خانـه‌‏ای روی آب

درباره بحران اخیر خانه سینما

خانه‌سینما باردیگر بعد از بحرانی که در دوره احمدی‌‌نژاد و ریاست جواد شمقدری بر سازمان سینمایی تجربه کرد و درنهایت منجر به تعطیلی آن شده بود، باردیگر این روزها در آستانه شانزدهمین انتخابات هیات‌مدیره خود به دلیل اختلافات و کشمکش‌‌هایی که با سازمان سینمایی دولت سیزدهم پیش آمده و برخی مشکلات درون‌صنفی دچار بحران تازه‌‌ای شده که تا حد استعفای مدیرعامل خانه‌سینما و رئیس هیات‌مدیره آن پیش رفته است. سازمان سینمایی، مجمع عمومی و انتخابات هیات‌مدیره خانه‌سینما را در تاریخ دومردادماه ۱۴۰۱ لغو کرد و قرار شده چهارشنبه ۹شهریورماه ۱۴۰۱ این انتخابات برگزار شود، اما درست چهارروز مانده به برگزاری انتخابات هیات‌مدیره خانه سینما، منوچهر شاهسواری از مدیرعاملی خانه‌سینما استعفا می‌‌دهد. پس از لغو مجمع دوم مردادماه، خبرها از ردصلاحیت دو نفر از نامزدها- مجید برزگر و فرهاد توحیدی- حکایت داشت که این اتفاق در تاریخ خانه‌سینما بی‌‌سابقه بوده است. ظاهرا نداشتن شناسه صنفی از سوی تهیه‌کنندگان هم موجب شد روسای صنوف دارای شناسه نسبت به شرکت تهیه‌کنندگان در انتخابات موضع منفی داشته باشند و از این اتفاق جلوگیری کنند. گفته می‌‌شود همین مساله یکی از دلایل اصلی استعفای شاهسواری بوده است. خبری که یک شوک صنفی در اهالی سینما ایجاد کرد و همه منتظر بودند ببینند آیا این استعفا از سوی رئیس هیات‌مدیره خانه‌سینما پذیرفته می‌‌شود یا نه؟

دومین استعفا هم از راه رسید!

درحالی‌که خبرهای غیررسمی درباره کناره‌‌گیری منوچهر شاهسواری از مدیرعاملی خانه‌سینما منتشر شده بود که درنهایت از سوی رئیس هیات‌مدیره این نهاد صنفی تایید شد. خود محمدعلی نجفی هم در متنی استعفای‌‌ خود را اعلام کرده است. در متن استعفای نجفی، دلایل این تنش‌‌ها و بحران کنونی خانه‌سینما به دخالت‌‌های فراقانونی وزارت‌ارشاد نسبت داده شد. در متن استعفای نجفی آمده است: «با‌توجه به دوگانگی و تشتت مستمر در تصمیم‌‌گیری‌‌های هیات‌مدیره، همچنین شائبه دخالت‌‌های فراقانونی وزارت فرهنگ‌ و ‌ارشاد اسلامی که منجر به جمود، سکون و دفع انجام وظایف‌محوله صنفی هیات‌مدیره و بالاخره استعفای مدیرعامل محترم خانه‌سینما شده است، اینجانب به‌عنوان رئیس و مسئول هیات‌مدیره، استعفای خود را از عضویت در این هیات اعلام می‌‌کنم؛ تا مشخص شود نماینده کانون کارگردانان و منتخب مجمع عمومی محترم خانه‌سینما نمی‌‌تواند کارشکنی اقلیت جریان‌‌های متأثر از دخالت‌‌های خارج ازصنف و مخالف موجودیت فراگیر خانه‌سینما را همراهی کند.در شرایط خطیر کنونی و با خطراتی که بقای صنف را تهدید می‌‌کند و از آنجایی که برخی اعضای محترم هیات‌مدیره تمایلی به برگزاری انتخابات ندارند، این تصمیم به جهت حفظ شأن رأی مجمع‌عمومی محترم اصناف سینمایی به اینجانب است که انتظار تصمیمات عادلانه، از‌‌جمله برگزاری یک انتخابات جامع و عادلانه و با شرکت همه صاحبان‌حق در اصناف تشکیل‌‌دهنده خانه‌سینما را دارند و امید است با فراهم شدن زمینه انتخاباتی مستقل و عاری از تاثیرات خارج از صنف، هیات‌مدیره‌‌ای کارآمد و صاحب اراده صنفی که در برگیرنده آرای همه اصناف ذی‌نفع باشد، بتواند اداره خانه‌سینما را برعهده گیرد.»

