کنایه دولـت درقالب عذرخواهی

معضل کم‌‏آبی پس از شهرکرد در همدان هم اعتراضات مردمی را در پی داشت

شامگاه سه‌شنبه، برخی اهالی شهر همدان به خیابان آمدند و نسبت به قطعی چندروزه آب اعتراض کردند. اما فعالان سیاسی همدان پیش‌‌بینی‌‌ می‌‌کنند با توجه به وعده‌‌های دولت، این اعتراضات همین‌جا متوقف شود. هفته گذشته نیز، شهرکرد شاهد اعتراضات مشابهی بود. اعتراضات مردم همدان موجب شد تا سخنگوی دولت پس از جلسه هیات‌وزیران، صبح دیروز (چهارشنبه) پس از جلسه‌ای که در رابطه با این موضوع تشکیل شده بود، به میان خبرنگاران بیاید و چنین توضیح دهد: «حل این مشکل بیش از۱۵ سال در همدان پیشرفت نداشته است، الان برای حل آن به صورت سه‌شیفت و با سرعت بسیار زیاد در حال فعالیت هستیم و باید منتظر شمارش معکوس برای حل مشکل آب همدان باشیم.» وی در ادامه تحت عنوان عذرخواهی کنایه‌ای متوجه دولت قبل کرد و گفت: «از مردم به خاطر کوتاهی چندین‌ساله و مشکلات ناشی از خشکسالی و کمبود بارش عذرخواهی می‌‌کنیم و امیدواریم هرچه زودتر این طرح تکمیل شود. در شهرکرد، آب تامین شده است.» بعد از قطعی آب در شهرکرد، مردم چندین شهر دیگر از جمله همدانی‌‌ها هم با قطعی آب مواجه هستند و این موضوع زندگی بسیاری از اهالی شهر را مختل کرده است. کاهش ۴۴درصدی بارندگی‌‌ها و خالی شدن ذخیره آب سد اکباتان، باعث سهمیه‌بندی آب در این شهر شده است؛ البته دولت‌‌ می‌‌گوید «عملیات اجرایی آبرسانی از سد تالوار به شهر همدان در حال انجام است. تالوار یکی از سدهای منطقه شمال غرب است که برای استفاده سه استان زنجان، کردستان و همدان احداث شده است.» بنابراین، احتمال دارد با بارندگی‌‌های پائیزی و رسیدن آب سد تالوار به همدان، این مشکل طی هفته‌‌های آینده حل شود.

