تالاب ماهی ندارد

عمق تالاب انزلی از 11متر به 20سانتی‌متر رسیده و مردم بیکار شده‌‏اند

صیادان، قایقرانان و هنرمندان نی‌‌باف اطراف تالاب انزلی از «بهشت» دیگر سراغی ندارند. دیگر نی چندانی نیست برای بافتن، برای رونق گرفتن زندگی زنان اطراف تالاب و آن‌طور که حسن جعفری سرپرست اداره محیط‌زیست انزلی اواخر تیرماه گفته، ماهیان زیادی در این تالاب مرده‌اند و دیگر ماهی‌‌ای نیست برای صید و قایقران‌ها بیکار مانده‌اند. مش‌قربان یکی از صیادانی است که با شنیدن نام تالاب با چشم گریان و بغضی که سعی می‌‌کند آن را نشان ندهد، می‌‌گوید: «اینجا بهشت‌برین داریم ولی به آن نمی‌‌رسند.» «حال تالاب انزلی خوب نیست»، این حرف همه مردم این شهر است، بیشتر هم آنها که زندگی‌شان بند است به زنده‌ماندن تالاب. مش‌قربان سال‌‌ها قایق داشته و صیادی می‌‌کرده؛ حالا مدتی است به دلیل خشکی تالاب مجبور شده قایق و همه وسایل ماهیگیری‌اش را بفروشد و دیگر نه وسیله‌‌ای دارد و نه کاری، فقط غصه زیادی دارد که آن را هر روز با خود به کنار تالاب می‌‌آورد، چند ساعتی به تن بی‌‌جان آن خیره می‌‌ماند و بعد راهی خانه‌اش می‌‌شود؛ مشق ناامیدی: «از انزلی تا آبکنار تا شهرهای دیگر چیزی جز خشکی تالاب نمی‌‌بینید چرا کسی برای مردم اینجا کاری نمی‌‌کند؟» حمیدرضا فتح شیرین که هم خود و هم پدر و مادرش صیاد بودند و حالا مدیرعامل اداره قایقرانی انزلی است هم قصه‌اش مشابه است: «من برای زنده نگه داشتن تالاب خیلی زحمت کشیدم و وقت گذاشتم، شرایط کنونی تالاب مثل این است که شما مدت‌‌های‌طولانی خانه‌تان را آب‌وجارو نکنید، کثیف خواهد شد؛ الان شرایط تالاب هم همین است.» بهروز 21ساله، یکی دیگر از صیادان است. «من غیر از قایقرانی کار دیگری بلد نیستم.» او دوسال پیش پدرش را به دلیل ابتلا به کرونا از دست داد و حالا ترس از دست‌ دادن کارش و بی‌‌پولی، شرایط را برای او و خانواده‌اش سخت کرده است: «من زمان امتحان‌‌های مدرسه کنار پدرم هم کار می‌‌کردم، هم درس می‌‌خواندم، اما با رفتن او دیگر نشد به دانشگاه بروم و حالا نگرانم که اگر گردشگری برای دیدن تالاب نیاید، باید چه‌کار کنم.» اینها تنها بخشی از نگرانی‌‌های این روزهای مردم انزلی است؛ مردمی که برای زنده نگه داشتن تالاب، کارزار راه انداختند تا شاید صدای‌شان به گوش مسئولان برسد.

