مفسر قانون اساسی

محمد سیف‌زاده

از مؤسسان کانون مدافعان حقوق بشر

دکتر محمد هاشمی یکی از بزرگان حقوق اساسی بود. نقش او در تفسیر و تشریح قانون اساسی بسیار پررنگ و قابل‌تحسین بود. بر همین اساس بیشترین فعالیت‌های او در همین حوزه تشریح قانون اساسی بوده است. اولین جریان حقوق بشری در سال‌های بعد از انقلاب، در سال 1381 توسط کانون مدافعان حقوق بشر پایه‌گذاری شد (تشکلی که در دوران احمدی‌نژاد برخلاف قانون، برچیده شد). در این حوزه در کانون حقوق بشر از تمام جریان‌های داخل ایران برای حضور در کنفرانس‌ها و جلسات دعوت می‌کردیم و هیچ مانعی برای هیچ گروهی وجود نداشت و به تشریح قانون اساسی، حقوق مردم،‌ قانون مجازات اسلامی، ‌حق داشتن وکیل،‌ حق راهپیمایی و تجمع بر اساس اصول قانون اساسی و... می‌پرداختیم. در این راستا محمد هاشمی در تعدادی از جلسات کانون مدافعان حقوق بشر در راستای بررسی حقوق مردم در قانون اساسی کشور حاضر شد و ما در خدمت او بودیم. مرحوم هاشمی در این راستا با توجه به فعالیت‌های اثرگذار و گسترده‌اش در حوزه حقوق اساسی از ابتدای پیروزی انقلاب همراهی بسیاری با ما داشت.
محمد هاشمی ازجمله افرادی بود که جایگاه قابل‌احترامی در حکومت داشت و سعی می‌کرد در چارچوب قانون اساسی نظرات خود را بیان کند (اینکه چقدر موردتوجه قرار گرفته و چقدر به آن بی‌توجهی شده است، موضوعی است که نیاز به بررسی دارد). او تلاش می‌کرد اهمیت توجه به حقوق عمومی و حقوق بشر را به همه دولت‌ها گوشزد کند. او راهی را مشخص کرد که امروز بسیاری از دانشجویان و شاگردانش برای احقاق حقوق مردم در آن گام نهاده‌اند و آموزه‌های او و ضرورت‌های حوزه حقوق عمومی و حقوق بشری را که در کلاس‌های درس، کتاب‌ها، سخنرانی‌ها و همه فعالیتش مطرح کرده بود، چراغ راه خود قرار دادند. یادمان باشد که ما ازجمله کشورهایی هستیم که در سال 1354 دو میثاق بین‌المللی یعنی میثاق حقوق مدنی و سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین اعلامیه جهانی بشر را پذیرفته‌ایم و باید در چارچوب آن حرکت کنیم. تلاشی که قطعاً محمد هاشمی نیز به آن اهتمام داشته و نسبت به سایر حقوقدانانی که ارتباطاتی با حاکمیت داشتند در خصوص توجه به این موضوع پیشروتر بوده است. اگرچه در ایران برخی نگذاشتند که قدمی درست در این راه برداشته شود و بسیاری قوانین مصوب متأسفانه این انطباق را ندارد اما امیدواریم که ساختار حکمرانی هم نسبت به تلاش‌های این چهره برجسته حقوقی بی‌تفاوت نباشد و تلاش چنین چهره‌هایی را نادیده نگیرد و به تأکیدات حقوقدانان چه ایشان و چه بازماندگان توجه کند.