز ایران تاکنون خوشبختانه کسی فوت نکرده است، اما آن‌طرف چندنفری به‌دلیل گرمازدگی و چندنفر از زائران هم در تصادف جان باخته‌‌اند.»