بعید است اتفاقی بیفتد

کسی حواسش به ریه‌های مردم سیستان نیست

علی ملایی

فعال مدنی

سد بخش‌آباد 26برابر سد کمال‌خان ظرفیت دارد و روی رودخانه فراه‌رود احداث می‌‌شود تا کشاورزی را در سه ایالت بالابلوک، خاک سفید و فراه توسعه دهد و برق تولید کند. بااین‌حال این تمام ماجرا نیست. آنها می‌خواهند پنج‌میلیارد مترمکعب آب را مدیریت کنند، 69هزار هکتار کشاورزی راه بیاندازند و 69هزار خانواده پشتون را هم در این منطقه ساکن کنند. متاسفانه سیستان بین رقابت کشورهای دیگر در منطقه گیر افتاده است و شاهد کمک آنها به افغانستان برای سدسازی هستیم.
زمانی که کمال‌خان قرار بود تاسیس شود،‌ بسیاری از متخصصان عنوان کردند این سد فقط 50میلیون مترمکعب آب ذخیره می‌کند و تهدیدی برای ایران نیست. آنها از این نکته غافل بوند که کمال‌خان یک سد انحرافی است و قرار نیست ماموریت‌اش ذخیره آب باشد. درحال‌حاضر آب منحرف‌شده از کمال‌خان، به بخش دیگری منحرف و همین باعث می‌‌شود آب به هامون نرسد.
اگر هامون خشک شود ما باید سیستان را ترک کنیم،‌ همین الان طوفان که می‌شود میزان آلایندگی به بیش از 500میکرون می‌رسد. چند سال پیش که سازمان بهداشت جهانی سیستان را به‌عنوان آلوده‌ترین نقطه جهان اعلام کرد، این آلاینده‌ها زیر 300میکرون بود. کسی حواسش نیست که ریه‌های مردم سیستان مشکل پیدا کرده،‌ کسی به فکر مردمی که سل می‌گیرند، نیست. من بعید می‌دانم اتفاقی بیفتد، مگر اینکه فشار جدی به طرف افغان وارد شود.
اگر تجارت مرزی شکل بگیرد، وابستگی به کشاورزی کم شود، و بازچرخانی آب اتفاق بیفتد،‌ شرایط مردم بهتر نمی‌شود؟ پاسخ این است که همه اینها می‌تواند به اتفاق خوبی منجر شود اگر مسئولان به فکر مردم باشند. مردم در سیستان در قفس هستند، تاسیسات کارگاهی و کارخانه‌ای نداریم و معدودی که هستند نیز نیمه‌تعطیل‌اند. مردم در این منطقه برای سده‌ها دامپروری،‌ کشاورزی و صیادی کرده‌اند. کار دیگری بلد نیستند چون ما روی توسعه انسانی کار نکرده‌ایم. میلیاردها تومان تا الان هزینه پروژه‌هایی شد که نیمه‌کاره رها شده‌اند؛ از طرح نیمه لوله‌بتنی گرفته تا طرح 46هزار هکتاری!‌ کانالی که زده‌اند، آب ندارد. حتی اگر کسی بیاید و کارخانه تولیدی بزند، نمی‌‌تواند محصولش را از منطقه خارج کند‌، اولین پاسگاه جلوی آنها را می‌گیرد و می‌گوید از محتوای بسته‌ها خبر ندارد و ممکن است موادمخدر در آنها باشد.
یکی از راهکارها، گذاشتن دستگاه ایکس‌ری در مرز میلک است. هر روز بین 700 تا 800 کامیون ترانزیت از این منطقه عبور می‌کنند که امکان بازرسی دقیق را می‌گیرد. علاوه‌برآن، اگر ترانزیت سیار در پاسگاه میل نادر که به‌سمت خراسان جنوبی است و پاسگاه پل سنگی که به سمت زاهدان است داشته باشیم،‌ تولیدکننده تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری پیدا می‌کند.
یکی از چالش‌های سیستان مشابه بسیاری از مناطق دیگر، حضور مسئولان غیربومی است که درکی از مسائل ساکنان آن استان ندارند. در 5شهرستان سیستان فقط دو اداره محیط‌زیست وجود دارد که هردو با مشکل کمبود نیرو مواجه‌اند. ما بارها درخواست کرده‌‌ایم تالاب هامون را جزو مناطق حفاظت‌شده اعلام کنند تا کشاورزی در کف تالاب متوقف شود. با ممنوعیت زراعت،‌ بارش باران احیای حداقلی تالاب را به‌دنبال دارد. در حال حاضر جهادکشاورزی،‌ محیط‌زیست و منابع‌طبیعی متولی تالاب هستند و چرای دام سنگین از بلوچستان به هامون را شاهدیم. کشاورزان هم کف تالاب کشت می‌کنند و دام‌ها نه‌تنها از خاربوته‌‌ها، بلکه از شاخه‌های گز هم تغذیه می‌کنند.
در کنار اعلام هامون به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده،‌ باید در موضوع مدیریت مصرف آب نیز در استان برنامه‌های فرهنگی و اجرایی انجام شود، نمونه‌اش فاضلاب سیستان که تصفیه نشده و همین هدررفت آب را به‌همراه دارد. متاسفانه ما در سیستان، جامعه مدنی فعال با وجود انواع و اقسام دانشگاه‌ها و تدریس رشته محیط‌زیست نداریم. از بومیان فارغ‌التحصیل این رشته حمایت نشده و اگر انجمنی هم شروع به فعالیت کند با چالش‌هایی مواجه می‌شود. همانطور که گفتم همه سیستان را روی ان‌‌شاءالله بسته‌اند.