نه تنگ‌نظری ،نه براندازی
سیدمحمد خاتمی رئیس‌جمهور دوره اصلاحات فارغ از اینکه چه نظری به حکومت از حیث معنی، هدف و حوزه اختیارات و وظائف آن از جمله نسبت آن با دین داشته باشیم، می‌توان
سیدمحمد خاتمی
رئیس‌جمهور دوره اصلاحات
فارغ از اینکه چه نظری به حکومت از حیث معنی، هدف و حوزه اختیارات و وظائف آن از جمله نسبت آن با دین داشته باشیم، می‌توان در باب ملاک‌هایی که حکمرانی را خوب یا بد می‌کند به توافق رسید. با این ملاک که حکمرانی نسبت به سرنوشت جامعه، شناخت و تأمین نیازهای آن، تقویت بنیه اقتصادی و فرهنگی جامعه بهبود بخشیدن به شرایط زیست و حفظ و افزایش سرمایه اجتماعی چه وضع و نقشی دارد، و نیز اینکه توان شناخت درست مسائل و تدبیر لازم برای جلوگیری از تبدیل آنها به بحران‌ها را دارد یا نه؟ با این ملاک ازجمله می‌توان درباره جمهوری‌اسلامی به داوری نشست.
امر حجاب زنان دست‌کم در این زمان مسئله‌ای‌ست که نحوه برخورد رسمی با آن در تبدیل مسئله به بحران نقش داشته و دارد.
موضوع حجاب اجباری و عدم تمکین به آن از سوی بخشی از جامعه یکی از مسائل پیش روی کشور است که به‌ویژه اخیراً نگرانی‌ها و التهاب‌هایی را در پی داشته است. این مسئله و مسائل مشابه آن نمی‌تواند در سطح نگرش‌ها و راهبرد‌ها و راهکار‌هایی که ناکارآمدی خود را نشان داده‌اند، باقی بماند.
سخن بر سر این نیست که حجاب براساس آموزه‌های دینی و سنت امری واجب است و فرد متدین باید آن را رعایت کند، بلکه سخن بر سر آن است که آیا اجباری کردن آن از سوی حکومت اولاً معقول و نتیجه‌بخش است؟ ثانیاً با توجه به همه جهات و با توجه به اینکه چه‌بسا در سایه آن بسیاری از ارزش‌ها که از اهمیت بیشتری برخوردار است، لطمه می‌بیند و نیز آسیبی که به منافع جمعی می‌زند به‌خصوص با شیوه‌ها و برخوردهای ناروا، جایز است؟
ما امروز با جامعه‌ای متکثر و متنوع و متفاوت با گذشته روبه‌رو هستیم که باید به درستی آن را بشناسیم و برای چالش‌ها و مسائل و تنگناهای برآمده از این تحول گسترده و غیرقابل انکار واقع‌بینانه و افق گشاینده در جست‌وجوی راه‌کار باشیم.
درست‌ترین و مؤثرترین راه، مدد گرفتن از نخبگان دلسوز و مجموعه‌های علمی و تخصصی جامعه به‌جای اتخاذ رویکرد‌های تنگ‌نظرانه و اتخاذ روش‌های براندازانه و خودبراندازانه و رفتارهای مخرب است.
به این منظور از جمعی از نخبگان و صاحبنظران در حوزه‌های علوم اجتماعی، حقوق و محققان حوزوی درخواست کردم که در پی اعتراض‌های پائیز گذشته به رعایت اجباری حجاب که نمودی از بحرانی فراگیرتر در روابط حکومت و جامعه است، به هم‌اندیشی و چاره‌جویی بپردازند.
افزون بر این از جمعی از عالمان دین و محققان برجسته حوزه خواستم که در متن حاصل گفت‌وگو به لحاظ اتقان آن و حتی نسبتش با موازین رایج دینی نظر بدهند، که نظرات بسیار ارزنده‌ای را ابراز داشتند و انتشار مبسوط آن می‌تواند برای جامعه ما چه پای‌بندان به موازین دینی و چه دیگر هم‌وطنان بالاخص برای حکومتی که رفتار خود را منتسب به دین می‌داند، مغتنم باشد.