آیا خانه‌سینما بار دیگر تعطیل می‌‌شود؟

واقعیت این است که فارغ از فشار و اراده‌‌ای که دولت سیزدهم و سازمان سینمایی آن برای تسخیر تمام صنوف و فرمایشی‌کردن نهادهای مدنی و صنفی به خانه‌سینما تحمیل می‌‌کند، انفعال خود خانه‌سینما و شفاف نکردن موضع خود نسبت به این فشارها ازجمله در ارتباط با بازداشت و زندانی کردن برخی سینماگران، پرونده‌سازی‌‌ها و ممنوع‌ازکاری آنها هم جای نقد دارد. چنانکه برخی معتقدند مدیریت کنونی خانه‌‌سینما بازوی نظارت استصوابی در معرفی نمایندگان صنوف برای انتخابات پیش‌رو شده و در لابی ناخواسته و برای پاک و پاکیزه‌‌ کردن خانه، با سفارش‌‌های تزریقی و برچسب خیرخواهانه، بسیاری از صنوف را به معرفی نکردن برخی و معرفی کردن برخی دیگر از اعضای‌شان به نمایندگی در مجمع سفارش می‌‌کند. برخی سینماگران معتقدند فشارهای پنهانی بر تشکلی صنفی مانند خانه‌سینما و بی‌‌تفاوتی مدیرعامل و دیگر اعضای هیات‌مدیره نسبت به این وضعیت، شرایط را برای رفتن خانه‌سینما به همان راهی که تصمیم‌‌گیرندگان وزارت ارشاد دولت سیزدهم قصدش را کرده‌‌اند، تسهیل کرد. از سوی دیگر گفته می‌‌شود، قرار بر این شده تا در انتخابات پیش‌رو، رسول صدرعاملی، فیلمساز معتمد سازمان سینمایی و وزارت ارشاد، جایگزین رئیس مستعفی هیات‌مدیره خانه‌سینما شود تا حلقه‌‌های اتصال این تشکل با سازمان سینمایی باردیگر برقرار شود. با این حال آنچه حالا بعد از استغفای مدیر‌عامل و رئیس هیات‌مدیره خانه‌سینما بیش از هرچیز موجب نگرانی اهالی صنوف این خانه شده، این است که آیا قرار است تاریخ باز هم تکرار شود و آیا نتیجه این کشمکش‌‌ها و مناقشات باردیگر به تعطیلی خانه‌سینما منجر خواهد شد؟ مجتبی میرطهماسب، عضو صنف کارگردان‌‌های خانه‌سینما معتقد است: «واهمه‌‌ی بستن دوباره‌‌ خانه‌‌سینما، اهرم ناکارآمدی است که به عقیم‌کردن بزرگ‌‌ترین و تاثیرگذارترین نهاد صنفی-فرهنگی کشور به دست برخی اهالی سینما منجر شده است. تاریخ از این روزها با واعجبا یاد خواهد کرد.» میرطهماسب نقد خود را با طرح یک سوال از مدیران پیشین و کنونی خانه‌‌سینما این‌گونه مطرح می‌‌کند: «سال ۸۹ مدیریت‌وقت همین وزارت ارشاد، خانه‌‌سینما را به بهانه‌‌های واهی تعطیل و در خانه را پلمب کرد! یک‌‌سال‌ونیم اهالی خانه، استوار بر مواضع صنفی و حق‌‌خواهی خود پایمردی کردند تا این‌‌که در شهریورماه ۹۲ خانه بازگشایی شد. از همان موقع فشار مدیریت خانه‌‌سینما بر این بود که تمام اصناف در وزارت‌‌ کار به‌‌عنوان انجمن‌‌های صنفی-کارگری ثبت شوند (موضوعی که باعث اخلال در ماهیت کار صنوف، افتراق بین اعضا، صنوف و حتی اختلاف برخی اصناف با خانه‌‌سینما شد) تا دیگر بهانه‌‌ غیرقانونی بودن تشکلات سینمایی باعث سیطره و دخالت وزارت ارشاد نشود! (البته آن‌موقع نمی‌‌دانستیم کارمند وزارت ارشاد هستیم!). الان نسبت خانه‌‌سینما (جامعه‌‌ اصناف سینمای ایران) با وزارت‌کار چیست؟ با وزارت ارشاد چیست؟ با شعار استقلال یک نهاد مدنی و صنفی چیست؟ اصلا وظیفه‌‌ خانه‌‌سینما در قبال سینما و سینماگران چیست؟»

