حقوق‏‌بشر اسلامی یا غربی؟

پرونده‌ای به بهانه اهدای هفتمین جایزه حقوق بشر اسلامی به شیرین ابوعاقله و نوه ماندلا

هرچند زمان تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر، عربستان تنها کشور مسلمانی بود که به آن رای مثبت نداده بود، اما به‌‌مرور این نگرانی در میان اندیشمندان مسلمان به‌‌وجود آمد که این مفاد برخلاف آموزه‌‌های شرع مقدس باشد. از موارد اختلاف، علاوه بر موضوع حق انتخاب مردم در مساله حکمرانی که در بیانیه حقوق‌‌بشر به‌‌صراحت آمده «هر شخصی حق دارد در مدیریت دولت کشور خود، مستقیما یا به‌واسطه انتخاب آزادانه شرکت کند. اراده مردم ‌‌باید اساس حاکمیت حکومت باشد؛ چنین اراده‌‌ای ‌‌باید در انتخاباتی حقیقی و ادواری اعمال شود که مطابق حق‌رای عمومی باشد. رای‌‌گیری از افراد ‌‌باید به صورت مخفی باشد که آزادی‌رای را تامین کند»، در سند حقوق‌‌بشر اسلامی بدون اشاره به انتخابات و حق‌رای آمده است: «هر انسانی حق دارد در اداره امور عمومی کشور خود به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم شرکت کند». چند مورد جزئی دیگر هم به‌چشم می‌‌خورد، مثل اینکه در سند حقوق‌‌بشر تاکید شده که همه کودکان، اعم از اینکه با پیوند زناشویی یا خارج از پیوند زناشویی به دنیا بیایند، ‌‌باید از حمایت اجتماعی یکسان برخوردار شوند، اما سند حقوق‌‌بشر اسلامی درباره متولدین خارج از عرف، صحبتی نکرده است. یا یک‌جا در حقوق‌‌بشر اسلامی به تفاوت‌‌های مرد و زن و جایی دیگر به حقوق پدر پرداخته شده است، اما حقوق‌‌بشر عرفی، به برابری مطلق معتقد است. همچنین در حقوق‌‌بشر اسلامی، حقوقی برای جنازه انسان‌‌ها ذکر شده است. مثل اینکه حرمت جنازه انسان باید حفظ شود و مسائلی از این دست. اما همین اختلافات جزئی، منجر به تفاوت‌‌های بسیار بزرگ در نتیجه و تفسیر شده است. کافی است به فعالان و برندگان جوایز متعدد حقوق‌‌بشر در جهان و البته فعالان حقوق‌‌بشر اسلامی و برندگان جایزه داخلی آن نگاه کنید تا این تفاوت‌‌ها را ببینید. نهادهای مختلف در کشورهای مختلف نیز جوایز زیادی به فعالان حقوق‌‌بشر اهدا می‌‌کنند. نزدیک 30جایزه توسط نهادهای مختلف ایالات‌متحده آمریکا، حدود 10جایزه در آلمان و حتی دوجایزه توسط اسرائیل تحت‌عنوان حقوق‌‌بشر اهدا می‌‌شود که در بسیاری از آنها به‌دنبال اهداف سیاسی خود از اهدای این جوایز هستند. اما جایزه حقوق‌‌بشر اسلامی، سعی کرده از هیچ‌کدام از این جایزه‌‌ها الگو نگیرد. متولی برگزاری آن هم، یک نهاد حاکمیتی یعنی قوه قضاییه است. تا همینجا مشخص است که تعریف جایزه حقوق‌‌بشر اسلامی با جوایز مشابه حقوق‌بشری خارجی، تا چه اندازه تفاوت دارد. تنها شباهت این جایزه با نمونه‌‌های خارجی، پررنگ بودن وجهه سیاسی آن نسبت به سایر مسائل است. درواقع به‌نظر می‌‌رسد جایزه حقوق‌‌بشر اسلامی در ادوار مختلف خود چند رویکرد را به‌شدت دنبال کرده است. اولین رویکرد، توجه ویژه به مساله فلسطین بوده است که هم در اولین دوره و هم در دوره اخیر، با اهدای جایزه به شخصیت‌‌های موثر فلسطینی، تلاش کرده تا مساله نقض حقوق‌‌بشر در این منطقه را برجسته کند. نهادهای اسلامی در اروپا نیز مورد توجه اهداکنندگان این جایزه بوده‌اند. درواقع این جوایز به شکلی واکنش نسبت به نهادهای بین‌المللی است که نسبت به مساله فلسطین اهتمام جدی ندارند یا جوایزی که به نهادهای حقوق‌بشری در کشورهای مسلمان اهدا می‌‌شود. در این سال‌ها، معاونت حقوق‌‌بشر قوه قضاییه نیز تلاش نکرده که در اهدای این جوایز، روی وجوه اشتراکی حقوق‌‌بشر و اسلام تاکید کند. بلکه بیشتر خواسته تا این جایزه را تبدیل به آوردگاهی برای تقابل با اندیشه‌‌های غربی که به‌زعم خود قابل قبول نیست و واکنشی در برابر بی‌‌توجهی جهان به حوادث فلسطین کند. چه‌بسا اگر مثل دوره اول، فعالان حقوق‌‌بشر در فلسطین، مورد توجه متولیان قرار گرفته بودند، این جایزه به‌مرور تبدیل به محلی برای حضور فعالان حقوق‌بشری حامی فلسطین می‌‌شد، اما این رویکرد در بعضی سال‌ها کاملا تغییر کرده و مثلا مسائل بومی مورد توجه قرار گرفته و همین مساله باعث شده این جایزه چندان موردتوجه افکار عمومی داخلی و خارجی قرار نگیرد. چنانچه در تماس خبرنگاران هم‌میهن مشخص شد، بسیاری از چهره‌‌های سیاسی و حقوقی اصول‌گرا و اصلاح‌طلب، اطلاعی از چنین برنامه و جایزه‌‌ای ندارند.