نارضایتی خبرگان از وضع موجود
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
نگاهی به انتقادات به دولت رئیسی در جلسه اخیر مجلس خبرگان
یک‌سال پیش وقتی ابراهیم رئیسی پس از ردصلاحیت‌های گسترده و نظارت استصوابی شورای نگهبان، در یک انتخابات تقریبا غیررقابتی به پاستور وارد شد و بر صندلی ریاست دولت سیزدهم تکیه زد؛ کم نبودند تحلیل‌گرانی که این اتفاق را گامی اساسی در یک‌دست‌سازی حاکمیت و از بین رفتن تتمه راه‌های شنیده شدن صدای مردم، به‌ویژه منتقدان وضع موجود می‌دانستند. کمتر کسی هم هست که نداند از معایب یک‌دست شدن‌ها، پرده‌پوشی بر مشکلات و حمایت‌های پی‌در‌پی‌ای است که راه‌های احتمالی مقابله با بحران را بیش‌از‌پیش، در مه و محاق فرو خواهد برد. تا پیش از این انتخابات، یعنی آن زمان که حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت بود، اصول‌گرایان به‌ویژه آنها که امروز از نزدیکان و مشاوران دولت رئیسی هستند، وضعیت آشفته و بحرانی اقتصاد را نتیجه و معلول عملکرد ضعیف دولت عنوان می‌کردند؛ تا‌جایی‌که کاندیداهای این گروه‌ها که اغلب در انتخابات1400 حضور داشتند، در مناظره‌های انتخاباتی تا 70درصد علت مشکلاتی را که جامعه با آنها دست‌به‌گریبان است، ضعف و سوءمدیریت دولت دانستند. با روی کار آمدن دولت رئیسی، همه این گروه‌ها گوشه‌ای از کار را به‌دست گرفتند و آن جریان رادیکالی که مشکل را میانه‌رو‌ها و اصلاح‌‌طلبان می‌دید، توانست به خواست خود برای حذف و به‌حاشیه راندن این جریان دست یابد. جریانی یک‌دست که اگر در دولت روحانی، «فشار اقتصادی را حاصل نادانی افرادی می‌دانست که چشم به دشمن دوختند، (کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران، 30آبان 1399)» در این دولت، «گرانی و حذف ارز ترجیحی را امتحان الهی می‌داند (صدیقی، 6خرداد 1401)». اما همین یک‌دستی، حال که در بوته آزمایش قرار گرفت و دوره خوش‌خوشان و به قولی ماه‌عسل به پایان رسید، این روزها دستخوش خدشه شده است.
اظهارات جنتی و خاتمی
در جلسه پنج‌شنبه مجلس خبرگان رهبری (نهمین جلسه هیات‌رئیسه)، احمد جنتی که به‌عنوان رئیس مجلس خبرگان به‌ایراد سخنرانی پرداخت و خطاب به دولت گفت: «باید نتایج برنامه‌ها و تلاش‌های مسئولان در سفره مردم نیز مشاهده شود.» رئیس مجلس خبرگان رهبری گفت: «مسئولان در حال تلاش شبانه روزی برای حل مشکلات اقتصادی و معیشتی هستند، اما باید نتایج برنامه‌ها و تلاش‌های مسئولان نیز در سفره مردم مشاهده شود. ما مردم با ایمان، مقاوم، نجیب و صبوری داریم و قدر این نعمت را باید بدانیم. قدردانی از این نعمت، تلاش و کار نتیجه‌بخش و موثر برای گره گشایی از مسائل و مشکلات آنان است. چشم مردم به آینده است و انتظار دارند با اصلاحات اقتصادی صورت گرفته، اثر آن در ماه‌های پیش رو در سفره آنان دیده شود.» وی در ادامه افزود: «این روزها گرانی و تورم همچنان مردم عزیز و نجیب ما را رنج می دهد. البته بحمدالله مسئولان بصورت شبانه روزی در تلاش برای حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم هستند و مردم تلاش و مجاهدت آنان را می‌بینند و این روحیه خستگی ناپذیری جای تقدیر دارد.» البته این تنها انتقادی نبود که طی این جلسه مطرح شد؛ دو موضوع پر سروصدای دیگرِ ماه‌های اخیر یعنی روند برجام و ضرورت اطلاع‌رسانی به مردم درباره آن و همچنین نحوه برخورد با بدحجابان نیز از مواردی بود که به گفته احمد خاتمی، امام جمعه موقت تهران و سخنگوی این مجلس، زمان قابل توجهی از این جلسه را به خود اختصاص داد. او در جمع خبرنگاران در این‌زمینه گفت: «در مورد برجام، مواردی گفته شد که مسئولان موارد قابل توضیح را به مردم بگویند و اعلام شود برجام در چه مرحله است.» و همچنین افزود: «بحث حجاب بود که متاسفانه برخی رعایت نمی‌کنند و حتی در اماکن عمومی کشف حجاب می‌کنند که خلاف قانون است. باید قانون اجرا شود. کسی از زور سخن نمی‌گوید، حرف از اجرای قانون است. حجاب قانونی مانند سایر قوانین است که الزام‌آور است. مساله حجاب، پشتوانه قرآنی دارد و از نگاه فقها، جزو ضروریات دین است.»
