لایروبی برای طرح پنهانی؟
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
منابع محلی میگویند مقدمات اجرای طرح گردشگری در آشوراده ادامه دارد
لایروبی میان خلیج گرگان و دریای‌خزر در منطقه میانکاله نشان از این دارد که اقدامات پنهانی برای اجرای طرح گردشگری آشوراده در حال انجام است؛ هرچند چندی پیش شورای عالی شهرسازی برای چندمین بار با اجرای این طرح مخالفت کرده است اما اقدام‌‌های در دست اجرا نشان از این دارد که اجرایی شدن این طرح دور از ذهن نیست. حر منصوری، فعال محیطزیست و دیده‌بان میانکاله یکی از کسانی است که این موضوع را تایید می‌‌کند و به هم‌میهن می‌‌گوید: «بااینکه شورایعالی شهرسازی با اجرای طرح گردشگری در آشوراده مخالف است اما این اقدام سازمان محیطزیست برای لایروبی میان خلیج گرگان و دریای خزر نشان می‌‌دهد زیرساخت‌‌های اجرایی کردن این طرح در حال آماده‌سازی است.» او با تاکید بر اینکه این لایروبی در مسیر بندر ترکمن و جزیره آشوراده در حال انجام است، می‌‌گوید: «این اقدامات مانند تکه‌‌های پازل است و وقتی آنها را کنار هم بگذارید متوجه می‌‌شوید که کم‌کم زیرساخت‌‌های اجرای طرح گردشگری آشوراده فراهم می‌‌شود. شیوه اجرای لایروبی بسیار مهم است زیرا اگر این کار برخلاف استانداردها انجام شود آسیب جدی به محیطزیست وارد می‌‌کند.» این فعال محیطزیست پیش‌‌تر گفته بود که هدف از این لایروبی منطقه نجات‌‌بخشی میانکاله و خلیج گرگان نیست بلکه بیشتر بحث توسعه گردشگری به‌‌صورت متمرکز و گسترده مطرح است. درواقع قصد ایجاد گردشگری متمرکز در قسمت‌‌های شمال شرقی تالاب را با ساخت مکان‌‌هایی مانند پلاژ دارند. علی کلانه، رئیس منطقه حفاظت‌شده میانکاله هم ماجرای اجرای پنهانی طرح گردشگری آشوراده را زیانبار می‌‌داند و به هم‌میهن می‌‌گوید: «چندوقت پیش استاندار گلستان درباره جایگزینی جاده گردشگری به‌جای مدیریت بحران منطقه اظهارنظر شفافی کرده بود که این جاده با هدف مدیریت‌بحران منطقه در زمان آتش‌سوزی و اتفاق‌‌های غیرمترقبه احداث شده اما حالا قرار است معبری برای رفت‌وآمد گردشگران باشد.» او می‌‌گوید: «لایروبی که در منطقه در حال انجام است و آن را به‌اسم طرح تبادل آب بین خلیج گرگان و دریای‌خزر می‌‌شناسید، درراستای احیای میانکاله انجام می‌‌شود اما احتمال اینکه این کار زیرساخت‌‌های طرح گردشگری را فراهم کند، وجود دارد. از نگاه عموم، فعالیت این دو طرح یعنی لایروبی و گردشگری کاملا مجزا هستند اما عقیده کارشناسان محیطزیست این است که لایروبی باید طبق جزییات مجوز عمل شود تا آسیب محیط‌زیستی به همراه نداشته باشد.» بهگفته کلانه، این مجوز توسط ستاد مدیریت تالاب‌‌های کشور صادر شده و هدف از آن هم احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان است اما نکته مهم این است که فعالان محیطزیست معتقدند اگر قرار است هرکاری برای بهبود شرایط منطقه انجام شود، باید طبق دستورالعمل و استاندارد باشد. رئیس منطقه حفاظت‌شده میانکاله مطرح کردن «طرح گردشگری» یا «طرح طبیعتگردی» در آشوراده را فقط بازی با کلمات می‌‌داند و می‌‌گوید: «اجرای هرکدام از این طرح‌‌ها آسیب زیادی به جزیره وارد می‌‌کند و عقیده همه دوست‌داران و فعالان محیطزیست این است که این طرح به‌طور کلی باید متوقف شود.»
