کارنامه دانشگاه‌های تک‌جنسیتی

هم‌میهن اظهارات خبرساز دبیر ستاد امربه‌معروف و نهی‌از منکر را راستی‌آزمایی می‌کند:

سیدمحمدصالح هاشمی‌گلپایگانی، دبیر ستاد امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، در جایی گفته‌ است که «در برخی دانشگاه‌های دنیا که گران هم هستند، اختلاط بین دختر و پسر را جدا کرده‌اند که این جداسازی باعث شده 5/1نمره به میانگین معدل کل -دانشجویان- اضافه شده است. آنها دنبال علم هستند، چرا ما می‌خواهیم ۸۰سال پیش اروپا را تجربه کنیم...» این سخنان دبیر ستاد امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر، ما را برآن داشت تا سری به دانشگاه‌های برتر و به‌قول ایشان «گران» دنیا بزنیم و نحوه «تفکیک‌جنسیتی» در این دانشگاه‌ها و تاثیر آن بر عملکرد این دانشگاه‌ها و نمرات دانشجویان‌شان را بررسی کنیم. در همین ابتدا اولین نکته‌ای که توجه ما را جلب کرد این بود که صرف گران بودن شهریه‌های دانشگاه، آن دانشگاه را در فهرست دانشگاه‌های برتر دنیا قرار نمی‌دهد. دلیل اینکه، دانشگاه‌های هاروارد، موسسه تکنولوژی ماساچوست، دانشگاه استنفورد، دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه آکسفورد، به ترتیب مقام اول تا پنجم بهترین دانشگاه‌های دنیا را در سال2022 از آن خود کرده‌اند، اما این دانشگاه‌ها الزاما در فهرست گران‌ترین دانشگاه‌های دنیا در رتبه‌بندی‌های بالاتر قرار ندارند. به‌عنوان مثال، «کالج لارنس سارا» در ایالات متحده، یک کالج خصوصی است که اتفاقا در سال1926 مختص زنان تاسیس شد، اما از سال1968 با برداشته شدن محدودیت جنسیتی، مردان هم امکان حضور در این کالج را یافتند. این کالج در رتبه‌بندی گران‌ترین کالج‌ها و دانشگاه‌های دنیا در رتبه هفتم ایستاده است، اما در رتبه‌بندی بهترین کالج‌ها و دانشگاه‌های دنیا در رتبه200 قرار گرفته است. مساله دوم در سخنان هاشمی‌گلپایگانی تاکید بر این است که «اختلاط بین دختر و پسر را جدا کرده‌اند». این جمله به‌معنی «تفکیک‌جنسیتی» است. به این معنی که روزگای این دانشگاه‌ها به‌صورت مختلط بودند، اما بعدها «دخترها» و «پسرها» در این دانشگاه‌ها از هم جدا شده‌اند. هاشمی‌گلپایگانی از هیچ دانشگاهی نام نبرده است، اما ما دانشگاه‌های برتر دنیا را بررسی کردیم و هیچ نشانه‌ای از «تفکیک‌جنسیتی» و جداسازی دختران و پسران از هم در دانشگاه‌ها در سال‌های دور و نزدیک نیافتیم، اما «کالج‌»هایی را یافتیم که از ابتدای تاسیس مختص زنان پایه‌گذاری شده‌اند، نه اینکه در آنها سال‌ها بعد از تاسیس دانشگاه، تازه مسئولان به فکر جداسازی جنسیتی باشند. گلپایگانی گفته است که «چرا ما می‌خواهیم ۸۰سال پیش اروپا را تجربه کنیم». ما بنا را بر این می‌گذاریم که معنی این حرف هاشمی‌گلپایگانی این است که اروپایی‌ها از 80سال گذشته تفکیک‌جنسیتی را آغاز کرده‌اند، اما بررسی‌های ما از برترین دانشگاه‌های دنیا چنین چیزی را نشان نمی‌دهد. به‌عنوان مثال دانشگاه هاروارد 386سال پیش (قرن هفدهم) پایه‌گذاری شده است و از قرن نوزدهم