حق دسترسی که از دست می‌رود

چگونه با روش‌های غیرمستقیم صیانت خاموش اجرا می‌شود؟

گلایه‌‌های گسترده مردم از کیفیت اینترنت طی ماه‌‌های اخیر بسیار تکرار شده و وزارت ارتباطات هم دلیل آن را توسعه‌نیافتن کافی زیرساخت‌‌ها طی سال‌‌های گذشته دانسته و اعلام کرده که با توسعه شبکه فیبر نوری، این مشکل را حل خواهد کرد. اما آنچه مشخص است بحث فراتر از توسعه‌نیافتن کافی زیرساخت‌‌هاست چراکه «اختلال در شبکه» موضوعی است که به‌صورت پیاپی در حال رخ دادن است و مردم برای بازکردن یک سایت‌داخلی هم با مشکل روبه‌رو می‌‌شوند. کافی‌است یکی، دوماه اخیر و میزان شکایات مردم از دسترسی به اینترنت را بررسی کنیم تا متوجه شویم شرایط اینترنت در کشور چطور سیرنزولی داشته است. تحلیل فنی اوضاع اینترنت کشور، همراه با نقطه‌نظرات کارشناسان این حوزه، همچنین بررسی برخی رخدادها مثل طرح‌صیانت، طبعا بسیاری از ابهام‌‌ها را روشن می‌‌کند.

ایران در قعر جدول

مسئولان حوزه ارتباطات بارها از پیشرفت و گسترش شبکه اینترنت می‌‌گویند، اما آیا واقعیت این است و ما در کنار سایر کشورها پیش می‌‌رویم؟ آخرین آمار وبگاه «اسپیدتست» نشان می‌‌‌‌دهد، سرعت اینترنت‌ثابت در ایران (طبق شاخص میانه) در مقایسه با ماه‌قبل با پیشرفت یک‌رتبه‌‌ای به جایگاه 144 و اینترنت‌سیار نیز با همین میزان پیشرفت به رتبه 73 رسیده است. مردادماه امسال نیز نت‌‌بلاکس- نهاد ناظر بر وضعیت اینترنت جهانی- اعلام کرد: «بیش از 20درصد فعالیت شبکه اینترنت در ایران قطع شده است و این مشکل همچنان ادامه دارد.» این نهاد اعلام کرد: «این قطعی و اختلال درخورتوجه است و اپراتورهای ایرانسل و درگاه شرکت ارتباطات، زیرساخت ایران را تحت‌تاثیر قرار داده است.» رضا قربانی، عضو هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌‌ای استان تهران درخصوص این‌که آیا ظرفیت شبکه اینترنت در کشور باتوجه به میزان تقاضا، پیشرفت قابل‌ملاحظه‌‌ای داشته یا خیر گفت:«ظرفیت شبکه انتقال کشور طبق آمار وزارت ارتباطات در سال 1396 عدد 1041 گیگابیت بر ثانیه بوده ولی همین عدد در سال 1399 به 31325 گیگابیت بر ثانیه رسیده و در سال 1400 به 31903 گیگابیت بر ثانیه رسیده. این موضوع نشان می‌‌دهد، اتفاقا رشد قابل‌قبولی طی یکی، دوسال اخیر نداشته‌ایم. این موضوع را باید درنظر بگیریم که از سال 1396 تا امروز، تقاضا برای دسترسی به اینترنت افزایش زیادی پیدا کرده به‌خصوص پلتفرم‌‌ها که به‌مرور وارد این فضا شدند پهنای باند بیشتری می‌‌خواهند و احتیاج داریم زیرساخت با شتاب بیشتری رشد کند. باید دقت شود که زیرساخت رشد کرده، اما نه به اندازه تقاضای مردم و این یکی از عواملی است که باعث کندشدن اینترنت می‌‌شود؛ وقتی شما به میزان تقاضا، آن محصول را عرضه نکنید».