بحران جهانی و مساله ملی

اما مساله آب فقط در همدان نیست. این مساله، بحرانی جهانی است. در عراق کیفیت بد آب، مشکلات اجتماعی را رقم زده است. خشکسالی‌‌های اخیر در هند به خشک شدن منابع آبی کلان شهر چنای منجر شده است. در ساحل آفریقا، درگیری‌‌هایی بر سر منابع آبی بین کشاورزان و دامداران رخ داده است. در یمن، سیستم‌‌های آب شهری هدف چندین حمله قرار گرفته‌اند و در آمریکای مرکزی کشاورزان مزارع خود را رها کرده‌اند. در ایران نیز کمبود آب در مناطق روستایی باعث تضعیف معیشت و مهاجرت به شهرها شده است. در سال‌های گذشته، در شهرها نیز برای بسیاری از مردم مشکلاتی ایجاد کرده است. همین روزها که آب مردم همدان قطع شد، مردم شهرکرد و ارومیه هم با مشکل قطعی آب آشامیدنی مواجه شدند. این مشکلات در کنار مشکلات کشاورزان در اصفهان، خوزستان و لرستان، گاه به اعتراضات امنیتی نیز کشیده شده است. از جمله اینکه کشاورزان اصفهان، در چند نوبت، لوله‌‌های آب یزد را شکسته بودند یا در بعضی شهرهای استان اصفهان که کشت برنج ممنوع شده بود، حتی خشونت بین معترضان و نیروهای امنیتی در پی تجمعات در دوره‌‌های مختلف رخ داده بود. حالا قطعی دوباره آب این نگرانی‌‌ها را تشدید کرده است و بار دیگر اعتراضات مردم، به شکل‌‌های دیگری مطرح می‌شود. البته برخی کارشناسان به ویژه تحلیلگران اجتماعی و تحلیلگران حوزه آب، چندی پیش هشدار داده بودند، «این بحران، بحران‌‌های دیگری را هم در پی خواهد داشت؛ بحران‌‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... خطر، کاملا جدی است»؛ قطعا در این شرایط به دنبال سیاه‌‌نمایی نیستیم و‌‌ می‌‌دانیم منطقه خاورمیانه تغییرات اقلیمی و آب‌‌وهوایی عجیبی را پشت‌سر می‌‌گذارد و درگیری‌‌های ناشی از این تغییرات، از آنچه تاکنون مشاهده کرده‌‌ایم، بیشتر هم خواهد شد. در روزهای گذشته مقامات دولتی تلاش زیادی کردند با حضور در همدان و شهرکرد، به مردم اطمینان بدهند که مشکل قطعی آب ناشی از تصمیمات غلط دولت نبوده است و به‌‌زودی این بحران حل‌‌ می‌‌شود. اما به هر حال اعتماد اجتماعی در بخش‌‌هایی از جامعه از بین رفته است. یک کارشناس حوزه افکارسنجی به «هم‌میهن»‌‌ گفت: «براساس نظرسنجی یک موسسه معتبر، مردم استان‌‌هایی که با مشکل کمبود آب مواجه هستند، معتقدند یکی از دلایل خشکسالی‌‌های اخیر، صادرات آب ایران به کشورهای عربی است. در حالی که ایران ابدا چیزی به نام صادرات آب به هیچ کشوری در دنیا ندارد. همین مساله نشان‌‌ می‌‌دهد که تا چه اندازه مردم نسبت به بعضی سیاست‌‌ها بدبین هستند و توضیحات مسئولان نیز‌‌ نمی‌‌تواند مردم را قانع کند.» همین نظرسنجی‌‌ها، نشان‌‌ می‌‌دهد درصد قابل توجهی از مردم این شهرها، نسبت به اهالی شهرها و استان‌‌های همجوار که از منابع مشترک آبی استفاده‌‌ می‌‌کنند نیز احساس بدبینی دارند. این مساله به خصوص درباره استان‌‌های خوزستان، اصفهان، یزد و چهارمحال‌وبختیاری، وجود دارد. اگر آسمان نبارد، کشاورزان (و بسیاری مشاغل دیگر) بیکار‌‌ می‌‌شوند و مردم عصبانی. این عصبانیت، ممکن است تبعات بدی داشته باشد.

بی‌قانونی یا قانون‌شکنی؟

یکی از مسائلی که به بحران خشکسالی دامن زده است، حفر بیش از اندازه چاه‌‌های‌‌ غیرمجاز است. وزارت نیرو در این سال‌‌ها تلاش کرده در طرح احیاء و تعادل‌بخشی ‌‌آب‌‌های زیرزمینی، مانع حفر چاه‌‌های‌‌ غیرمجاز شود و چاه‌‌های‌‌ غیرمجاز قدیمی را پر کند. اما این کار تا امروز نتایج ملموسی نداشته است. ورود به باغ‌‌ها و زمین‌‌های مردم و پرکردن چاه آب آنها که عموما ارتباط مستقیمی با معیشت مردم دارد، به این سادگی امکان‌‌پذیر نیست. با این حال، هنوز بعضی چهره‌‌ها، می‌‌گویند باید «پلیس آب» تشکیل شود. پلیس آب، معمولا مسئولیت اجرای قوانین مربوط به آب، جلوگیری از جرم‌‌های مرتبط با آب و برخورد با مشترکان پرمصرف را برعهده دارد. کیپ تاون در آفریقای جنوبی، پس از خشکسالی، اولین پلیس آب در جهان را معرفی کرد. در ایران هم گاه پلیس آب تشکیل شده است، اما در خشکسالی‌‌های اخیر، مقامات از تشکیل پلیس آب صحبت‌‌ نمی‌‌کنند. شاید آنها هم دریافته‌‌اند برای حل مسائل اجتماعی، راهکارهای صرفا انتظامی و امنیتی پاسخ نمی‌‌دهد. راهکاری که فعلا پیشنهاد شده است، ایجاد سدهای بیشتر، استخراج بیشتر و مسائلی از این دست است. اگرچه کارشناسان محیط زیست سال‌هاست نسبت به همین رویکرد هم انتقاد داشته‌اند. بحران‌‌ بی‌‌آبی اما تنها یک بحران اجتماعی نیست؛ بلکه‌‌ می‌‌تواند بستر بحران‌‌های بعدی شود. به نظر‌‌ می‌‌رسد فعلا راهکار کوتاه‌مدتی برای پایان دادن این وضعیت وجود ندارد؛ جز دعا برای باران بیشتر.