آخرین امید مردم برای نجات تالاب

این روزها خشک شدن تدریجی تالاب بین‌المللی انزلی مهم‌ترین دغدغه مردم گیلان شده و وقتی امید آنها از حمایت مسئولان برای نجات این تالاب به ناامیدی رسید، تصمیم گرفتند قدمی برای جان بخشیدن به تالابی که زندگی و رزق‌وروزی آنها وابستگی شدیدی به آن دارد، بردارند؛ کارزار جمع‌‌آوری امضا اولین قدم بود. اکنون صادق صیاد، فعال اجتماعی شهر انزلی که کارزار نجات تالاب را راه‌اندازی کرده به هم‌میهن می‌‌گوید که این تازه اول راه است: «برای زنده نگه داشتن تالاب همه‌کار می‌‌کنیم.» رسیدن امضاهای این کارزار به چندده‌هزار در ساعت‌‌های اولیه راه‌اندازی، نشان از آن داشت که مردم خیلی محکم پشت نجات تالاب بین‌المللی انزلی ایستاده‌اند؛ مردمی که روزی روزی‌شان در گرو زنده بودن تالاب بود اما حالا همه‌چیز خود را از دست داده‌اند. صادق صیاد که سال‌هاست دغدغه‌اش نجات تالاب انزلی است، می‌‌گوید شرایط تالاب و افرادی که از آن امرارمعاش می‌‌کنند برای مسئولان اهمیتی ندارد و بی‌‌توجهی به درخواست آنها برای لایروبی تالاب که می‌‌تواند تاثیر زیادی در بهبودی شرایط آن داشته باشد خود دلیل محکمی بر این موضوع است. این فعال اجتماعی درباره راه‌اندازی کارزار می‌‌گوید: «بعد از تلف شدن ماهی‌‌ها و تعطیل شدن کسب‌وکار، مردم اعتراض خود را نسبت به این اتفاق به مسئولان استانی اعلام کردند، اما درنهایت هیچ‌کس هیچ اقدامی نکرد و درنهایت جمع‌‌آوری امضا در قالب کارزار هم به صورت فیزیکی هم برخط، آخرین راه‌حل بود.» بسیاری از کشاورزان و ماهی‌گیران انزلی به دلیل زندگی در روستاها دسترسی به گوشی‌‌های هوشمند و اینترنت ندارند، صیاد می‌‌گوید: «این اتفاق سبب شد که این کارزار در سطح شهر و به صورت فیزیکی هم انجام شود و استقبال مردم برای امضا آنقدر زیاد بود که حتی متوجه شدیم از شهرهای دورتر هم برای پیوستن به این کارزار به انزلی آمده بودند.» به‌گفته این فعال اجتماعی: «روزگاری صدها‌نفر از این تالاب زندگی خود را می‌‌چرخاندند، اما با بیکار شدن آنها شرایط زندگی برای‌شان روزبه روز سخت‌‌تر می‌‌شود و هیچ‌کس جوابگوی وضعیت زندگی و معیشتی صیادان، قایق‌رانان و... نیست.»

دست‌وپنجه نرم می‌‌کنیم

یکی از مشاغلی که در خشک شدن تدریجی تالاب انزلی متضرر شد و از بین رفت، صیادی است و به‌گفته مدیر‌عامل قایقرانی شهرستان انزلی این اتفاق به دلیل «بی‌غیرتی» مسئولان افتاد درحالی‌که حل کردن مشکل تالاب فرآیند پیچیده‌‌ای ندارد. حمیدرضا فتح شیرین وضعیت این روزهای تالاب انزلی را اینطور توصیف می‌‌کند: «همه مردم خبر دارند که چرا تالاب به این شرایط رسیده، مگر می‌‌شود مسئولان ندانند که راه‌حل این مشکل کجاست، بهترین و مهم‌ترین اقدام برای زنده کردن تالاب، لایروبی است درحالی‌که مسئولان محیط‌زیست اجازه این کار را نمی‌‌دهند و به‌هم‌خوردن اکوسیستم را دلیل اصلی این مخالفت عنوان می‌‌کنند. مسئولان در کنار تالاب پل‌کمربندی زدند، خود محیط‌زیست همه‌چیز را می‌‌داند حتی برای مدیرکل محیط‌زیست توضیح دادم، یعنی آقای مرتضوی از نزدیک همه‌چیز را دیده است، استاندار هم همین‌طور و متاسفانه کار را به کسانی محول کرده است که می‌‌خواهند دست به نابودی تالاب بزنند.» به‌گفته این صیاد: «اینجا ما نیازمند حرکت جهادی هستیم، من تنها کسی هستم که به هیچ جایی وصل نیستم و به دنبال پست و مقام هم نبودم، تالاب حکایت فرزند را برای من دارد بنابراین نمی‌‌گذارم حتی با نابودی خودم نابود شود؛ حتی اگر مسئولان بخواهند مرا تهدید کنند. با وجود اینکه این همه پول از کشورها برای نجات تالاب می‌‌آید، آن را می‌‌خورند. نکته‌‌ای که شاید مسئولان از آن خبر ندارند این است که احیای این تالاب نیاز به هزینه زیادی ندارد زیرا فروش رسوبات، پول احیای این تالاب را در می‌‌آورد ولی اجازه استخراج آن را نمی‌‌دهند و می‌‌گویند اکوسیستم به‌هم می‌‌خورد درحالی‌که وقتی رسوب از کف تالاب بالا آمده و آب پایین مانده دیگر اکوسیستمی باقی نمی‌‌ماند که به‌هم بخورد و درنهایت ماهی‌‌ها‌‌ هم وقتی اکسیژنی نباشد، می‌‌میرند.» او می‌‌گوید، نجات تالاب یک کار جهادی و مردمی نیاز دارد: «شرکت‌‌هایی در شهرستان هستند که می‌‌توانند بیایند و رسوب‌‌ها را بردارند و با فروش رسوب‌‌ها پول خودشان را به‌دست بیاورند. اتفاق تلخی که افتاده و محیط‌زیست در مقابل آن سکوت کرده این است که از همه شهرهای استان‌ گیلان، فاضلاب خود را وارد تالاب می‌‌کنند و درنهایت نابودی آن را رقم زدند.»