طرح صیانت در حال اجراشدن است

بسیاری از کارشناسان اما عقیده دارند، بسیاری از اختلال‌‌های اخیر به‌خاطر طرحی موسوم به طرح‌صیانت از فضای‌مجازی است که به‌مرور دولت در حال محدودکردن دسترسی کاربران به شبکه‌‌های اجتماعی است و همین‌امر با واکنش توأم ‌با‌ نگرانی بسیاری از کاربران در شبکه‌‌های اجتماعی همراه شده است. آنها معتقدند با اجرای این‌طرح، دسترسی آنها به شبکه آزاد جهانی محدود خواهد شد. در مقابل، دولت تاکید دارد که هدف اصلی از اجرای این طرح «صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی» است. قربانی، کارشناس فناوری دراین‌باره می‌‌گوید: «درحال حاضر دسترسی آزاد مردم در ایران فقط به اینستاگرام و واتس‌آپ است. وایبر که فیلتر شد، تلگرام هم فیلتر شد و درواقع ما خودمان مردم را به سمت پلتفرمی‌خاص هدایت کردیم. یک طرزفکر اشتباه وجود دارد که می‌‌گوید، اگر پلتفرم‌‌های خارجی را محدود کنیم، باعث می‌‌شود پلتفرم‌‌های‌داخلی رشد کنند درصورتی‌که این تحلیل به‌هیچ‌عنوان صحیح نیست و ما نمی‌توانیم با محدودکردن دسترسی، شرایطی را بسازیم که عده‌‌ای در کشور سرویس‌داخلی مناسب را بالا بیاورند. وقتی ما دسترسی‌‌ها را محدود و رقابت را حذف کنیم، اپلیکیشن‌‌های مناسب، رشد نمی‌‌کنند چون فضای‌رقابتی را از بین برده‌ایم. مثال بزنم؛ شرایط خودروسازی را ملاحظه کنید که واردات خودرو را متوقف کردیم ولی درنهایت منجر نشد که ایران‌خودرو، خودروهایی با کیفیت یک‌دهم تویوتا تولید کند. برخی هم می‌‌گویند ایران‌خودرو درخواست زیادی دارد، اما این تحلیل هم اشتباه است چون مردم دسترسی به خودروهای باکیفیت خارجی ندارند و به‌اجبار باید پراید سوار شوند. حالا با همان طرزفکر یک‌اسم می‌‌گذاریم به‌نام «سرویس خارجی» و بعد یک‌الگو از یک‌کشور نه‌چندان مدرن پیدا می‌‌کنیم که از گوگل استفاده نمی‌‌کند. چندی‌پیش فیلترینگی برای تمام‌ مردم‌ایران فعال شد که برای کودکان است، اما شما همه مردم‌ایران را زیر 18سال درنظر گرفته‌اید و همین‌مساله نشان می‌‌دهد در بحث اینترنت واقعا عقب هستیم.»

توضیح یا توجیه وزیر ارتباطات

با مرور صحبت‌‌های زارع‌پور، وزیر ارتباطات دولت سیدابراهیم رئیسی به این موضوع می‌‌رسیم که او کندی‌اینترنت را با مسائل سخت‌افزاری مرتبط نمی‌‌داند و صرفا آتش‌گرفتن دستگاه‌‌ها و... را عامل‌اصلی کندی می‌‌داند. زارع‌پور مردادماه سال‌جاری در نشست خبری با خبرنگاران، پاسخگوی سوالات پیرامون کندی اینترنت بود: «اخیرا دوحادثه داشتیم که یکی در مشهد بود که بر اثر قصور پیمانکاران یکی از فیبرهای نوری قطع شد و موجب قطعی ارتباط چند استان بود که برطرف شد؛ ما این موضوع را بررسی می‌‌کنیم تا با مقصران احتمالی برخورد شود. همچنین یکی از حوضچه‌‌های مخابرات دچار آتش‌‌سوزی شده بود که ارتباط برخی مشترکان قطع شد و عامل‌اصلی نیز عدم‌رعایت اصول‌کاری و پدافند غیرعامل بود. ما موضوع را دنبال می‌‌کنیم تا دیگر شاهد چنین قطعی‌‌هایی نباشیم، همچنین اعلام کردیم که شرکت مخابرات باید ضرر و زیان مشتریان را جبران کند.» رئیس کمیسیون فین‌‌تک سازمان نصر تهران اما عقیده دارد، نمی‌‌توان با گفتن جملاتی چون آتش‌گرفتن دستگاه‌‌ها، کندی‌اینترنت را توجیه کرد: «صحبت‌‌های مسئولان‌دولت را که می‌‌شنویم، به این موضوع پی می‌‌بریم که کندی‌اینترنت را تاحدودی قبول دارند و درصدد افزایش پهنای‌باند هستند، اما در کنار همه این مسائل شما درنظر بگیرید که قطع برق، آتش‌سوزی، همچنین اس‌‌ام‌‌اس‌‌های برخی از اپلیکیشن‌‌ها قطع می‌‌شود و کسی شفاف توضیح نمی‌‌دهد که چرا این اتفاقات در حال رخ‌دادن است. درصورتی‌که ارسال پیامک ازسوی تلگرام، واتس‌‌آپ و توییتر یک‌امر مرسوم است، اما گاهی در ایران قطع می‌‌شود. گزارش‌هایی منتشر شد که در چندماه اخیر حتی یک‌روز بدون‌اختلال اینترنت در کشور نداشتیم. این یک‌پدیده بسیار آزاردهنده نسبت به گسترش پهنای‌باند است. گاهی صحبت از این می‌‌شود که سیستم فیلترینگ در کشور تغییر می‌‌کند و قرار است هوشمند شود. این موضوع جدای از بحث دسترسی مردم که آزاردهنده می‌‌شود، روی کسب‌وکارهای آنلاین به‌شدت تاثیرگذار است و بخش زیادی از مردم که کسب‌وکار اینترنتی داشتند، با بحران جدی رو‌به‌رو می‌‌شوند که حقوق آنها تضییع می‌‌شود. باید توجه کنیم کسب‌وکار الزاماً حضور اینفلوئنسر نیست و خیلی افراد هستند که لباس، غذا و... می‌‌فروشند.»