موضوعات کهنه، اختلافات جدید
وضعیت اقتصادی جامعه، گرانی‌ها و شرایط معیشت شکننده و نحیف اقشار فرودست، بی‌نتیجه ماندن مذاکرات حول احیای برجام و علل کمتر توضیح‌داده شده درباره علت آن و بی‌اطلاعی مردم از روند کار و نقدهایی که به آن وارد شده است، مساله پوشش و نحوه حضور زنان در جامعه و نحوه برخورد با بدحجابان، همه واقعیاتی هستند که هر یک به‌تنهایی می‌توانند پاشنه آشیل دولت در مقابل جامعه یا هم‌جریانی‌ها و طرفداران‌شان باشند. باید این روی سکه هم پیش‌بینی می‌شد که اگر دولت قبلی را مقصر و مسبب وضع موجود و همه مشکلات کشور معرفی می‌کنند، آنگاه که در همین جایگاه قرار گرفتند، باید قدرت تغییر و تحول گسترده را برای اقناع افکار عمومی داشته باشند؛ وگرنه همان مشکلات کهنه و شکاف میان آنها و جامعه به‌مرور بر همه اعوان و انصار اثر می‌گذارد و همین هم عامل اختلافات و انتقاداتی می‌شود که در نهایت رئیس‌جمهور و تیمش را نشانه می‌رود.
آمران کلاه می‌خواهند و عاملان سر می‌آورند؟
البته همه آنچه به آنها اشاره شد، به‌معنای نبود امکان و فرصت تغییر نیست؛ اگرچه شاهد زبان تندوتیز برخی ائمه‌جمعه درباره بدحجابان بوده و هستیم؛ از جمله سیدیوسف طباطبایی‌نژاد، امام جمعه اصفهان که گفته بود: «فضا را برای بی‌حجاب نامن کنید» یا احمد خاتمی که در خطبه نماز جمعه گفت: «بسیاری از بی‌حجاب‌ها، زن و بچه همان دزدها هستند»؛ اما هنوز هستند افرادی از درون همین جریان که مخالف حجاب با زور و منتقد عملکرد متولیان امرند. مثلا روح‌الله مختاری، امام جمعه هشتگرد درباره نحوه برخورد با بدحجابان گفت: «آنها از ما هستند؛ می‌خواهند از ما باشند. گاهی بعضی از این برخوردها آنها را از ما جدا می‌کند.» یا سیدکاظم نورمفیدی، امام جمعه گرگان و نماینده ولی فقیه در گلستان با تاکید بر اینکه با اجبار و زور و برخوردهای قهری نمی‌شود چادر سر زنان کرد، گفت: «ما برای محجبه شدن جامعه باید کارها و اقدامات فرهنگی انجام دهیم و این اقدامات باید از خانه‌ها شروع شود و به مدارس و دانشگاه‌ها و سطح جامعه برسد. همه دستگاه‌های متولی باید در راستای فرهنگ‌سازی مسئله حجاب گام بردارند. همان‌طور که رضاخان نتوانست با زور و جبر چادر را از سر زنان بردارد؛ امروز هم با اجبار نمی‌توان چادر سر بانوان انداخت؛ در واقع تحقق این مهم نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.» و در کنار آنها و پس از آنکه صحنه‌های دلخراش از تیراندازی گشت ارشاد به یک ورزشکار و التماس‌های مادری در برابر ون این نهاد و بسیاری رفتارهای دور از اخلاق با مردم توسط عاملان منتشر شد، بسیاری از دلسوزان نظام، از مراجعی مانند آیت‌الله جوادی آملی گرفته تا بسیاری از چهره‌های مذهبی و سیاسی و حتی برخی نمایندگان مجلس که معتقدند «مساله حجاب با فشار سرنیزه حل نمی‌شود (جوادی آملی، 30تیر)»، دست به انتقاد و اعتراض به این عملکردها زدند. البته پس از سخنان اخیر احمد خاتمی درباره موضوعات جلسه مجلس خبرگان و تاکیدش بر اینکه «کسی از زور سخن نمی‌گوید»، این سوال باقی می‌ماند که اگر از رهبری گرفته تا بسیاری از مسئولان، مخالف برخوردهای قهری و زور هستند، چرا شاهد رفتارهای خشن روزافزون از سوی گشت‌های ارشاد و ستادهای مربوطه هستیم و چه می‌شود که به جای کار فرهنگی، با رفتاری غیرفرهنگی و تضییع حقوق بخشی از جامعه برای دریافت خدمات عمومی با چند ابلاغیه، مواجه می‌شویم؟ آیا اختلاف میان خواست آمران و اجرای عاملان، یا همان قضیه کلاه و سر است؟