راه‌حل: تفاهم یا تقابل؟

مناقشات بین خانه‌سینما و سازمان سینمایی که سابقه تاریخی در دوره احمدی‌‌نژاد هم داشته در دولت سیزدهم بار دیگر هم در حال تکرار است و هم ابعاد تازه‌تری پیدا کرده. چنانکه فشار بر خانه‌سینما صرفا به مهندسی انتخابات شانزدهم یا تحمیل دیدگاه نهادی دولتی بر نهاد صنفی محدود نمی‌‌شود، جنجال‌‌هایی که بر سر بیانیه «تفنگت را زمین بگذار» و پیامدهای آن از زندانی شدن چند سینماگر تا اعلام ممنوع‌ازکاری برخی بازیگران به این جدال‌‌ها دامن زده و حالا انتخابات هیات‌مدیره خانه‌سینما را به آوردگاهی برای این نبرد سینمایی-سیاسی تبدل کرده است. محمدمهدی عسگرپور، مدیرعامل سابق خانه‌سینما در گفت‌وگویی با روزنامه شرق در این باره گفته است: «وقتی به اتفاقات جاری سینما نگاه می‌‌کنیم، در یک‌سو نهاد حاکمیتی را که قاعدتا وزارت ارشاد متولی آن است، می‌‌بینیم و در سویی‌دیگر نهاد صنفی و ضلع سومی یا همان همکاران ما که در سینما اشتغال و حضور دارند. هرچند دو‌مورد آخر در برخی دوره‌‌ها و مقاطع کاملا یکی می‌‌شوند و گاهی هم این همبستگی اتفاق نمی‌‌افتد. در برخی دوره‌‌ها اساسا نهادهای حاکمیتی و مدیران‌دولتی تلاش می‌‌کردند با نهادهای دیگری که درخصوص سینما سوءتفاهمی ایجاد می‌‌شد -که البته مواردی از این دست کم هم نبوده- با رایزنی به تفاهم برسند». او ضمن نقد به عملکرد مدیران سینمایی وزارت ارشاد، نقبی هم به اصناف خانه‌سینما زده و می‌‌گوید: «پرسش من این است که اساسا نهاد صنفی چه کاری انجام می‌‌دهد؟ آیا باید صرفا نقش تسهیل‌‌کننده اجرای اوامر وزارت ارشاد را داشته باشد؟ گاهی اوقات این موقعیت خطا را با سکوت، بی‌‌عملی یا حتی با انفعال تسهیل می‌‌کنیم. اگر قرار است این نقش را داشته باشیم، بی‌‌شک باید منتظر این هم باشیم ضلع سوم که خود هنرمندان هستند، برای دفاع از کیانشان وارد ماجرا شوند. بنابراین ما الان با این موقعیت مواجه هستیم که هرنوع رفتاری در حوزه سینما را می‌‌توانیم طبیعی بدانیم. مثلا وزارت ارشاد تصمیم می‌‌گیرد به‌‌طور غیر‌‌قانونی فعالیت برخی سینماگران را ممنوع کند، اگر نهاد صنفی از کنار این ماجرا عافیت‌‌طلبانه عبور کند، می‌‌توانیم بگوییم این هم طبیعی شده و اگر فیلم‌‌ساز یا هر‌‌کدام از همکاران ما در برخورد با این موضوعات متقابلا اظهار‌‌نظر یا عملی انجام دهند هم طبیعی است و این یک زیست‌‌بوم جدید است که حتما تبعات خودش را خواهد داشت!».

سرنوشت انتخابات شانزدهم چه می‌‌شود؟

آنچه در پس انواع تحلیل‌‌ها، خوانش‌‌ها و اظهارنظرها درباره دلایل شکل‌گیری این بحران مطرح شده، این پرسش است که تکلیف انتخابات شانزدهم هیات‌مدیره خانه‌سینما چه می‌‌شود؟ انتخاباتی که می‌‌تواند تغییرات بسیاری در امور صنفی سینمای ایران ایجاد کند. به‌ویژه باتوجه به فروکش کردن ویروس کرونا در سال‌جاری و البته در صورت برگزار شدن مجمع‌عمومی خانه‌سینما، می‌‌توان این انتخابات را بزرگ‌ترین مجمع سینمایی دانست که طی دوسال گذشته از سوی خانه‌سینما برگزار شده است. نکته دوم، تغییر مدیریت و البته سیاست‌‌ها در سازمان سینمایی است که می‌‌تواند تاثیر چشمگیری در روند برگزاری انتخابات داشته باشد، مساله این است که دولت جدید و البته محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی تا چه اندازه نسبت به ثبت قانونی صنوف سینمایی در وزارت کار و دریافت کد شناسه‌ملی برای حضور در انتخابات تاکید دارند؟ البته وضعیت دریافت کدشناسه و ثبت صنوف در وزارت‌کار نسبت به گذشته تغییر چندانی نکرده و صنوفی مانند چهره‌‌پردازان، تهیه‌‌کنندگان، آهنگسازان، جلوه‌‌های ویژه میدانی و بصری همچنان کدشناسه دریافت نکرده‌‌اند و مشخص نیست این صنوف مانند دوره گذشته امکان شرکت در انتخابات را دارند یا خیر؟ نکته دیگری که باید موردتوجه قرار گیرد، این است که براساس قوانین موجود منوچهر شاهسواری به دلیل اینکه سه‌دوره پیاپی به‌عنوان مدیرعامل خانه‌سینما فعالیت کرده است، دیگر نمی‌‌تواند در این سمت به فعالیت خود ادامه دهد. به همین دلیل خانه‌سینما باید در انتظار چهره جدیدی برای پذیرش مسئولیت این سمت باشد. همین مساله هم موجب شده برخی استعفای او را اقدامی خنثی تفسیر کنند که تاثیری بر سرنوشت انتخابات جدید هیات‌مدیره ندارد. آنچه حالا در هاله‌‌ای از ابهام، سردرگمی و بلاتکلیفی قرار گرفته، سرنوشت انتخابات شانزدهم است. بنابر تاریخ ازپیش اعلام‌شده، نهم شهریورماه روز برگزاری مجمع عمومی و انتخابات هیات‌مدیره خانه‌سینماست که با استعفای مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره مشخص نیست چه وضعیتی پیش‌‌روی این انتخابات خواهد بود.