گفت‌وگوهای ما (این جمع) ناظر به مبانی و چارچوب‌های علمی و راهگشا و اصلاح‌گرانه بوده است و بیش از هر چیز از منظر فهم امر واقع اجتماعی و نیل به حل مسئله تنظیم شده است.
باوری که در بخش‌های مختلف آن مورد تاکید قرار گرفته است، واقعیت داشتن کثرت و تنوع علائق و منافع و سلیقه‌ها در جامعه ایران است نه ایستادن در این سو یا آن سوی سیاست‌های هویتی و منازعاتی که این نوع سیاست‌ها بر می‌انگیزد.
باورها و رفتارهای دینی که با صورت‌ها و شکل‌های متنوع در تجربه زیسته متدینان جامعه ایران امروز بروز و ظهور می‌یابد، بخشی از واقعیت انکارناپذیر جامعه ما است؛ آنچه مناقشه‌برانگیز است بهره‌گیری از اجبار حکومتی در پوشاندن لباسی تنگ بر پیکر واقعیّت اجتماعی متکثر است.
گونه‌های شکاف‌های نسلی، طبقاتی، مذهبی، قومی، جنسیتی و سلیقه‌ای که در هیچ گفتمان یکدست‌کننده نمی‌گنجد، وجود دارد. اتکاء به ابزار اجبار قانونی و انواع روش‌هایی که یکدستی را در عرصه عمومی تضمین کند به گواهی آزمودن پیاپی آزموده‌ها موفقیتی نداشته است بلکه به اعتراض، حرکت‌ها و رفتارهای معطوف به مخالفت نمادین در سطح گسترده انجامیده است.
اعتراض به اجباری بودن حجاب شرعی نمودی از امری بنیادی‌تر در رابطه حکومت-دولت و جامعه در ساحت‌های متفاوت زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است.
ورود به مسئله حجاب اجباری گامی است برای گشودن باب گفت‌وگو در باب بنیادهای نظم اجتماعی و مشروعیت سیاسی.
اگر دولت در معنای عام آن متولی نفع جمعی و تسهیل‌کننده نیل به کامروایی مشترک همه یا لااقل اکثریت شهروندان تصور نشود یا اگر سیاست‌های دولت در نظر اکثریت جامعه به برخورداری و قدرتمند شدن اقلیتی از جمعیت تصور شود درحالی‌که نسبت گروه‌های کم‌برخوردار و فقیر (نسبی و مطلق) در جامعه، در دوره‌ای نسبتاً طولانی افزایش یافته است، کل قرارداد اجتماعی و سیاست‌های دولت و حکومت به موضوع اعتراض تبدیل می‌شود.
مضمون اصلی متن حاصل از گفت‌وگو (که خلاصه راهبردی آن نیز آمده است) پرداختن به این سطح از سیاست و سیاست‌گذاری و سیاست‌ورزی از مجرای کندوکاو و در مسئله اجبار بر رعایت حجاب شرعی است که در ذیل متن حاضر به‌صورت مشخص راه‌کارهای حل مسئله تحت عنوان نتیجه آمده است.
می‌توان (و باید) شیوه گفت‌وگوی علمی و افق‌گشا و مدد گرفتن از نخبگان و کارشناسان دلسوز را در باب مسائل دیگری که کشورمان با آن روبه‌رو است، پیش گرفت. به امید آنکه صاحبنظران و سرآمدان سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در این مسیر گام پیش نهند و با جامعه سخن بگویند. باشد که در این فرایند بحران و پیچیدگی‌ها و تنگناهایی که همه طبقات و بخش‌های جامعه را تحت فشار قرار داده است با تلاش جمعی و اقدام ملی مهار و رفع یا از شدت آن کاسته شود.