تاکنون زنان در این دانشگاه هم‌پای مردان پذیرش می‌شوند و در کنار آن «کالج‌»‌هایی مخصوص زنان هم در این دانشگاه وجود دارد یا دانشگاه استنفورد 137سال پیش پایه‌گذاری شده و از همان زمان پذیرش مردان و زنان در این دانشگاه هم‌زمان صورت می‌گیرد، تفکیک‌جنسیتی در این دانشگاه وجود ندارد و خوابگاه‌های دانشجویی آن هم به‌صورت خوابگاه‌های جداگانه زنان و مردان و خوابگاه‌های مختلط هستند. هاشمی‌گلپایگانی گفته است: «در برخی دانشگاه‌های دنیا که گران هم هستند، اختلاط بین دختر و پسر را جدا کرده‌اند». او احتمالا باید تجدیدنظری در برداشت خود از دانشگاه و «کالج» داشته باشد. در دنیا کالج‌هایی مخصوص زنان وجود دارد. مفهوم کالج با دانشگاه کاملا متفاوت است و این تفاوت اندکی بین کشورهای مختلف با هم فرق دارد. تفاوت کلی کالج (college) و دانشگاه (university) را به این صورت می‌توان بیان کرد که کالج در یک حوزه به‌خصوصی مدرک ارائه می‌کند اما دانشگاه‌ها معمولا از چند کالج تشکیل شده‌اند. به‌عنوان مثال یک فرد در کالج مهندسی دانشگاه خاصی پذیرفته می‌شود. کالج‌ها برای ارائه مدرک نیازمند آن هستند که زیر نظر دانشگاه باشند. در آمریکا کالج‌ها تا مدرک لیسانس را پوشش می‌دهند و برخی کالج‌های آمریکایی تحت‌عنوان مدرسه عالی کار می‌کنند. در کانادا کالج‌ها صرفا گواهینامه یا دیپلم ارائه می‌دهند. در کانادا مدارک فوق‌لیسانس، دکترا و پسادکترا را تنها از طریق دانشگاه می‌توان دریافت کرد. هاشمی‌گلپایگانی در بخش دیگری از سخنان خود، تفکیک‌جنسیتی در دانشگاه‌ها را به رشد اقتصادی مرتبط دانسته و گفته «مجموعه باید سالم باشد، جایی که عفاف و حجاب نباشد محیط رشد اقتصادی پیدا نمی‌کند. اگر در کشورهای دیگر برای محیط‌های آموزشی و کار، قوانین سختگیرانه دارند برای این است که می‌خواهند رشد اقتصادی اتفاق بیفتد». نقش دانشگاه‌ها در رشد اقتصادی کشور براساس تحقیقات علمی که این دانشگاه‌ها انجام می‌دهند و استفاده‌ای که از نتیجه تحقیقات آنها می‌شود سنجیده می‌شوند (در ایران به غلط گفته می‌شود که دانشگاه‌ها علم تولید می‌کنند، درحالی‌که دانشگاه علم تولید نمی‌کند، دانشگاه تحقیقات انجام می‌دهد). اهمیت این تحقیقات هم بر اساس مراجعات محققان دیگر به مقالات علمی تولیدشده این دانشگاه‌ها مشخص می‌شود. ما لیست بلندبالایی شامل 3000دانشگاه را براساس تعداد مراجعات به مقالات تولیدشده در این دانشگاه‌ها بررسی کردیم. دانشگاه‌های هاروارد، استنفورد، کالیفرنیا، ماساچوست، کمبریج و آکسفورد در صدر این فهرست هستند. به‌طوری‌که میزان مراجعات به مقالات دانشگاه استفورد به رقم 18129969 رسید. بهترین رتبه دانشگاه‌های ایران، مربوط به دانشگاه تهران بود که در رتبه 288 این فهرست قرار دارد. در این زمینه هم نتوانستیم رابطه‌ای بین تفکیک‌جنسیتی و رتبه علمی دانشگاه‌ها بیابیم، اما سعی کردیم تعدادی از «کالج‌»هایی را که در دنیا مختص زنان هستند بررسی کنیم و مشخصات آنها ازجمله زمان تاسیس و نوع خدماتی که ارائه می‌دهند را مطالعه کنیم.