با افزایش پهنای‌باند مشکل حل می‌‌شود؟

در‌‌حال‌‌حاضر متوسط‌سرعت دانلود اینترنت موبایل در ایران 09/35مگابیت‌‌ بر ثانیه و متوسط سرعت آپلود اینترنت موبایل، 62/12مگابیت‌‌ برثانیه و تاخیر ۳۸میلی‌‌ثانیه است که رتبه ایران را به ۷۳ ازمیان ۱۴۰کشور رسانده است. این درحالی‌است که در ماه سپتامبر ۲۰۲۱، متوسط سرعت دانلود اینترنت موبایل در ایران 48/35مگابیت‌‌ برثانیه و متوسط‌سرعت آپلود اینترنت موبایل، 53/12مگابیت‌‌ برثانیه بود. در حوزه اینترنت‌ثابت نیز متوسط‌جهانی سرعت دانلود، 98/96مگابیت‌‌ برثانیه و متوسط‌جهانی سرعت آپلود 28/51مگابیت‌‌ برثانیه و تاخیر، ۲۰میلی‌‌ثانیه بود. طبق آخرین‌آمار منتشر‌‌شده در اسپیدتست، تا ماه‌اکتبر سال ۲۰۲۱، متوسط‌جهانی سرعت‌دانلود اینترنت‌موبایل، 414/68مگابیت‌‌ بر ثانیه و متوسط‌جهانی سرعت آپلود اینترنت‌موبایل، 79/13مگابیت‌‌ بر ثانیه و تاخیر ۳۶میلی‌‌ثانیه است. طبق‌گفته قربانی، این آمار نشان می‌‌دهد حتی با افزایش پهنای‌باند هم مشکل در کشور حل نخواهد شد: «یکی از مسئولان حوزه فناوری‌ارتباطات گفته، تا پایان سال 1403 حدود شش‌میلیون پوشش فیبرنوری خواهیم داشت. واقعیت این است که از نظر کلامی صحبت این است که زیرساخت قرار است رشد کند و اینکه آقای رئیسی از اختلال هم دفاع نکرده و درواقع این موضوع را گردن مدیران‌قبلی انداخته است. این سوال را اما می‌‌توانیم بپرسیم که آیا این اختلال‌‌ها صرفا مربوط به دولت قبل است یا یک‌سری اتفاقات در دولت‌فعلی رخ داده است؟ از لحاظ فنی بخواهم پاسخ دهم، این است که دولت آقای‌ رئیسی در حال محدودکردن اینترنت است، ولی نمی‌‌خواهد این موضوع را شفاف بیان‌کند. تنها جایی که به‌صورت مکتوب، آن هم به‌صورت غیرمستقیم دیدیم، همان طرح‌صیانت بود اما مشخص است که دسترسی به اینستاگرام هم با سختی رخ می‌‌دهد. الان دچار جنگ‌اقتصادی شده‌ایم چون عده‌‌ای از دوستان هستند که پلتفرم‌‌های داخلی را تاسیس می‌‌کنند و می‌خواهند پلتفرم‌‌های‌خارجی را از بین ببرند؛ این روش صحیحی نیست. ما نمی‌‌توانیم به‌زور از مردم بخواهیم که مثلا فقط از من خرید کنند. البته این موضوع را هم اضافه کنم که من به‌صورت مطلق، آینده را منفی نگاه نمی‌‌کنم. ما پلتفرم دیجی‌کالا را داریم که توانست با راهکاری صحیح و جذاب، مشتریان زیادی را جذب کند اما نه به این صورت که رقبای خودش را حذف کند. حسی که من دارم، این است که دولت شناخت زیادی از این فضا نداشته و حالا که فرصتی شده تا یک‌سری موضوعات در فضای‌مجازی رشد کنند، دولت می‌خواهد تنظیم‌گری انجام دهد. اختلاف‌نظر روی چگونگی تنظیم‌گری است که دولت نباید محدودسازی ایجاد کند. تنظیم‌گری رگولاتوری این است که خط‌قرمزها را مشخص کنند که کاربر چه کارهایی را نکند، نه اینکه شما بگویید چه کارهایی را فقط بکنید. مثال می‌زنم؛ دولت می‌‌تواند بگوید در فضای‌مجازی اطلاعات مردم باید محافظت شوند و کسی نباید در این فضا پول‌شویی کند؛ نه‌اینکه مردم را سمت مخصوصی هدایت کنیم. اغراق نیست اگر بگویم دخالت دولت در اینترنت در قیاس با سایر حوزه‌‌ها کمتر بود و باعث شد تاحدودی کسب‌وکارها در این حوزه رشد کند. ولی به‌نظر می‌‌رسد به نقطه‌‌ای رسیده‌ایم که قرار است ترمز‌رشد در این حوزه هم کشیده شود و با ایده‌‌هایی چون راه‌اندازی اینترنت‌امن برای نوجوانان و سالم‌سازی فضای‌مجازی، تیشه برمی‌دارند و به ریشه اینترنت می‌‌زنند تا این حوزه هم از بین برود. چون رشد تمام حوزه‌‌های‌اقتصادی مملکت، منفی بوده، به‌جز اقتصاد‌دیجیتال کشور که حالا این موضوع را هم داریم به ورطه‌نابودی می‌‌بریم.»