بی‌اطلاعی و شائبه عدم پیشرفت در مذاکرات
مساله مورد اشاره دیگری که در جلسه اخیر خبرگان به‌نقل از احمد خاتمی مورد نقد و بحث قرار گرفته، انتقاد از فقدان اطلاع‌رسانی مسئولان به مردم درباره مذاکرات احیای برجام است؛ دولت روحانی، جواد ظریف، وزیر خارجه او و تیم مذاکره‌کننده، حتی گاهی دست به اطلاع‌رسانی لحظه‌ای می‌زدند اما در این یک سال حضور تیم مذاکره‌کننده رئیسی و امیرعبداللهیان در مذاکرات وین و اخیرا قطر، شاهد آن بودیم که در بازه‌ای از زمان مذاکرات، منابع خبری رسانه‌های ما به‌جای اینکه علی باقری‌کنی و امیرعبداللهیان یا هر یک از اعضای تیم مذاکره‌کننده باشند، «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در وین، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه و در نهایت خبرگزاری‌های خارجی بوده‌اند. البته این موضوع پیش‌تر بارها و بارها از سوی تحلیل‌گران مسائل بین‌الملل و فعالان سیاسی، به‌ویژه اصلاح‌‌طلبان مورد نقد قرار گرفته است؛ چنان‌چه ابتدای امسال، عباس عبدی در واکنش به توییتی درباره سوال خبرنگار سی.ان.ان از خطیب‌زاده در مورد مذاکره سر کنار گذاشتن لیست عاملان ترور سردار سلیمانی، نوشت: «هنگامی‌که گفته می‌شود اطلاع‌رسانی درباره مذاکرات وین در حد صفر است، این هم نمونه‌اش؛ که چنین خبری را باید از خبرنگار سی.ان.ان آمریکا شنید.» از ابتدای کار این دولت، نگاه عمومی به آنهایی که برای ادامه مذاکرات احیای برجام روی کار آمدند؛ حاکی از آن بود که مخالفان برجام خواهان مذاکره نخواهند بود و اگر حضوری در وین یا هر کشور دیگر صورت می‌گیرد، صرفا برای جلوگیری از بدتر شدن اوضاع است، نه تلاش برای رفع تحریم و بهبود وضعیت. این گمانه‌زنی‌ها آن زمان قدرت گرفت که برخی از تحلیل‌گران بر این تاکید داشتند که در پایان دولت روحانی، شرایط امضای توافق حاصل شده بود اما سیاست داخلی ما مانع تحقق آن شد. در همه ماه‌های پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم، رئیس دستگاه دیپلماسی تاکید کرده اگرچه چهره‌های مذاکره‌کننده از مخالفان سرسخت برجام بودند اما الان که روی کار آمده‌‌اند، به‌دنبال حفظ برجام و بازگشت طرفین به آن هستند. به‌هر‌حال، پس از یک سال که از فعالیت دولت و تیم مذاکره‌کننده می‌گذرد، گویا این شائبه‌ها درباره روند مذاکرات به دل خود جریان اصول‌گرا هم افتاده است؛ و از بی‌اطلاعی درباره آن ناراضی هستند و در این زمینه دولت هم‌سو با نظر اکثر اعضای مجلس خبرگان، در آخرین جلسه مورد چنین نقدی قرار گرفته است. همین می‌تواند نشان‌گر شروع اختلافات و حتی چنددستگی در جبهه اصول‌گرایان حاضر در حاکمیت باشد.