بیکاری و سفره‌‌های خالی

«حدود 10هزارنفر از کسانی که در کنار تالاب زندگی می‌‌کردند و از آن کسب درآمد می‌‌کردند، بیکار شده‌اند و سفره‌‌های‌شان خالی است.» این را فتح شیرین می‌‌گوید: «تعداد زیادی از مردم به من گفتند برای احیای تالاب کار نکن اما من نمی‌‌توانم بی‌‌تفاوت باشم، مردم باید با هم متحد شوند و بگویند که ما به نظام و جایی کار نداریم. انزلی به‌جز یک اداره بندر و تالاب و دریا، صنعت توریست و صیدماهی هیچ‌چیز دیگری ندارد.» مدیرعامل قایقرانی شهرستان انزلی بر ورود فاضلاب‌‌های شهری و حتی بیمارستانی به تالاب انزلی تاکید زیادی دارد و می‌‌گوید آنقدر این کار را ادامه دادند که عمق تالاب از 11متر به 20سانت رسیده است: «شما انتظار دارید که در این تالاب ماهی زنده بماند و صیاد، ماهی بگیرد؟ حتی گردشگرانی که برای شنا به تالاب می‌‌آمدند هم از این نعمت بی‌‌بهره شدند.» او ادامه می‌‌دهد: «مطمئن باشید تا چند سال آینده تالاب خشک می‌‌شود و ریزگردها و حشرات تمام شهرستان و استان را به‌خطر می‌‌اندازد و این موضوعاتی است که خودشان اطلاع دارند و نمی‌‌دانم چه قصد و قرضی دارند که برای تالاب کاری نمی‌‌کنند. مدیران کنونی درد ما را نمی‌‌فهمند؛ مدیرکل یک‌بار نیامده بازدیدی از تالاب داشته باشد، اما معتقد است که حرف‌‌های فنی می‌‌زند. بعد فردی به‌نام فرشید فلاح را که زحمت‌کش تالاب و دکترای محیط‌زیست است از ریاست انزلی برمی‌دارند و یک آدم دیگر را سر کار می‌‌گذارند.»

«همه ضرر می‌‌کنیم»

یکی از بخش‌‌های مهمی که شاید در لابه‌لای مشکلات کسانی که تالاب برای‌شان منبع درامد بود و حالا بیکار شده‌اند کمتر دیده شد، بخش گردشگری آن بود؛ گردشگری پررونقی که گردش مالی آن می‌‌توانست روی اقتصاد منطقه هم تاثیرگذار باشد. محمود عباسیان، مدیرکل گردشگری شهرداری رشت هم در گفت‌وگو با هم‌میهن بیکار شدن عده زیادی که از تالاب منتفع بودند را تایید می‌‌کند: «اول باید تالاب را بیشتر بشناسیم، ما یک مرکز بازدید از تالاب داریم که در ایران نمونه است که اولین نمونه در ایران و هفتاد و چهارمی در جهان است. شما اگر در بازدید‌‌ها حضور داشته باشید و راهنما با شما همراه باشد مانند این است که یک واحد دانشگاهی پاس کرده‌اید و صفر تا 100 اطلاعات تالاب به دست شما می‌‌آید.» به‌گفته او، تالاب هر آسیبی که ببیند مردم مجبور به مهاجرت می‌‌شوند و نخستین اختلالی که در تالاب و اکوسیستم پیش بیاید، متوجه پرندگان و حیوانات می‌‌شوند: «شاید نکته‌‌ای که فراموش شده، این باشد که اندازه یک قاره اروپا پرنده به اینجا می‌‌آید، این پرندگان حشرات و حیوانات موذی را می‌‌خورند و اگر غیر از این اتفاق بیفتد، آن‌وقت اکوسیستم به‌هم می‌‌ریزد، باید ماسک بزنیم، از حشره‌کش‌‌ها بیشتر استفاده کنیم و درنهایت زیر بمباران حشرات مجبور به مهاجرت می‌‌شویم.» این مقام مسئول در شهرداری رشت این را هم می‌‌گوید که در حال حاضر جدای از همه اتفاقاتی که در حوزه تالاب افتاده، مشکل نداشتن مدیریت واحد، یکپارچه و نابخرد است و بیکاری یعنی مهاجرت‌‌های گسترده و این یعنی پایان همه‌چیز.