کالج زنان

کالج‌های زنان اغلب موسساتی هستند آزاد و خصوصی که دانشجویان آنها منحصرا یا اغلب به‌صورت انحصاری زنان هستند، اما با این حال برخی کالج‌ها، مردان را نیز پذیرش می‌کنند اما به‌طور کلی تعداد پذیرش زنان در آنها بیشتر است. این کالج‌ها برنامه تحصیلی مخصوص به‌خود را در رشته‌های خاصی ارائه می‌کنند و دخترانی که بعد از اتمام مدارس خواهان تحصیل در زمینه خاصی هستند وارد این کالج‌ها می‌شوند. از این‌رو به این کالج‌ها گاه عنوان مدارس پایانی هم اطلاق می‌شود. اکثر این کالج‌ها موسسات آکادمیک هنری هستند. ازطرفی برخی از همین کالج‌های مختص زنان توانسته‌اند زنان بزرگی را در عرصه‌های مختلف تربیت و وارد اجتماع کنند، ازجمله مادلین آلبرایت و هیلاری کلینتون که هردو در کابینه‌ رئیس‌جمهوران مختلف سمت وزارت امورخارجه آمریکا را داشتند، دانش‌آموخته کالج دخترانه وزلی هستند که در سال 1870 تاسیس شده است. با این حال امروزه و با وجود دانشگاه‌های بزرگی که بدون توجه به جنسیت متقاضیان، دانشجو می‌پذیرند، وجود کالج‌های مختص زنان زیرسوال رفته است. به‌عنوان نمونه در سال 2015 کالج سوئیت بریار در ویرجینیا بعد از 114سال فعالیت، اعلام کرد که دیگر دانشجویی نخواهد پذیرفت. همان زمان بسیاری از منتقدان این سوال را مطرح کردند که اصلا وجود چنین موسساتی چه ضرورتی دارد. منتقدان بر این باورند که با افزایش میزان پذیرش دانشجویان زن در دانشگاه‌ها، ضرورتی برای ایجاد کالج‌های مخصوص زنان وجود ندارد. آنها اهمیت وجود چنین کالج‌هایی را هم از نظر مالی و هم از نظر نوع آموزشی که به دانشجویان ارائه می‌شود زیرسوال می‌برند. لیز الیوت، استاد نوروساینس از مدرسه پزشکی شیکاگو در دانشگاه روزالین فرانکلین و نویسنده کتاب «مغز صورتی، مغز آبی»، معتقد است، وجود کالج‌هایی که صرفا از یک نوع جنسیت پذیرش دارند، مفاهیم تفاوت‌ بین زن و مرد را ماندگارتر می‌کنند. او در مقاله‌ای در نیویورک‌تایمز بر این نکته اشاره دارد که وجود چنین کالج‌هایی پافشاری بر این افسانه است که زنان و مردان به‌صورت متفاوت از هم فکر می‌کنند و یاد می‌گیرند. نتیجه‌ای که فرانکلین می‌گیرد این است که این کالج‌ها درنهایت در دنیای امروزی با جوامع از نظر جنسی یکپارچه، چیز جدیدی برای ارائه به زنان ندارند. به این ترتیب درحالی‌که در دهه 1960 میلادی در ایالات‌متحده 281کالج مخصوص زنان به‌صورت فعال وجود داشت، در سال 2018 تعداد این کالج‌ها به 31واحد و امروزه به تنها 29واحد کاهش یافته است. یکی از اساتید کالج رتکلیف - کالج مختص زنان که در سال 1879 تاسیس شد و بعدها در دانشگاه هاروارد ادغام شد- می‌گوید: «اگر زمانی برسد که وجود کالج مخصوص زنان امری غیرضروری شود، آن زمان است که نشانه‌های موفقیت زنان ظهور می‌یابند».