حامیان دولت، منتقدان وضع مطلوب
دیگر موضوع مبتلابه جامعه که با نقد تقریبا همه اقشار جامعه، اقتصاددانان و سیاستمداران روبه‌رو است، وضعیت اقتصاد و معیشت مردم است. موضوعی که رئیس مجلس خبرگان نیز به آن اشاره کرد و خواهان رسیدگی دولت به آن شد. اینکه چه میزان از تقصیرات بدتر شدن وضعیت اقتصادی و افزایش تورم و گرانی برگردن دولت است، نیازمند نظر کارشناسی است، اما بسیاری از اقتصاددانان و سیاستمداران از فرشاد مومنی، حسین راغفر، عبدالناصر همتی و بسیاری از اصلاح‌‌طلبان و میان‌رو‌ها گرفته تا یاسر جبراییلی اصول‌گرا- که رئیس مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاست‌های کلی نظام است- معتقدند که می‌شد این راه‌ها را نرفت و وضعیت را به این نقطه در این بازه زمانی نرساند؛ به‌نوعی، این سوءمدیریت تیم اقتصادی دولت است که افزایش مشکلات اقتصادی را به‌جان مردم انداخته و تجربه تورم و افزایش قیمت‌های بی‌سابقه را برای آنها رقم زده است. حال که همه به بدتر شدن اوضاع اقتصادی طی یک سال گذشته اذعان دارند و حتی دبیر شورای نگهبان خطاب به دولت به‌نقد برنامه‌های اقتصادی او می‌پردازد، قطعا این سوال به اذهان خطور خواهد کرد که آیا اگر فرصت را به افرادی توانمندتر می‌دادند، امکان جلوگیری از این شرایط بدتر از قبل، وجود نداشت؟ طبیعتا یکی از ضرورت‌های برگزاری انتخابات رقابتی و آزاد همین است؛ اینکه مردم فرصت انتخاب بین گزینه‌هایی را داشته باشند که به آنها اعتماد کنند یا حداقل برنامه‌های‌شان با انتظارات‌شان هم‌خوانی داشته باشد. مطمئنا انتظار مردم ما از هیچ دولتی در سال اول حضورش چنین آشفتگی‌ای نیست. در این بین اما یک نگرانی قابل تامل وجود دارد و آن هم حفظ عاملان رسیدن به این نقطه و بانیان وضع موجود است. در این آشفته‌حالی کشور و با وجود اینکه انتقادات از دولت نشان از آن دارد که یک‌دستی حاکمیت هم جواب‌گو نیست و آثار رخنه و چنددستگی در آن با توجه به شرایط موجود در حال بروز است و حتی شاید به بن‌بست نزدیک می‌شود؛ درنهایت می‌توان بار دیگر این سوال را از خود پرسید که آیا شاهد آن خواهیم بود که عزمی برای تغییر جزم شود؟ شواهد و قرائن چنین نشان نمی‌دهد و ما احتمالا همچنان در این لوپ ناکارآمدی‌ها گیر افتاده‌ایم؛ اگر چنین باشد، ممکن است هر لحظه زودتر به زمان «کار از کار گذشته»، برسیم. البته همه امیدواریم چنین نشود و بالاخره از برخورد قطار خارج‌شده از ریل به صخره‌ها و کوه‌ها جلوگیری شود.