موضع نامشخص محیطزیست
از آذر سال گذشته که اجرای طرح گردشگری آشوراده لقلقه زبان سودجویان و مجریان این طرح شد، آنها در تلاشند تا از این آب گل‌آلودی که همزمان در میانکاله برپا شده، ماهی خود را بگیرند از این‌رو شرایط را طوری پیش بردند که دیگر خبری مبنی بر موافقت یا مخالفت محیطزیست به‌عنوان مهمترین نهاد تصمیم‌‌گیر در این زمینه نمی‌‌بینید. اظهارنظرهای جسته گریخته نشان می‌‌دهد که موضع همچنان مخالفت با اجرای این طرح است تا اینکه بهمن‌ماه سال گذشته محمدرضا کنعانی، مدیرکل حفاظت محیطزیست گلستان در گفت‌وگو با ایرنا گفت که محیطزیست گلستان با اجرای طرح گردشگری آشوراده و فراهم شدن زیرساخت‌‌های جذب مسافر در آن مخالفتی ندارد! انتشار این خبر کافی بود که نشان دهد سازمان محیطزیست از اساس مخالفتی با طرح‌‌های این‌چنینی که منجر به نابودی محیطزیست می‌‌شود، ندارد و رفتار مدیران این سازمان در قبال پروژه میانکاله هم دلیلی بر این ادعاست. البته کنعانی این را هم اضافه کرده بود که بهره‌مندی از ظرفیت آشوراده برای رونق اکوتوریسم و طبیعتگردی، حق گلستان است و سازمان محیطزیست هم به توافق انجام‌شده پایبند خواهد بود. اما ماجرا به همین‌جا ختم نشد؛ درست یک ماه بعد یعنی اسفندماه سال 1400، ستاد مردمی دفاع از حقوق حیوانات ایران اجرایی شدن طرح گردشگری در جزیره آشوراده را دارای منع قانونی دانسته و گفت دستگاه اجرایی نمی‌‌تواند حکم قضایی صادرشده در این خصوص را نقض کند. البته این ستاد دلایل قانونی برای این کار دارد و در بخشی از این دفاعیات خود اعلام کرده بودند که هرگونه دستکاری، ساخت‌وساز، ورود بی‌‌ضابطه و خارج از ظرفیت گردشگران به جزیره آشوراده بی‌‌شک به تخریب زیستگاه، مهاجرت و انقراض گونه‌‌های جانوری منحصربه‌فردی همچون قرقاول خزری، دراج، فیل‌ماهی و فوک دریای کاسپین، پرندگان شکاری همچون عقاب دم‌سفید و... منجر خواهد شد و موارد مذکور تنها چندگونه از 250 گونه پرنده آبزی، کنار آبزی و خشکی‌‌زی شناسایی شده در جزیره آشوراده را شامل می‌‌شود. جالب است که از آذرماه 1400 تا اوایل اسفندماه همان سال که اجرای طرح محل مناقشه میان موافقان و مخالفان محیطزیست بود و هرکس از ظن خود از اجرایی شدن و نشدن آن دفاع می‌‌کرد، تنها نهادی که یک توضیح شفاف و قابل استناد در این زمینه ارائه نداد سازمان حفاظت محیطزیست بود؛ تااینکه در روزهای آخر اسفندماه علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیطزیست در گفتوگویی با اشاره به چالش‌‌های اجرای طرح گردشگری در منطقه آشوراده گفت که گردشگری در آشوراده مجوز دارد اما اجرای آن مستلزم رعایت دستورالعمل‌‌های محیطزیست است. سلاجقه که سکوتش در برابر ماجرای میانکاله به مذاق محیط‌زیستی‌‌ها خوش نیامده با بیان اینکه «ما در سازمان حفاظت محیطزیست خوشحالیم که رئیس‌‌جمهوری در لحظات اول سفر خود به استان گلستان مشکلات محیطزیست را مدنظر قرار دادند و از منطقه بازدید کردند» نشان داد که در اجرای این طرح پشت موافقان می‌‌ایستد و قطعا خشنودی و رضایتمندی رئیس‌‌جمهور از او از هرچیز دیگری برایش خوشایندتر است. البته او برای اینکه مشکلات پیش‌رو را از گردن خود و دولت سیزدهم بردارد روی این موضوع تاکید کرد که بحث گردشگری در آشوراده مربوط به دستور اخیر رئیس‌‌جمهوری نیست و گردشگری در این منطقه مجوز خود