با اکتشافات جدید، جایگاه خود را در عالم مییابیم
روزنامه هممیهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
سپهر اربابی، مدیر سابق طرح رصدخانه ملی ایران در گفتو گو با هممیهن:
تلسکوپ فضایی جیمز وب در سالهای اخیر بهشدت مورد توجه علاقهمندان به علم نجوم و مسائل فضایی قرار گرفته است. این تلسکوپ وظیفه رساندن اخبار از گذشته کیهان و بررسی چگونگی تشکیل آن را برعهده دارد و همین دلیل بزرگ موجب شهرت آن شد. تلسکوپ فضایی جیمز وب از تکنولوژی بسیار قدرتمندی بهره میبرد و به دلیل اینکه فاصله این تلسکوپ در فضا بسیار دور است، امکان تعمیر مجدد آن وجود ندارد که همین مساله موجب تاخیر در پرتاب پروژه شد، اما حدود شش ماه پیش و پس از ۱۴ سال بالاخره تلسکوپ فضایی جیمز وب پرتاب شد و نخستین تصاویر آن بامداد سهشنبه به وقت ایران منتشر شد. دکتر سپهر اربابی که بیش از 13 سال مدیریت طرح رصدخانه ملی ایران را برعهده داشته و در حال حاضر مدیر پروژه در تحقیق و توسعه نسل جدید دستگاههای پرتودرمانی در بخش فیزیک پزشکی دانشگاه وورتسبورگ آلمان است در گفتوگو با «هممیهن» پیرامون «جیمز وب» و تاثیر آن در آیندهای نزدیک صحبت کرد.آقای دکتر عمر کیهان حدود 13 میلیارد و 800 میلیون سال است. این عدد دقیقا چطور محاسبه شده و دقت آن تا چه حد است؟ تقریبی است؟
مدل استاندارد کیهانشناسی مطالعه ما طی 100سال اخیر براساس مدل اینشتین است که وقتی ما این کار را انجام میدهیم معادلات ساده دیفرانسیلی بهدست میآید که براساس این پارامترها میتوانیم سال مدنظر را اندازهگیری کنیم. سن عالم با دقت بسیار بالایی معادل 8/13 میلیارد سال بهدست آمده است.
پس با این اوصاف میتوان انتهای کیهان را شناسایی کرد و درواقع «بیکران بودن کیهان» را رد کرد و به نظریه جدیدی رسید؟
از لحاظ هندسی و توپولوژیکی در حال حاضر ما نمیتوانیم بگوییم عالم بیکران است یا خیر اما دید ما محدود به یک افقی است که نتیجه محدود به سن عالم را نشان میدهد. اینطور میتوان گفت؛ هرچقدر به دور دست نگاه کنیم، زمانی که نور در طول مسیر بوده تا به ما برسد بیشتر میشود. دورترین نقطهای از عالم این است که لحظهای را ببینیم که «مه بانک» بهوجود آمده است. هرچه شناخت ما از کیهان بیشتر شود درنهایت میخواهیم به چه هدفی برسیم؟ اینکه یک کره خاکی مشابه زمین برای زیستن و ادامه حیات وجود دارد؟ محدودههای مختلف در دانش وجود دارد؛ اینکه ساختار عالم بهطور کلی چیست؟ اولین ستاره و سیاره در کهکشان چطور بهوجود آمدند؟ ستارههایی که الان متولد میشوند طی چه سازوکاری بهوجود آمدند که این بخش اتفاقا در مطالعات جیمز وب قرار میگیرد. اما اگر بخواهم به سوال شما به صورت دقیقتر جواب دهم، باید عرض کنم یکی از مطالعاتی که از جیمز وب بهدست میآید دقیقا این است که روی سیارات اطراف زمین مطالعه شکل میگیرد و جو شیمیایی آن بررسی میشود که درنهایت مشخص شود آیا قابل زیستن هستند یا خیر. در کهکشان راهشیری 200 میلیارد ستاره وجود دارد و تعداد سیارات مشابه با زمین حدود 40 میلیارد است ولی هنوز مشخص نیست قابل زیستن هستند یا خیر.
پروژه جیمز وب حدود 10 میلیارد دلار هزینه دربرداشته است. باتوجه به بودجهای که ما از ذخایری چون نفت و گاز در اختیار داشتیم چرا اصولا بودجه کافی برای پیشرفت علم یا تبدیل شدن به یکی از قطبهای علمی در این زمینه تخصیص نمیدهیم؟
ما باید ابتدا متوجه شویم یک پژوهش بزرگ نیازمند این است که دانش فنی و صنعت آن را گسترش دهیم. صرفا مساله مالی مشکل را حل نمیکند. در رصدخانه ملی، بنده پیشنهاد دادم که مدیریت ساخت رصدخانه ملی را خودمان انجام دهیم که با موافقت دکتر منصوری همراه شد تا بتوانیم طرحهای مشابه را خودمان انجام دهیم. به همین دلیل جناب آقای دکتر منصوری حکم معاونت طرح رصدخانه ملی به من دادند و توانستم بهجای اینکه سراغ تلسکوپ بروم گروه مهندسی تشکیل دهم تا خودمان سازنده آن باشیم ولی این طرح بعدها از دست من و دکتر منصوری خارج شد و اجازه ندادند کار را پیش ببریم.
یک سوال فنی، چطور امواج فروسرخ را به عکس نورمرئی تبدیل میکنند؟
یک جدول تبدیل رنگ وجود دارد و بهنحوی ساختگی و مصنوعی رنگآمیزی میکنند که قابل درک باشد وگرنه چشم انسان قارد به دیدن رنگ فروسرخ نیست.
چرا اولین تصویر را از یک خوشه کهکشانی انتخاب کردند؟ و آن لنز گرانشی که تصویر کهکشان را ناهمگون کرد دقیقا مربوط به چیست؟
خوشهای از کهکشان که در مرکز تصویر منتشر شده دیده میشود اثر عدسی گرانشی است که در بازسازی توزیع تنش جرم که در میانه راه وجود دارد بسیار مهم است. از لحاظ علمی نیز اهمیت بسیار بالایی دارد و قابلیت مقایسه با تصویر فراژرف هابل را به ما میدهد که بهراحتی جیمز وب در این بخش روی دست هابل بلند شد.
سوال پایانی اینکه چرا ما باید این حجم از دستاوردهای تخصصی نجوم را بین مردم که شناختی از این موضوع ندارند منتشر کنیم؟ چه رسالتی روی دوش دانشمندان است که جدیدترین اکتشافات جیمز وب بهاطلاع مردمی برسد که درگیر روزمرگیهایشان هستند؟ چنین کشفیاتی چه تاثیری در سیاستهای کلان فرهنگی یک جامعه دارد؟
ببینید با اکتشافاتی که رخ میدهد ما انسانها جایگاه خودمان را در عالم هستی پیدا میکنیم. از لحظهای که گالیله با یک تلسکوپ کوچک کنجکاوی خود را شروع کرد، تحول عظیمی در تاریخ بشریت ایجاد شد. تصور کنید در آینده کشف شود که صرفا ما تمدن هوشمند جهان نیستیم و در سیارهای دیگر انسانها و جانورانی همزمان با ما در حال زیستن هستند. متوجه خواهید شد که چه اتفاقات جذابی میتواند رخ دهد و تحول بزرگی از لحاظ جهانبینی شکل میگیرد. این را هم درنظر بگیرید که ابتدای تمدن بشری، نگاه به آسمان بوده و انسان دوست داشته که بداند در منظومه شمسی جایگاهش کجاست.