شغل‌‌های جایگزین

«یکی از موضوعات غیرقابل انکار در مورد تالاب انزلی این است که حال آن خوب نیست و نیاز به توجه و رسیدگی دارد زیرا وضعیت و شرایط پویایی این تالاب وابستگی مستقیمی با مردم و جامعه محلی دارد.» کامبیز عمویی، تسهیلگر جامعه محلی تالاب انزلی در گفت‌وگو با هم‌میهن در این باره می‌‌گوید که مسلما تاثیرات اقلیمی روی زندگی مردم تاثیر می‌‌گذارد که البته در این میان نباید نقش مدیریت اشتباه منابع‌آبی را نادیده گرفت. کاهش سطح آب تالاب انزلی تاثیر مستقیمی روی جمعیت ماهی‌‌ها گذاشته و شرایط را برای ماهیگیران سخت کرده است؛ حالا به این موضوع بهره‌برداری از آب تالاب برای کشاورزی را هم اضافه کنید و نتیجه می‌‌شود دلیل اینکه چرا تالاب انزلی در شرایط مناسبی نیست. عمویی علاوه بر اینها معتقد است، کم‌کم با ورشکستگی آبی مواجهیم و باید دنبال شغل‌‌های جایگزین باشیم. این تسهیلگر جامعه محلی تالاب انزلی می‌‌گوید: «این مشاغل باید حتما متناسب با توانایی‌‌های جامعه محلی باشد مثل طبیعت‌گردی و راهنمای گردشگری زیرا فعالیت در این حوزه می‌‌تواند منابع درآمدی مردم اطراف انزلی را حفظ کند.» او با انتقاد از اطلاع‌رسانی‌‌های منقطع و نادرست از وضعیت تالاب انزلی از رسانه‌‌ها خواست تا برای آگاهی بیشتر و بهتر از وضعیت این تالاب، حتما به شهر انزلی سفر داشته باشند، از نزدیک با وضعیت تالاب آشنا شوند و به اطلاعات و اخبار منفی اهمیتی ندهند. عمویی با طرح این موضوع که تالاب خشک می‌‌شود و از بین می‌‌رود به‌شدت مخالف است: «فرض خشک شدن تالاب فرض غلطی است، ما در پروژه اکولوژیک حفظ تالاب یکی از موضوعاتی که یاد گرفتیم این است که اکوسیستم تالاب زنده و پویاست و اصلا نمرده، فقط در معرض خطر است و دلیل آن هم شکار غیرقانونی و کم‌آبی است و برخلاف چیزی‌‌هایی که گفته می‌‌شود رسوبات نقشی در این ماجرا ندارند.» تسهیلگر جامعه محلی تالاب انزلی برای اینکه دلایل محکمی برای زنده بودن تالاب بیاورد، درباره مستندات عینی آن می‌‌گوید: «در فصل پاییز و زمستان تالاب میزبان هزاران پرنده مهاجر است که یکی از میهمانان همیشگی تالاب، پلیکان است و طبق آماری که سازمان محیط‌زیست در چند سال گذشته داده است، سالانه هزار پلیکان به این منطقه می‌‌آیند و هر پلیکان در روز یک دو دهم ماهی می‌‌خورد و اگر این عدد را در هزار ضرب کنیم، می‌‌شود حدود یک‌تن ماهی، این به‌غیر از سهمی است که انسان‌‌ها و سایر پرنده‌‌ها از تالاب می‌‌گیرند، پس چطور می‌‌شود به این اکوسیستمی که حیات این همه پرنده و سایر موجودات را تامین می‌‌کند گفت اکوسیستم مرده؛ این عین زنده بودن است و جالب‌‌تر اینکه تالاب انزلی 230گونه بومی، محلی و مهاجر دارد و یک چرخه کاملی از زندگی در آن وجود دارد.» عمویی تزریق ناامیدی به جامعه‌محلی و افرادی که از کنار تالاب رزق‌وروزی می‌‌کردند را نادرست می‌‌داند: «با تصویرسازی خشک شدن احتمالی تالاب انزلی فقط امید و احساس مسئولیت را از جامعه می‌‌گیریم و این‌کار هیچ کمکی به پیدا کردن شغل‌‌های جدید برای مردم نمی‌‌کند. هیچ نهاد و ارگانی هم مسئولیت ایجاد شغل برای افرادی که بیکار شده‌اند را به‌عهده نمی‌‌گیرد همانطور که همین الان پروژه احیای تالاب با استانداری و ارگان‌‌هایی مانند منابع طبیعی، محیط‌زیست و آبخیزداری است اما کاری نمی‌‌کنند، وقتی آنها به این مسئولیتی که به‌عهده‌شان است عمل نمی‌‌کنند، انتظار دارید برای مردم کاری کنند؟»