را در فروردین‌ماه ۱۴۰۰ دریافت کرده و مجوز محیط‌زیستی این موضوع نیز در سال ۱۳۹۷ صادر شده؛ این یعنی اینکه بار تمام اتفاق‌‌های ناخوشایند پس از اجرای این طرح به گردن حسن روحانی و دولتش می‌‌ماند. این درحالی است که سال ۹۹ ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌‌های کشور به ریاست معاون اول ریاست‌‌جمهوری، برنامه‌‌ای ۵ساله برای تالاب میانکاله به‌تصویب رساند که براساس آن قرار بود طرح‌‌های مخرب گردشگری در مهمترین ذخیره‌‌گاه زیست کره کشور اجرا نشود. اما در این سال‌‌ها چندباری اجرای طرح گردشگری به اعتبار مجوزهای ملغی‌شده و فشارهای استانی در گلستان و مازندران بر سر زبان‌‌ها افتاد و برای چندمین‌‌بار مورد مخالفت شورایعالی شهرسازی و معماری کشور که نهادی تصمیم‌‌ساز و بالادستی است، قرار گرفت.
دولت مصمم، مجلس مخالف
بیست و ششم فروردین‌ماه 1401 زمانی که ماجرای اتفاق میانکاله همچنان داغ بود و همه مخالفان در تلاش بودند که هرطور شده مانع اجرای طرح پتروشیمی در این منطقه شوند، عبدالجلال ایری، نماینده مردم بندرگز، گمیشان، ترکمن و کردکوی در مجلس شورای اسلامی اعلام کرد: «دولت مصمم به اجرای طرح گردشگری آشوراده است و با تشکیل سازمان توسعه گردشگری، عمل به مصوبه سفر استانی رئیس‌‌جمهور برای اجرای طبیعتگردی این جزیره را سرعت بخشیده و زمینه رونق روزافزون منطقه را فراهم خواهد کرد.» او درباره شکلگیری این سازمان نوپا و بی‌‌تجربه این‌طور توضیح داد که به‌دلیل نوع پیچیدگی اجرای طرح‌‌های گردشگری ضرورت دارد یک سازمان تخصصی پیگیر این طرح شود زیرا در حال حاضر سازمان‌‌هایی همچون سازمان همیاری و گردشگری برای اجرای این پروژه توان کافی ندارند. البته ایری این را هم به حرف‌هایش اضافه کرد که شکلگیری این سازمان به‌معنای افزایش ساختار اداری و تحمیل هزینه‌‌های مضاعف به دولت سیزدهم نیست! اما چهاردهم تیرماه 1401 سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیطزیست مجلس شورای اسلامی آب پاکی را روی دست مجریان طرح گردشگری آشوراده ریخت و گفت: «طرح گردشگری در آشوراده با ارائه دلایل متقن کارشناسی‌شده فراکسیون محیطزیست و با همکاری سازمان حفاظت محیطزیست با نظر اکثریت اعضای شورای عالی معماری و شهرسازی مصوب نشد.» این تصمیمات و گفته‌‌ها درحالی خبری شد که این موضوع در دولت حسن روحانی هم مطرح شده بود و این طرح در آن زمان با دستور شورای عالی معماری و شهرسازی و دستور دادستانی، متوقف شده بود اما اصرار ابراهیم رئیسی و تعیین ضرب‌الاجل 10 روزه برای انجام این کار مجددا پای شورای عالی معماری و شهرسازی را به این ماجرا باز کرد و آنها مجددا همان رای قبلی را تایید کردند. رفیعی که از مخالفان سرسخت اجرای این طرح است در رابطه با عواقب هرگونه تصمیم عجولانه و کارشناسی‌نشده در منطقه آشوراده هشدار داد و بر این موضوع هم تاکید کرد که برای ما تامین منافع مردم به‌ویژه جوامع محلی بسیار مهم است و تا انتها پای منافع مردم و توسعه پایدار کشور ایستاده‌‌ایم. مخالفت فراکسیون محیطزیست مجلس با این طرح آنقدر جدی بود که اعضای آن به این نتیجه رسیدند که برای رسیدن به هدف‌شان و اجرایی نشدن این طرح باید دست‌به‌دامن محسن اژه‌‌ای شوند و در نامه‌‌ای خطاب به رئیس قوه‌قضاییه از او خواستند نسبت به تعیین‌تکلیف پرونده آشوراده اقدام کند.
طرح گردشگری یا طبیعتگردی؟ مساله این است
مخالفت‌‌ها برای اجرای طرح گردشگری در آشوراده راه را برای پیشنهاد دیگری باز کرد: طرح طبیعتگردی؛ طرح گردشگری آشوراده که در یک دوره تحت‌عنوان طبیعتگردی مطرح شد، شامل ساخت اسکله، مسیر دسترسی، آلاچیق، رستوران و دیگر زیرساخت‌‌های موردنیاز حضور گردشگران بود؛ اما آنچه ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب‌‌های کشور درنظر داشت این بود که از تغییر کاربری تالاب جدا خودداری کند و نکته مهمتر اینکه همه این طرح‌‌ها باید براساس ضوابط کنوانسیون رامسر اجرا شوند. براساس ضوابط این کنوانسیون، اقامت شبانه در تالاب ممنوع است. درنتیجه سرمایهگذار فقط در شهرهای اطراف امکان ساخت هتل خواهد داشت و گردشگران را برای دوچرخه‌‌سواری و پیاده‌‌روی در مسیرهای مشخص چوبی و پرنده‌‌نگری در دکل‌‌های از پیش طراحی شده با قایق به منطقه می‌‌تواند ببرد و درنهایت تنها سازه‌‌های مجاز دستشویی و سایه‌‌بان چوبی برای استراحت است. اما هدفی که سرمایهگذار به‌‌دنبال آن است به کلی با اهداف کنوانسیون مغایرت دارد؛ یعنی در یک تحلیل و حساب سرانگشتی برای سرمایهگذار سود این پروژه مربوط به زمانی می‌‌شود که گردشگر در جزیره بماند و تلاش همه سرمایه‌گذاران و سودجویان هم این است که به این هدف برسند. اما در حال حاضر معاونت قضایی دادستانی کل کشور دستور توقف اجرای هرگونه ساخت‌‌وسازی را صادر کرده؛ زیرا این ساخت و سازها منجر به تخریب و تغییر کاربری شبهجزیره آشوراده که بخشی از تالاب میانکاله است، می‌‌شود. فردای همان روزی که شورایعالی شهرسازی با اجرای طرح گردشگری آشوراده مخالفت کرد، محمد داسمه، وکیل ستاد مردمی نجات آشوراده در گفتوگویی عنوان کرده بود که حسب مصوبات سال ۹۴و۹۷ شورایعالی شهرسازی، ایجاد منطقه گردشگری در مناطق چهارگانه و حساس زیست‌‌محیطی مطلقا ممنوع است. در سال ۱۴۰۰با تلاش‌‌های این شورا، مشخصا ایجاد هرگونه بارگذاری متمرکز در سایت ۲۲هکتاری جزیره آشوراده را که برای گردشگری درنظر گرفته شده بود، ممنوع کرد و همه بارگذاری‌‌ها را به سایت ۱۳۴هکتاری خارج از جزیره در ساحل بندر ترکمن دلالت داد. بهگفته داسمه، برخی مسئولان استانی به‌‌دنبال نادیده گرفتن مصوبات این شورا بودند و درخواست تمدید مجوز تجریشی، معاون وقت محیطزیست انسانی سازمان حفاظت محیطزیست را کرده بودند ولی این مجوز در منافات با مصوبات سال‌‌های بعد از این مجوز است.
چه کسی از اجرای طرح آشوراده منتفع می‌‌شود؟
در بخشی از گزارش از پیگیری‌‌های عبدالجلال ایری، نماینده مردم شهرستان‌های بندر گز، بندر ترکمن، گمیشان و کردکوی در مجلس شورای اسلامی در جهت اجرای طرح گردشگری در آشوراده گفتیم. او پس از خبر مخالفت شورایعالی معماری و شهرسازی گفته که اکوتوریسم در آشوراده همسو با موازین محیطزیست و منطبق با قانون به‌طور قطع اجرایی خواهد شد. او برای اینکه نظرات خود و سایر کسانی که از اجرای این طرح نفع می‌‌برند را منطقی جلوه دهد پای مردم منطقه را وسط کشید و گفت: «بوم‌گردی در آشوراده پروژه‌‌ای است که مطالبه همه اهالی گلستان است.» او با بیان اینکه تصمیم‌‌گیری درخصوص طرح طبیعتگردی آشوراده دو هفته دیگر و در جلسه بعدی شورایعالی معماری و شهرسازی انجام می‌‌شود، نشان داد که از همه پتانسیل‌‌های خود برای اجرایی‌شدن طرح گردشگری یا به قول این نماینده طبیعتگردی آشوراده استفاده خواهد کرد. فعالان محیطزیست از یک ماه پیش گزارش داده بودند که لایروبی جزیره آشوراده در هفته‌‌های اخیر از منطقه‌‌ای آغاز شده که ورودی این جزیره از سوی شبهجزیره میانکاله محسوب می‌‌شود؛ محلی که زیستگاه فوک خزری و پرندگان مهاجر است. این لایروبی باوجود مخالفت اداره کل محیطزیست مازندران و با حمایت استانداری گلستان آغاز شده است و عملا برای فراهم کردن مقدمات اجرای طرح گردشگری جزیره آشوراده به جان این جزیره افتاده‌‌اند. آن‌طور که این فعالان اعلام کرده‌‌اند، سه دستگاه بیل‌مکانیکی برای احداث دیواره حفاظتی در کانال جزیره آشوراده که منتهی به خلیج گرگان است، مستقرند. سرنوشت این جزیره بکر و خاص بستگی زیادی به جلسه بعدی شورایعالی شهرسازی و توافقات احتمالی نمایندگان با سازمان‌‌های مربوطه دارد اما نکته قابل‌تامل این است که محیطزیست گلستان در معرض آسیب‌‌های جبران‌ناپذیری است. اجرای طرح گردشگری در آشوراده می‌‌تواند آتش زیر خاکستر میانکاله را دوباره روشن کند؛ این دو منطقه مدتهاست اسیر چنگال سودجویانی هستند که از هر فرصتی برای دست‌اندازی و تخریب این مناطق استفاده می‌‌کنند و گویا زور هیچ‌کس هم به جیب آنان نمی‌‌رسد.
جزیرهای پر از خاویار
آشوراده در حوزه سرزمینی شهرستان بندرترکمن واقع در غرب استان گلستان است. این جزیره که تمام سال میزبان انواع پرندگان بومی و مهاجر است در سال ۵۴ جزو نخستین مناطق زیست کره‌جهان معرفی و ثبت شد و ۴۰ درصد خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به‌دست میآید. در سال ۱۸۳۷ میلادی جزیره آشوراده باوجود اعتراض ایران، به‌دست نیروهای شوروی سابق اشغال شد و این کشور تا چند دهه بعد یک پاسگاه نظامی در آن داشت. این جزیره قبل از وقوع سیل سال ۱۳۷۲ با امکاناتی همچون پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه، مغازه، مسجد و حسینیه بیش از یک هزارنفر سکنه داشت که به مشاغل دامداری، کارگری، پیشه‌وری و ماهیگیری مشغول بودند اما با طغیان رود ولگا در روسیه و وقوع سیلاب، این جزیره ایرانی خالی از سکنه شد.
یک جزیره، یک سکنه
عدهای معتقدند آشوراده همان جزیره آبسکون است که در منابع تاریخی به آن اشاره شده و سلطان محمد خوارزمشاه به آن فرار کرد و در همان جا درگذشت. آشوراده در زمان صفویان به‌عنوان شکارگاه مورد استفاده بوده است. شاهان صفوی و درباریان برای شکار کردن به جزیره سفر میکردند و وارد قلمروی ببر مازندران میشدند. حدود صد سال هم آشوراده در تصرف روسها بوده است. امروز هم ساکنان جزیره را بیشتر کارکنان شیلات تشکیل میدهند و از اهالی بومی جزیره تنها یکنفر باقی مانده که تنها زندگی می‌‌کند و به دامداری مشغول است. از زندگی این فرد که سیدعقیل سادات‌حسینی نام دارد فیلم مستندی با نام «من می مانم» ساخته شده است.