تالاب، فرصتی برای اشتغال‌زایی

«نفس‌‌های تالاب انزلی به شماره افتاده است؛ به‌عنوان فرماندار و مدیراجرایی این شهر دو مسیر و دو راه پیش‌روی خودم دارم» این را محمد پورخوش سعادت، فرماندار انزلی به هم‌میهن می‌‌گوید. به‌گفته او، یکی از این راه‌ها مدیریت کوتاه‌مدت تالاب و دومین راه جمع‌‌آوری سمبل آبی است هرچند مشکل را کاملا برطرف نمی‌‌کند: «وضعیت کنونی سمبل آبی در تالاب انزلی غیرقابل کنترل شده است و این مشکل در سال‌‌های بعد با رشد و نمو بذرها و رشد گیاهان به شکل شدیدتری خودش را نشان می‌‌دهد.» به‌گفته فرماندار انزلی، نتیجه مسیر اول این است که عملا حوزه حوضچه و قسمت مرکزی تالاب طی مدت کوتاهی کاملا پر و تالاب انزلی مانند یک دشت پدیدار می‌‌شود و اینگونه یکی از کارکردهای خود را که ضربه‌گیری سیلاب است از دست می‌‌دهد: «نتیجه این کار بروز سیلاب‌‌ها و روان‌آب‌‌ها در حوزه آبخیز و سیلاب در نواحی مسکونی در مناطق کم‌ارتفاع بندر انزلی است که عملا روی تاسیسات زیربنایی مانند آب ‌و فاضلاب، برق و گاز اثرات مخربی می‌‌گذارد و هزینه‌‌های عمرانی شهرداری را بسیار بالا می‌‌برد.» او در ادامه درباره بازخوردی که معضلات خشک شدن تالاب در حوزه‌‌های اقتصادی و اجتماعی دارد، می‌‌گوید: «این موضوع بسیار بااهمیت است؛ زمانی که تالاب از گذشته فعالیت خودش را داشت، شاهد بودیم اکولوژی زندگی بسیاری از مردم را در داخل انزلی تامین می‌‌کرد، ولی متاسفانه تغییر در سیستم حیاتی تالاب زندگی مردم منطقه را تحت‌الشعاع قرار داده است.» یکی از موضوعات مهمی که فرماندار در احیای شغل‌‌های از دست رفته مردم انزلی نام می‌‌برد، پیگیری احیای تالاب است تا زندگی مردم به روال قبلی خودش برگردد: «در اینجا شکار و ماهیگیری به صورت گسترده صورت می‌‌گرفت و از حضور پررنگ گردشگران سود می‌‌بردیم که همه اینها با احیای تالاب می‌‌تواند گسترش پیدا کند.» به‌گفته پورخوش سعادت، باید ما هم مثل سایر کشورهایی که از مواهب طبیعی خودشان پول در می‌‌آورند و از صنعت توریسم و گردشگری استفاده می‌‌کنند، به این سمت برویم: «در کنار آن قابلیت این را داریم که با هم‌افزایی با دستگاه قضایی و نظارتی تالاب را به‌گونه‌‌ای مدیریت کنیم که هم از حوزه دولتی و حاکمیتی و هم در حوزه مردم به یک سرانجام برسانیم؛ اگر این فضا به درستی اداره شود، تالاب تبدیل به یک ظرفیت بالقوه در شهرستان و استان خواهد شد که باعث انتفاع اقتصادی مردم و جوامع محلی هم می‌‌شود.» فرماندار انزلی می‌‌گوید، خاکی که از داخل تالاب برداشت می‌‌شود، غنی از مواد مغذی است و قابلیت استفاده در خیلی از فعالیت‌‌ها در بسیاری از نقاط کشور هم به صورت کشاورزی و عمرانی را دارد. موضوعی که فرصت مناسبی برای اشتغال‌زایی است.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید